Rossiya–Ukraina o‘rtasidagi urush yadroviy tahdidlar va har ikki tomonning keskin bayonotlari bilan davom etyapti. Kun.uz urushning borishidagi so‘nggi voqealarni ko‘rib chiqish uchun “Geosiyosat” dasturiga siyosiy tahlilchilar Sayfiddin Jo‘rayev, Oybek Sirojov, Shuhrat Rasul va Kamoliddin Rabbimovni taklif qildi.

— Rossiya IIVning qidiruvdagi shaxslar ro‘yxatida Zelenskiy va Poroshenko paydo bo‘ldiyu-, bir necha kun yo‘qolib qoldi. Bundan qanday xulosa qilish mumkin?

Sayfiddin Jo‘rayev: — Bugungi harbiy, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy vaziyatdan kelib chiqsak, bu uyushtirilgan xabar deyish mumkin. Informatsion tahdid, buning ortidan vaziyat qanday ekaniga jamoatchilik reaksiyasini tekshirib ko‘rgan bo‘lsa kerak. Ikkinchidan, bu Putinning inaugratsiyasidan oldin tarqagan edi, bu narsa qanday ta’sir qilishini bilish uchun ham bo‘lishi mumkin. Uchinchi tomondan esa bu narsa ko‘proq tashqi dunyoga, Yevropa, Ukraina, AQShga qaratilgan, ma’lum nuqtaga yetdi, kuch biz tarafda, muzokaraga borish kerak, degan tazyiq ham bo‘lishi mumkin.

Lekin umuman, Rossiyada ham, Ukrainada ham huquq-tartibot organlari har bitta rahbarga nisbatan jinoiy ish ochgan, ish to‘xtagani yo‘q. Onda-sonda xabar berilyapti jinoiy ish qanday borayotgani haqida. Lekin bu xabar shu ish bilan shug‘ullanuvchi organlar tomonidan tarqamadi. Demak, bu jarayonga munosabat qanday bo‘lishini tekshirish uchun bo‘lgan. Hozir gibrid urush, axboriy, harbiy qurollardan foydalanishadi.

Shuhrat Rasul: — Menimcha, urush o‘zining avj nuqtasidan o‘tib bo‘ldi, katta ehtimol bilan keyingi yil tugashi mumkin. Ukraina hukumatidagilarni jinoyatchi deb, yana ular bilan muzokara chog‘ida bir stol atrofida o‘tirishlari kerak, shuning uchun ham xalqaro huquqni tushungan birorta davlat idorasi yoki maslahatchilar aytib, bu xabarni oldirib tashlagan bo‘lishi mumkin.

Oybek Sirojov: — Bu masala ko‘tarilishidan asosiy maqsad: biz istiqbolda mana shunday qidiruvda bo‘lgan shaxslar bilan muzokaralar stoliga o‘tirmaymiz, degan o‘ziga xos yondashuv. Ya’ni Ukraina tomonidan har qanday muzokaralarga chek qo‘yiladi, qonunan cheklanadi, deb aytilgan gapga adekvat javob.

Masalaning ikkinchi jihati ham bor. Rus matbuoti, propagandasi nuqtai nazaridan 20 mayda Zelenskiyning prezidentlik muddati tugaydi, shunga o‘ziga tayyorgarlik boshlanyapti. Zelenskiy 2019 yil 20 mayda inaugratsiyasi bo‘lgandi. Saytdan xabarning olib tashlanishi bahsli masala, lekin jarayon davom etyapti, qidiruv e’lon qilingan. Gibrid urushi nuqtai nazaridan ham har qanday imkoniyatdan foydalanish bo‘lyapti.

Kamoliddin Rabbimov: — Yuqoridagi fikrlarga qo‘shilaman, bu – psixologik bosim. Ertami-kechmi urush tugaydi, biz Poroshenko va Zelenskiyni javobgarlikka tortamiz, degan bosim, lekin Putinga nisbatan bundan ham ko‘proq bosimlar bor, BMT xalqaro sudi Rossiyaga qarshi bir qancha ishlar ochgan. Jumladan, Ukrainadan yuzlab voyaga yetmagan bolalarni o‘g‘irlash, Malayziya samolyoti urib tushirilishi va boshqa harbiy jinoyatlar. Lekin bu javobgarlik ishlari amalga oshishi uchun Putin hokimiyati ketishi va xalqaro instansiyalar bilan hamkorlik qilishni istovchi hukumat kelishi kerak. Rossiya OAVlarini kuzatilsa, bu har kuni aytiladigan standart ayblov, Ukraina yutqazadi va Zelenskiy javobgarlikka tortiladi, deyiladi. Lekin bu Ukraina hukumatining ruhiga ta’sir qilmaydi, ular yordamni kutyapti, urushda burilish bo‘lishiga umidlari bor.

Sayfiddin Jo‘rayev: — AQSh, Yevropa matbuotidagi nufuzli nashrlarda chiqqan maqolalarga qarasak, Zelenskiy o‘rniga 6 ta nomzodni ko‘rishyapti. Ekspertlar fikricha, urushni davom ettirish emas, murosaga kelish va shu muzokaralarga rozi bo‘ladigan odamlari bu nomzodlar. AQSh uchun uchun farqi yo‘q kim kelishining, muhimi AQSh siyosatini qo‘llasa bo‘ldi. Lekin AQShda yaqin o‘rtada, umuman, kelajakda ham katta urush olib borishga sharoiti yo‘q, noyabr oyida hal bo‘ladi hammasi. Undan keyin ham yordam kelishiga ishonmayman men.

— Lekin yordam berish boshlandi. Britaniya tomoni Ukraina yetkazib berilgan Yevropa qurollaridan Rossiya hududiga hujum qilishda foydalanishi mumkinligini bayon qildi.

Oybek Sirojov: — Britaniya tashqi ishlar vazirining Kiyevga tashrifi chog‘ida aytildi bu narsa. Lekin aslida, bu oldin ham amalga oshirilayotgan edi, faqat rasmiy tarzda tilga olinmasdi. Qrimga ham xuddi shunday xorijning raketasi bilan zarba berilgandi. Britaniya tashqi ishlar vaziriga ko‘ra, Birlashgan Qirollik Ukrainaga yiliga 3 mlrd funt sterling yordam beryapti, AQShning yordam paketi 61 mlrd dollarni tashkil etyapti. 3 mlrd funt sterling katta burilish yasay oladigan mablag‘ emas. Lekin Britaniya urush boshidan beri Ukrainani qo‘llayapti, «qizil chiziq» sifatida ko‘rilgan qurollarni ham birinchi bo‘lib Britaniya berdi. Bu holat bundan keyin ham davom etadi, Britaniyaning o‘ziga xos manfaatlari bor. Ammo baribir hal qiluvchi asosiy o‘yinchi AQSh hisoblanadi bu yerda.

Rossiya hududiga zarbalar hozirgacha ham bo‘layotgandi. Qrim ko‘prigiga raketalar zarbasi berildi, masalan.

Shuhrat Rasul: — Yo‘q, Qrim ko‘prigiga raketa zarbalari bo‘lgani yo‘q hali. Ukraina rasmiylariga ko‘ra, Qrim ko‘prigi yozning birinchi oyida portlatilishi mumkin. 300 kmga uchuvchi mingdan ortiq raketalar berilyapti Ukrainaga, bular ham Rossiya hududiga zarba berish uchun bo‘lsa kerak.

Sayfiddin akaning fikriga qo‘shilmayman. Noyabr oyida hammasi hal bo‘lmaydi, hali kim prezident bo‘lishini ham bilmaymiz. Kurash ketyapti prezidentlikka, bashorat qilish eng qiyin bo‘lgan saylovlar bu — AQSh saylovlari. Saylovchilarning hissiyotini bashorat qilish qiyin. Tramp prezident bo‘lsa ham, u yerda demokratik tizim ishlaydi, sotsiologik so‘rovlar o‘tkaziladi va fuqarolar xohishi hisobga olinadi. Bir oy oldingi oxirgi so‘rovlarda ham 63 foiz odam Ukraina tarafida bo‘lgan, Tramp ham shu sabab o‘zining chiqishlarida fikrlarini o‘zgartirdi.

61 mlrd dollar juda katta mablag‘. Rossiya harbiy sohasiga yiliga 11 mlrd dollar sarflaydi, davlat budjeti esa 36 mlrd dollar, 61 mlrd dollar esa Rossiyaning bir yillik harbiy budjetidan 5 barobar katta. Bundan tashqari, YeI ajratgan 51 mlrd dollar ham bor. AQSh G7 doirasida Ukrainaga keyingi yil uchun 50 mlrd dollar rezervatsiya qilmoqchi.

Sayfiddin Jo‘rayev: — AQSh ajratgan 61 mlrd dollarning 14 mlrdga yaqini Ukrainaga keladi, keyin uning ham 30 foizi hukumatni ta’minlashga ketadi.

AQShdagi matbuotning xabarlariga ko‘ra, shu paytgacha Qrim ko‘prigidan harbiy texnikalar o‘tmagan, bu ko‘prik fuqarolar uchun. Shuning uchun bu ko‘prik portlatilsa, jinoiy ish ochiladi.

Uzoq masofaga uchuvchi raketalar qachon yetib kelishi noma’lum hali. Ukraina tomoni raketa qurollarini front chizig‘idan ichkariroqqa qaytaryapti. Keyin, ukrainaliklar bu beriladigan qurollarni ishlatolmaydi hali.

Oybek Sirojov: — 61 mlrd dollar ajratish masalasi ko‘tarilgandan keyingi harbiy frontdagi vaziyatni tahdil qilsak, bu ta’sir qildi. Rossiyaning oldingidek tezkor harakatlari cheklandi, qurollar yetib kelmayotgani bilan bog‘liqdir, balki Ukraina qo‘shinlariga ruh bag‘ishlagandir. Lekin qurollar yetib kelyapti ham Rossiya qo‘shiniga.

Qrim ko‘prigi bu — Ukraina tomoni uchun o‘ziga xos ramz. Qrim va Rossiyani bog‘lovchi yo‘l o‘sha ko‘prik hisoblanadi, uni yo‘q qilishga bir necha marta urinishlar bo‘ldi ham, bu narsa kun tartibida. Lekin Rossiyaning havo hujumidan mudofaa tizimi yaxshi ishlayotgani uchun imkoni bo‘lmayapti. Rossiyaning boshqa hududlariga hujum qilishdan maqsad ham uning havo hujumidan mudofaa tizimini sochib tashlashdan iborat.

Oldingi yordam mablag‘larining uchdan ikki qismi to‘g‘ridan to‘g‘ri Ukrainaga berilgan bo‘lsa, bu safargi 61 mlrd dollar buning teskarisi bo‘lyapti.

Kamoliddin Rabbimov: — Ukrainaning vaziyati murakkab. Bugun ularga asosiy kuch bo‘lmish askarlar yetishmayapti. YeI va boshqa davlatlardagi asli ukrainalik bo‘lgan harbiy xizmat yoshidagi 700 mingta shaxs qaytarilishi so‘ralyapti, lekin ular Ukrainaga qaytishni istamaydi.

Ikkinchidan, bugungi urush pozitsiyalar urushi bo‘lyapti. 61 mlrd emas 100-200 mlrd berilsa ham, Rossiyani egallab olgan pozitsiyalaridan chiqarish, tozalash juda qiyin masala. Ukrainada esa bunga yetarli askar va texnologiya yo‘q hozir. Tozalash uchun bombardimon qilish, boshqa ommaviy qurollarni qo‘llash yoki ko‘p harbiylar bilan birma-bir rus harbiylaridan tozalash kerak, bu esa juda qiyin masala.

Rossiya ham oldinga siljiy olmaydi. Ukrainaga berilayotgan yordam o‘z so‘zini aytadi. Bundan tashqari, Ukraina qo‘shini o‘z hududini himoya qilyapti, boshqa davlatga bostirib kirgani yo‘q. Shuning uchun Rossiya qo‘shini bugungi pozitsiyalaridan ichkariroq kirishi juda qiyin masala. Lekin Rossiyaning avtoritar tizimi bitta qishloqni olish uchun o‘n minglab harbiy tashladi. Demokratik davlatlar bunday qilolmaydi, bitta kichik aholi punkti uchun o‘zining minglab harbiylari o‘limiga buyruq berolmaydi. Ikki taraf bugungi pozitsiyalarida to‘xtab turibdi, yaqin o‘rtada tashabbusni qaysidir tomon ololmaydi.

Shuhrat Rasul: — Rostdan ham pozitsiyalar urushi bo‘lyapti. Lekin yoz oylaridan boshlab Rossiya armiyasi karrasiga ko‘p talafot ko‘rishi mumkin. G‘arbning pozitsiyasi muhim bu yerda. Makronning oxirgi chiqishlari Fransiyaning, umuman, Yevropaning sub’yektivligini oshirdi. Shu paytgacha faqat AQSh aytganini qiladi, degan qarash bor edi. Lekin Makronning harakatlari Yevropaning ham o‘z ovozi borligini ko‘rsatyapti. Oldin Shimoliy Koreya va Rossiya yadro quroli bilan tahdid qilardi, endi Fransiya ham qo‘shildi.

Makron biz hech kimga qaramaymiz, o‘z harbiy doktrinamiz, Yevropa xavfsizligiga munosabatimiz bor va shunga ko‘ra, Ukraina Yevropaning sarpo‘shi, shuning uchun o‘z hududimiz kabi himoya qilamiz, dedi. Fransiyaning «Oq kitob» harbiy doktrinasiga ko‘ra, ular birinchi bo‘lib taktik yadro qurolini ham qo‘llashi mumkin. Fransiyaning yadro potensiali Rossiyani to‘liq yo‘q qilishga yetadi, Rossiyaniki esa Fransiyani 7 marta yo‘q qilish uchun yetarli.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Fransiya yadro potensiali past darajada, soni kam, Rossiyaga kuchi yetmaydi, raketasi Rossiyaga yetib borguncha ham ancha yo‘ldan o‘tishi kerak.

Shuhrat Rasul: — Ko‘p emas, Rossiyaga 17 daqiqada yetib boradi.

Kamoliddin Rabbimov: — Aniqlik kiritish kerak. Fransiya yadro kallaklari 200 tadan oshiq, Rossiyaniki esa 6 mingtadan oshadi.

Shuhrat Rasul: — Fransiya strategik yadro potensiali 4 ta suvosti kemasiga joylashtirilgan, 24 ta raketa, har biri 16 ta zaryadga ega. To‘liq zarb bilan otilsa, 1024 ta nishonni yo‘q qila oladi.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Har qanday sharoitda yadro urushi bo‘lmaydi.

Fransiya hozir 2 ta saylov oldida turibdi: Yevroparlament saylovlari va o‘zida. Makronning prezidentlik muddatlari tugaydi, undan keyin keladiganlar esa bunga teskari fikrda.

Fransiya harbiy siyosati NATOda o‘ziga xos o‘rin tutishga, o‘zini ko‘rsatishga harakat qilgan. Bir paytlar nizolar bilan chiqib ketgandi ham NATOdan. Fransiya uchun qulay vaziyat hozir, Germaniya iqtisodi pasaygan, Italiya ham shunday, Angliya o‘zicha hech narsani hal qilolmaydi. Si Jinping ham shu sababdan Fransiyaga bordi, ular bilan hisoblashsa bo‘ladi.

Kamoliddin Rabbimov: — Gollizm doktrinasiga ko‘ra, ular anglosaksonlarga doim ma’lum darajada qarshi bo‘lgan, mustaqilroq.

Shuhrat Rasul: — Fransiya o‘z sub’yektligini oshirdi.

Sayfiddin Jo‘rayev: — O‘zining masalasini hal qilyapti, sub’yektligini oshirdi deb bo‘lmaydi.

Oybek Sirojov: — Fransiya qurol-yarog‘ potensiali bo‘yicha Yevropada ikkinchi o‘rinda turadi, lekin Ukrainaga yordam bo‘yicha 16-o‘rinda turadi. Demak, bu sof populizmga asoslangan yondashuv. Makron Ukrainaga qo‘shin yuborish haqida gapirdi, lekin Rossiya ham, hamjamiyat ham unchalik reaksiya bildirmadi. Ammo AQSh rasmiylari shu masalani ko‘targach, reaksiya bildirilib, taktik yadro qurollarining o‘quv mashg‘uloti boshlandi.

Yuqorida aytilgandek, endi quroldan ko‘ra harbiylar soni masalasi kun tartibiga chiqyapti. Askar beriladigan bo‘lsa, bu NATO qo‘shinlari kiradi, degani. Putin agar NATO qo‘shinlari kirsa, janglarda harbiy kuchimiz yetmasa, yadro qurolini ishlatamiz, deb bir necha marta aytdi. Shuning uchun ham «qizil chiziq» deyilayotgan edi qo‘shin yuborish.

Polsha rozilik bildirib, ukrainaliklarni qaytarish kun tartibiga qo‘yilyapti.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Ukrainadan chiqib ketganlarni ko‘rsatishyapti, taxminan 16-35 yoshgacha bo‘lgan ruh yo‘q ularda, ba’zilari kerak bo‘lsa Rossiyaga boramiz, deyapti ham. Xalqimiz, yoshlarimiz qo‘llaydi, degan gaplar bor edi oldin Zelenskiyda. Hozir odamlar urushdan qochishga urinyapti, so‘rovnomalarda nega biz o‘lishimiz kerak, deyishyapti.

YeI o‘zi migrantlarga muhtoj, ukrainlarning bilimi, salohiyati ham yuqori. Rossiyada esa kuniga 30 ming kishi harbiy xizmatga yozilyapti.

Kamoliddin Rabbimov: — Rossiyada harbiy xizmatga yozilganlarga katta pul berishadi, Ukrainada esa kam, oldinroq umuman berilmayotgandi ham.

Shuhrat Rasul: — Ukrainaliklarda ruh yo‘q, degan fikringiz bahsli.

Kamoliddin Rabbimov: — Ruh yo‘qligi Rossiyaning o‘zida ko‘proq bo‘lishi mumkin, lekin kam emas Ukrainadan.

Oybek Sirojov: — Ukrainadan ham, Rossiyadan xam chiqib ketganlar o‘zi istab, ixtiyoriy chiqib ketgan, urushdan qochib. Ularni olib kelib urushga kiritgan bilan kutilgan natija bo‘lmaydi. Ixtiyoriy urushga kirish boshqa, majburiy kirish boshqa.

Shuhrat Rasul: — Rossiyadan ham 3 mln odam chiqib ketgan.

Oybek Sirojov: — Ukrainadan esa 10 mlnga yaqin odam chiqib ketdi. Ukraina aholisi 40 mln, Rossiyaniki esa 140 mln.

Kamoliddin Rabbimov: — 10 millionning hammasi harbiy chaqiriq yoshidagilar emas.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Ukraina Radasi qaroriga ko‘ra, endi qizlar ham olinadi, shuni hisobga olganda ular ichida qizlar ham ko‘p.

Shuhrat Rasul: — Ma’lumotlarga ko‘ra, G‘arb Rossiyaga nodiplomatik yo‘l bilan biz har qanday holatda sizning g‘alaba qilishingizga yo‘l qo‘ymaymiz, degan. Makron ham bir hafta oldin Rossiya qo‘shinlari strategik nuqtaga kirib borsa, biz qo‘shin kiritamiz, dedi.

Kamoliddin Rabbimov: — Ukraina urushi boshlangan paytdayoq shunday iroda bor edi. Lekin siyosiy iroda va resurslar o‘rtasida katta farq bor.

Shuhrat Rasul: — Fransiya aytyaptiki: biz NATOga qaramaymiz, 7 ta davlat kelishdik, NATOdan tashqari koalitsiya doirasida NATO ruxsatisiz qo‘shin kiritamiz, deyapti. Moskvaga katta signal bu, g‘alaba qilishingizga yo‘l qo‘ymaymiz, deyapti.

Resurslar nuqtai nazaridan urushdan oldin Rossiyaning 595 mlrd dollar oldin zaxirasi bor edi, bugun 40 mlrd dollar qoldi. 60 foiz harbiy qudratini ham yo‘qotdi. Rossiya bu urush orqali o‘zini demilitarizatsiya qilyapti, Ukrainani emas. Qaytaga Ukrainaning harbiy qurol-yarog‘i ko‘payib ketyapti. Pul bor — urush bor, pulsiz urush to‘xtaydi.

Oybek Sirojov: — Faqat chetning yordami bilan birorta davlat g‘alaba qilganmi o‘zi tarixda?

Shuhrat Rasul: — Afg‘oniston chet yordami bilan SSSRni yutgandi.

Oybek Sirojov: — Aytish boshqa, amalda qo‘llash boshqa, qo‘shin kiritamiz deyapti, lekin yordam bo‘yicha 16-o‘rinda. Shunchalik xohlayotgan ekan, nega bermaydi qurol?

Kamoliddin Rabbimov: — Shakllangan xulosa shuki, G‘arb Ukraina urushidan charchadi. Vaziyatni o‘zgartiruvchi real bir kutilayotgan voqelik ko‘rinayotgani yo‘q, ukrainalik eng optimist ekspertlar ham ko‘rayotgani yo‘q.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Urush bo‘lishi uchun shunga mos ruh, resurs, g‘oya bo‘lishi kerak. G‘arbda esa bu yo‘q. Rossiya ham, Ukraina xam bunday cho‘zilishini o‘ylamagan. Bunday urush ko‘lami kengayib ketishi bo‘lmaydi, deb o‘ylayman. Moddiy resurslar masalasi boshqa bir mavzu. Bu holatdan chiqishning yagona yo‘li — kelishish. Kelishilmasa, vaziyat yanada chigallashadi.

— Rossiyaning taktik yadro quroli bilan mashg‘ulot o‘tkazishi doimiy dag‘dag‘ami?

Shuhrat Rasul: — Rossiyaning iqtisodiy, harbiy ahvoli og‘irlashganda yadro shantaji o‘rtaga chiqadi. Rossiya ham, Fransiya ham ishlatmaydi. Hozirda Putinning asosiy dushmani Makron bo‘lib qolyapti, Makron biz yadro qurolini birinchi qo‘llashga ham tayyormiz, deyapti. Fikrimcha, yadro shantaj quroli faqat.

Oybek Sirojov: — Shantaj emas, tiyib turuvchi qurol. Ko‘p davlatlar endi shunday qurolga ega bo‘lishni o‘ylayapti, Germaniyada ham shu masala ko‘tarilyapti. Masalan, Shimoliy Koreya shuncha xurmacha qiliq qilsa ham, unga nisbatan biror harakat bo‘lmaydi, chunki yadro quroli bor, Isroil ham xuddi shunday. Eskalatsiya kuchayib boryapti va har bir kuchayishda shu masala chiqyapti. Oldin faqat qurol ishlatish bilan tahdid qilinsa, endi o‘quv mashg‘ulot sifatida sinab ko‘rish masalasi chiqyapti, demak, jarayonlar bir pog‘ona ko‘tarildi. Ishlatiladi yoki yo‘q, deb ko‘p bahs qilish mumkin. Lekin barcha davlatlar biladiki, bu qurolni ishlatish umuminsoniy halokatga olib keladi.

Kamoliddin Rabbimov: — Putin atrofidagi Dugin, Karaganov kabilar tarixda AQSh yadro qurolini ishlatdi Yaponiyada, Rossiya ham dunyo tartibotini o‘zgartirish uchun ishlatishi kerak, deydi. Hatto shaharlarni taklif qilishyapti, Polsha, Germaniya shaharlari, Angliyaning dengiz hududiga tashlash kabilar bor. Rossiyalik mutaxassislar AQSh baribir bizga qarshi Yevropa uchun yadro qurolini ishlatmaydi, chunki biz ham yuzlab javob berishimizni biladi, deyapti.

Shuhrat Rasul: — Ammo maydonga Makron ham chiqdi.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Janubiy okrugda ishlatish aytilyapti rasmiy xabarlarda, chunki xavf o‘sha tomondan bo‘ladi.

AQShga qarshi yadro qurolini ishlatish uchun strategik yadro quroli ishga tushirilishi kerak, lekin bu narsa yo‘q hozir, faqat taktik. AQSh va Rossiya harbiy doktrinalariga ko‘ra, yadro qurolini bir-biriga ishlatsa ham aynan hududiga zarba bermaydi, balki boshqa yerdagi nuqtalarga zarba berishi mumkin. Masalan, AQSh Rossiyaning Suriyadagi qo‘shinlariga tashlashi mumkin yoki Rossiya ham xuddi shunday. Lekin strategik yadro quroli ishlatilmaydi, chunki halokatga olib keladi.

Putin inaugratsiyasida muzokaralarga borish ham aytildi. Yevropa, AQShda ham shunga borish sezilyapti. Qrim ko‘prigi bo‘yicha fuqarolar uchun deb aniq katta xulosalar berilishi ham shu bilan bog‘liq, ma’lum darajada tiyilyapti bu narsa. Chunki bilib bo‘lmaydi, taktik yadro qurolidan keyin strategik yadro quroli ham ishlatilishi mumkin voqealar rivojlanib.

Shuhrat Rasul: — Rossiyaning eskalatsiyani tushirish uchun eskalatsiyani kuchaytirish kerak, degan doktrinasi bo‘lgan. Ya’ni bunda ham biz G‘arbga nisbatan eskalatsiyani kuchaytiramiz, G‘arb oxirida chekinadi, shular bilan teng bo‘lmaylik, degan ma’noda bu. Fransiya aytyaptiki, Ukraina Yevropaning eshigi, uni berib qo‘ysak, Rossiya xuddi shu ketishda Polsha, Boltiqbo‘yiga ham kirib boradi, shuning uchun taktik yadro quroli qo‘llashimiz mumkin, deyapti.

Sayfiddin Jo‘rayev: — NATO, AQShning ruxsatisiz raketa uchira olmaydi Fransiya, chunki tashkilot a’zosi u. Fransiyaning 200 ta raketasi yetmaydi, boshlanib ketsa javobi ham bo‘ladi. Bularni hal qilish oxir-oqibat baribir AQShga borib taqaladi.

— Agarda ehtimoliy jihatdan urush yakunida Rossiya hozirgacha bosib olingan Ukraina hududlarini o‘zida saqlab qolsa, sobiq SSSR davlatlarining pozitsiyasi qanday bo‘ladi?

Oybek Sirojov: — Urush hudud uchun emas, ko‘p qutblilikni shakllantirish uchun boshlandi. Rossiya NATOga ultimatum berib, Sharqiy Yevropa tomon siljimaslik masalasini qo‘ydi, G‘arb rad etdi va urush boshlandi.

Ukraina masalasi hal bo‘lsa, ertaga Markaziy Osiyo yoki Boltiqbo‘yi bo‘ladi, degan gaplar bo‘lyapti ko‘p. Markaziy Osiyo davlatlari yoki Kavkaz davlatlari NATOga a’zo bo‘lmoqchi emas. Lavrov BMTning xavfsizlik boshqaning xavfi hisobiga bo‘lmasligi kerak, degan tamoyilini keltiradi bu urush bo‘yicha.

Urush har qanday sharoitda muzokaralar bilan tugaydi. Muzokaralarda kimda qanday yutuqlar bo‘lsa, o‘shalar stolga qo‘yiladi va shular orqali dunyoga ta’sir qiladi. Muzokaralarni boshlash bilan bog‘liq mujdalar bor. 15-16 iyunda Shvetsariyada Ukrainada tinchlik masalasi bo‘yicha konferensiya bo‘ladi, 68 davlatdan 120 ta ishtirokchi qatnashadi, G7, G20, BRIKS davlatlari ham bo‘ladi, faqat Rossiya taklif qilinmagan. Menimcha, bu bir qadam. Tomonlarni yaqinlashtirish, umumiy pozitsiya ishlatish masalasi qo‘yiladi. Butun dunyo, Markaziy Osiyo ham bundan manfaatdor. Jarayon chigallashib ketyapti, 70 yildan buyon taktik yadro quroli ishlatish masalasi bo‘lmagandi.

Kamoliddin Rabbimov: — Rossiya egallab olgan yerlarini saqlab qolgan holda urush tugasa, Markaziy Osiyo uchun katta yutqazish bo‘ladi bu. Birorta davlat, hatto Belorus ham Qrim anneksiyasini tan olgani yo‘q. Ukrainaning sharqiy hududlari Rossiyaniki bo‘lishini tan olmaydi Markaziy Osiyo davlatlari. Ikkinchi jahon urushidan keyin biror davlatning yerini bu ko‘rinishda bosib olish bo‘lmagan edi, agar shunday bo‘lsa yangi imperiyachilik kayfiyatini shakllantirish bo‘yicha yangi o‘yin qoidasi paydo bo‘lgan bo‘ladi. Markaziy Osiyo uchun kerak bo‘lmagan yoki xavfli bo‘lgan narsa hisoblanadi.

Bugun Qozog‘iston YeIga, NATOga intilayotgani yo‘q. Lekin Rossiya propagandasi anglosaksonlarning Markaziy Osiyo bo‘yicha eng katta loyihasi Qozog‘iston degan gapni har hafta eshitish mumkin. Qozog‘istonga nisbatan nafrat Rossiyada yo‘q emas. Injiq davlat sifatida ko‘rilyapti Qozog‘iston Rossiya uchun. Qozog‘iston KXShT a’zosi, YeOIT a’zosi, eng katta chegaradosh Rossiya bilan, Rossiyada sanksiyalarga tushgan mahsulotlarni Qozog‘iston olib kirib beryapti, lekin baribir Rossiya norozi.

Agar Ukraina bosib olingan yerlardan de-fakto voz kechsa, Ukrainani rivojlantiramiz, 20-30 yildan keyin Putin hokimiyatdan ketgach, muzokaralar yoki konfliktlar orqali qaytarib olamiz, degan strategiya ham bor. Lekin bu Markaziy Osiyo hududiy yaxlitligi uchun katta muammo bo‘ladi.

Sayfiddin Jo‘rayev: — Tarixda bo‘lgan urushlarda doim kim kuchli bo‘lsa, o‘sha tomonning tartiboti o‘rnatilgan.

Bizda so‘nggi 30 yil ichida 2 ta pritsedent bor. Birinchisi — Kosovo pritsedenti, u yerda ham shunaqa holat bo‘lgan, tan olishmagach bo‘linib ketgan Serbiya. Si Jinping ham Serbiyaning yaxlitligini tan olamiz dedi tashrifida.

Biz Ukraina bilan ham, Rossiya bilan ham, boshqa davlatlar bilan ham aloqa qilamiz. Biz qanday holatda bo‘lsa ham, o‘z milliy manfaatlarimizdan kelib chiqamiz. Suverenitet ta’minlanishi kerak.

Kamoliddin Rabbimov: — O‘zbekiston tashqi ishlar vazirligi bir necha marta Ukraina hududiy yaxlitligini urg‘uladi, Karimov davrida ham shunday edi. O‘zbekiston Qrim anneksiyasini tan olmagan. Qadriyatlar nuqtai nazaridan Ukraina tomonidamiz.

Shuhrat Rasul: — Menimcha, Rossiya bosib olgan yerlarini saqlab qololmaydi katta ehtimol bilan. G‘arb Rossiya g‘alaba qilishiga yo‘l qo‘ymaydi. Qilinayotgan ishlar, yordamlar shuni ko‘rsatyapti.

Lekin agar shunday bo‘lib qolsa, biz 21-asrda urushlar davriga kirgan bo‘lamiz. Kuchi borlar qo‘shnisiga hujum qiladi, tarixda mening yerim bo‘lgan deb da’vo qila boshlaydi va umuman 21-asrda tinchlik bo‘lmaydi. Buni G‘arb juda yaxshi tushunib turibdi, AQSh ham. Tramp prezident bo‘lib, aqli yetmasa, uning atrofidagilar tushuntiradi buni.

O‘zbekiston, umuman Markaziy Osiyo davlatlari o‘zining ko‘p vektorli siyosatidan, milliy manfaatidan voz kechmaydi, eng rossiyaparast bo‘lgan Qirg‘iziston ham. Rus maktablarini ko‘paytir degan kabi ritorik o‘yinlar bo‘lishi mumkin turli, ko‘r-ko‘rona ish qilib qo‘yishi mumkin ba’zilari. Lekin milliy bayroqchilik, milliy davlatchilik yo‘lidan voz kechmaydi birorta Markaziy Osiyo davlati.

Qozog‘iston uchun xavf bor rostdan ham. Rossiya bosib olgan yerlarini saqlab qolib, Putin yana 10-15 yil hukumat tepasida bo‘lsa, Qozog‘iston uchun katta provokatsiyalar boshlanishi mumkin. Rossiya siyosati o‘zgarsagina Qozog‘istonda bu provakatsiyalardan saqlanish imkoniyati bo‘ladi.

NormuhammadAli Abdurahmonov suhbatlashdi.