Европа хавфсизлиги бурилиш нуқтасида: Парижда фавқулодда саммит ўтказилди

Европанинг кўплаб нашрлари мазкур учрашув шошилинч ташкил этилгани ҳақида ёзмоқда. Бу АҚШ расмийларининг сешанба куни Саудия Арабистонида Россия делегацияси билан учрашувга тайёргарлик кўргани билан боғлиқ. Париждаги саммит якунига кўра қўшма баёнотлар ёки матбуот анжуманлари режалаштирилмаганди, бироқ иштирокчилар муҳокама мавзуларини саммит бошланишидан олдин эълон қилиб бўлганди.

Германия канцлери Олаф Шолц Украинага ёрдам давом этиши кераклиги ва мамлакат гарданига қандайдир шартлар юклаш номақбул эканини билдирди. Унинг сўзларига кўра, АҚШ ва Европа ўртасида Украина хавфсизлиги учун жавобгарлик масаласида «бўлиниш» бўлмаслиги лозим. Худди шундай баҳо саммит якунлари бўйича Буюк Британия бош вазири Кир Стармер томонидан ҳам билдирилди. У учрашув тугашидан олдин Twitter'да шундай ёзди: «Тинчлик келишуви Путинга яна қайта уруш бошлаш учун танаффус берувчи восита эмас, балки мустаҳкам тинчлик келишуви бўлиши керак».

Европанинг бир қатор давлатлари вакиллари Париждаги учрашувни Мюнхендаги хавфсизлик конференциясидан сўнг ташкил этишга қарор қилди. Франция ташқи ишлар вазири Жан-Ноэл Барро конференция Украинадаги урушнинг ҳал қилувчи палласида ўтказилганини таъкидлади. Reuters агентлиги ёзишича, АҚШ президенти Доналд Трамп Москва ва Киевни тинчлик музокараларини бошлашга даъват қилаётган бир пайтда, Париж учрашуви Европа иттифоқчиларининг умумий позициясини шакллантириш учун ташкил этилган. Чунки, АҚШ ташаббуси билан бошлаб берилган Россия ва Украина ўртасидаги тинчлик музокараларида Европа мамлакатлари иштирок этиши режалаштирилмаган.

НАТО бош котиби Марк Рютте аввалроқ шундай деган эди: «Агар европаликлар гапириш ҳуқуқига эга бўлишни истаса, улар ўз аҳамиятини намоён этиши лозим». У Мюнхендаги хавфсизлик конференцияси давомида Европа агар АҚШ бошчилигидаги музокараларда иштирок этишни хоҳласа, Украинада тинчликни таъминлаш бўйича яхши таклифлар бериши кераклигини таъкидлади.

Қўшма мудофаа масалалари Париждаги муҳокаманинг асосий мавзуларига айланди.

Европада ҳарбий жиҳатдан энг катта таъсирга эга бўлган мамлакатлар вакиллари саммитда иштирок этди. Улар қаторига Буюк Британия (бош вазир Кир Стармер), Германия (канцлер Олаф Шолц), Дания (бош вазир Метте Фредериксен), Испания, Италия, Польша (бош вазир Доналд Туск) ва Франция (президент Эммануэл Макрон) киради. Шунингдек, Европа комиссияси раиси Урсула фон дер Ляйен ва НАТО бош котиби Марк Рютте ҳам саммитда қатнашди. Дания вакили эса Шимолий Европа давлатлари номидан элчи сифатида ташриф буюрди.

Урсула фон дер Ляйен саммит арафасида баёнот бериб, «Европа хавфсизлиги хал қилувчи босқичга етиб келди», деб таъкидлади ва тезкор мудофаа чораларини қабул қилиш зарурлигини билдирди. Саммит якунига кўра, у Европа мамлакатларини ўз фикрлаш тарзини ҳамда мудофаага тайёргарлигини тезроқ ўзгартиришга чақирди. Бироқ, унинг фикрича, ҳатто бу ҳам етарлича тезкор чора бўлмаслиги мумкин.

Саммит натижалари бўйича Олаф Шолц шундай деди: «Агар Европа давлатлари мудофаага ЯИМнинг 2 фоизидан кўпроқ маблағ ажратса, бу харажатлар Европа Иттифоқи бюджет чекловлари доирасида ҳисобга олинмаслиги лозим».

АҚШ президенти Доналд Трамп НАТО доирасида Европадаги иттифоқчилари ўз хавфсизлиги учун кўпроқ жавобгарликни ўз зиммасига олиши лозимлиги ҳақида талаб қўймоқда. Унинг фикрича, мамлакатлар мудофаа харажатларини сезиларли даражада ошириши шарт. Иккинчи жаҳон урушидан кейин Европа мамлакатлари АҚШ томонидан тақдим этилаётган хавфсизлик ҳимоясига таяниб келаётган эди. Аммо бу вазият Россиянинг Украинага ҳужуми ортидан ўзгарди.

Трамп НАТО аъзолари ЯИМнинг 5 фоизини мудофаага сарфлаши кераклигини таклиф қилди. Бироқ бу ғояни ҳозирча Европа Иттифоқи давлатларининг ҳаммаси қўллаб-қувватламаган.

НАТО бош котиби Марк Рютте мудофаа харажатлари ЯИМнинг 3,7 фоизигача оширилиши мумкинлигини таъкидлади. Ҳозирги кунда бу кўрсаткич фақатгина Полшада юқори бўлиб, мамлакат 2024 йилда мудофаа харажатларини 1,88 фоиздан 4,12 фоизга етказган.

НАТОга аъзо давлатлар учун жорий мақсадли мудофаа харажатлари ЯИМнинг 2 фоизини ташкил этади. 2024 йилда аъзоларнинг кўпчилиги ушбу чегарага етган ёки ундан ошиб кетган. НАТО бўйича ўртача кўрсаткич ҳозир 2,71фоизни ташкил этмоқда. Бироқ, масалан, Буюк Британия ҳозирча мудофаага 2,5 фоиз маблағ ажратмоқда, Испанияники эса 2 фоиз даражасига ҳам етмаган. Россияга яқинлиги сабабли Полша ва Болтиқбўйи давлатлари ўз мудофаа харажатларини сезиларли даражада оширган.

Кил жаҳон иқтисодиёти институти маълумотларига кўра, Украина ҳарбий эҳтиёжларининг 42,7 фоизи АҚШ, 18,3 фоизини Европа Иттифоқи, 6,5 фоизини Германиянинг ўзи қоплайди ва яна 5,5 фоиз Буюк Британия ҳиссасига тўғри келади.

Европа мамлакатлари қўшинларини бирлаштириш масаласи

Париждаги саммит куни Европа мамлакатлари Украинага ўз тинчликпарвар кучларини жойлаштириш имкониятини муҳокама қилаётгани маълум бўлди. Агар урушни тўхтатиш бўйича келишувга эришилса, бу вариант амалга оширилиши мумкин. Душанба куни Буюк Британия бош вазири Кир Стармер Украинага қўшин юбориш эҳтимоли ҳақида The Telegraph нашридаги мақоласида баён қилган эди.

Стармер ўз мақоласида бу масала нафақат Париждаги тор доирада, балки бутун Европа миқёсида муҳокама қилиниши кераклигини таъкидлади. Унинг фикрича, Европа ўз хавфсизлигига жавобгарликни ошириши лозим, чунки бу борада етарлича вақт йўқотилди. «Европа ўз хавфсизлиги талабларига жавоб бериш учун катта қадам ташлаши керак... Биз бу ҳақда жуда узоқ гапирдик, ва президент Трамп ҳақ: биз ниҳоят ишга киришишимиз лозим», — деб ёзди Буюк Британия бош вазири. У Украина НАТОга аъзо бўлиши вақт талаб қилиши мумкинлигини эътироф этган ҳолда, бу ортга қайтмас жараённи қўллаб-қувватлаш лозимлигини қайд этди.

Душанба куни кечга яқин Стармер урушдан сўнг тинчликпарвар кучларни Украинага юбориш учун АҚШ хавфсизлик кафолатлари бериш кераклигини айтди. Шунингдек, ҳозирча Британия қанча ҳарбий куч ажрата олиши ҳақида гапиришга эрта эканини билдирди.

«Мустаҳкам тинчлик келишуви имзоланадиган бўлса Европа ўз ролини ўйнаши керак ва мен ҳам бошқа давлатлар қаторида Украинага ҳарбий куч жўнатиш имкониятини кўриб чиқишга тайёрман, бироқ бунинг учун АҚШ томонидан қўллаб-қувватланиш зарур. Чунки Американинг хавфсизлик кафолатлари Россияни Украинага яна бир бор ҳужум қилишдан тийиб турувчи ягона нарса», — деди Стармер журналистларга.

Душанба куни эрталаб тинчликпарвар миссия Украинадаги тинчлик келишувларининг шартларидан бирига айланса, унда Франция ва Полша қўшинлари ҳам унда иштирок этиши мумкинлиги аён бўлди. Бу ҳақда Франция ташқи ишлар вазири Жан-Ноэл Барро маълум қилди. Барро бу мавзу бўйича музокаралар олиб борилаётганини тасдиқлаган, Буюк Британия, Франция ва Полша қўшинларини «Европанинг учта асосий армияси» деб атади, деб ёзади Le Monde.

Учрашув бошланишидан олдин Полша бош вазири Доналд Туск мамлакат қўшинлари тинчликпарвар миссияда қатнашиш эҳтимолини тасдиқламади. У Варшава Украинага ўз имкониятлари доирасида ёрдам беришда давом этишини қўшимча қилди. Париждаги Европа етакчилари билан Украина мавзусида бўлиб ўтган учрашувдан сўнг, Туск мудофаа харажатлари Европа Иттифоқи бюджетининг ҳаддан зиёд тақчиллик таркибига киритилмаслигини эълон қилди.

У, шунингдек, учрашув иштирокчиларининг барчаси Полша фикрига қўшилганини ва НАТО доирасида яқин ҳамкорлик зарурлигини тан олганини таъкидлади.

Европа давлатлари Украинага кўпроқ ёрдам бериш билан бир қаторда, Россияга қарши ўзини ҳимоя қилиш мақсадида ички мудофаа харажатларини ҳам ошириши керак, деди Дания бош вазири Метте Фредериксен Париждаги учрашувдан сўнг. «Афсуски, Россия энди бутун Европага таҳдид солмоқда», – деди Фредериксен хоним журналистларга.

Испания ташқи ишлар вазири Хосе Мануэл Албарес душанба куни Россия ва Украина ўртасидаги тинчлик музокараларида ҳали жуда кўп масалалар очиқ қолганини таъкидлаб, тинчлик ўрнатилмас экан, ҳозирча ҳеч ким Украинага қўшин юбориш имкониятини муҳокама қилмаётганини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, агар тинчликпарвар кучлар Украинага жойлаштирилса ҳам, бу тўқнашув чизиғи атрофида эмас, балки бошқа ҳудудларда бўлиши мумкин.

Европа мамлакатларидан тузилган бирлашган контингент Украина ҳудудида жойлаштирилса, бу Европа қуролли кучларини яратиш йўлидаги илк қадам бўлиши мумкин, деди Украина президенти Володимир Зеленский. Унинг сўзларига кўра, агар Россия яна ҳужум қилса, бундай армия Европа номидан кураш олиб бориши мумкин. «Менимча, контингент масаласида биз жуда олдинга силжидик», – деди Зеленский душанба куни БААга ташрифи давомида журналистлар билан мулоқот чоғида.

ЕИнинг Украинадаги тинчлик музокараларидаги иштироки атрофидаги мулоқотлар

Париждаги саммит куни Европа Иттифоқи вакилларининг Украинада тинчлик шартларини муҳокама қиладиган музокараларда иштирок этиши масаласи бўйича баҳс давом этди. Бу муҳокамалар 18 февралда Саудия Арабистонида бўлиб ўтадиган Россия ва АҚШ делегациялари учрашуви фонида кечди. Учрашувда АҚШ ва Россия президентларининг бўлажак мулоқоти ва урушни тўхтатиш бўйича икки томонлама келишувларга эришиш масалалари муҳокама қилиниши кутилмоқда.

Саудия Арабистонидаги музокараларда Россия томонидан ташқи ишлар вазири Сергей Лавров ва президент ёрдамчиси Юрий Ушаков иштирок этмоқда. АҚШ делегацияси таркибидан давлат котиби Марко Рубио, миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчи Майкл Уолтц ва махсус вакил Стив Уиткофф ўрин олган.

Учрашув арафасида Марко Рубио CBS телеканалига берган интервюсида келажакда Европа вакиллари ҳам Украина бўйича тинчлик музокараларига қўшилиши мумкинлигини инкор этмади.

«Ҳозирча биз Путин ва президент Трамп ўртасидаги мулоқотгагина эгамиз, икки томон ҳам можарони тўхтатишга қизиқиш билдирмоқда, — деди Рубио. — Бу масала бўйича яна музокаралар ўтказилади, биз келишув жараёни қандай кечишини аниқлаб олишимиз керак… Биз ҳали тўлиқ форматдаги музокараларга етиб келганимиз йўқ, аммо бу юз берса, Украина ҳам музокараларга жалб қилиниши лозим. Чунки у тўғридан тўғри ҳужумга учраган мамлакат ҳисобланади. Шунингдек, Европа давлатлари ҳам музокараларда қатнашиши керак, чунки улар Россия ва Путинга қарши санкциялар жорий қилди ва бу жараёнга катта ҳисса қўшди. Биз ҳали бу босқичга етиб келганимиз йўқ, аммо умид қиламанки, етиб борамиз. Чунки барчамиз бу уруш тугашини истаймиз».

Рубионинг фикрига кўра, Европа ва Украина иштирокида музокара жараёнини йўлга қўйиш бўйича амалга оширилган саъй-ҳаракатлар самарали бўладими ёки йўқми, бу яқин кунларда аниқлашади. Бу вақтга келиб Россия президентининг асли ниятлари ойдинлашади.

РФ ташқи ишлар вазири Сергей Лавров эса тинчлик музокараларига Европа мамлакатлари жалб қилиниши эҳтимоли ҳақидаги саволга жавоб берар экан, бу давлатлар нима сабабдан музокараларда иштирок этиши кераклигини билмаслиги ва биринчи навбатда АҚШнинг позициясини эшитишни хоҳлашини билдирди.

Доналд Трамп маъмуриятининг юқори мартабали сиёсатчилари Россиянинг Украинадаги урушига оид тинчлик музокараларида Европа Иттифоқи ва Буюк Британия вакиллари иштироки бўйича икки марта баёнот берди.

15 феврал куни Мюнхен хавфсизлик конференциясида АҚШ президенти махсус вакили Кит Келлог Украина музокараларда иштирок этишини тасдиқлади, бироқ Европа Иттифоқи вакиллари тўғридан тўғри иштирок этиши ҳозирча режалаштирилмаганини маълум қилди. У Европа етакчиларининг урушни тугатиш бўйича таклифларини кўриб чиқиш ниятида эканини таъкидлади, чунки Украинага ёрдам берган давлатларнинг манфаатлари ҳам ҳисобга олиниши керак.

Бунга жавобан, Европа Иттифоқи етакчилари ва Украина президенти Володимир Зеленский музокараларда ЕИ вакиллари иштирок этиши шартлигини қайд этди. Ҳозирча АҚШ ва Россия вакиллари ўртасида музокараларга тайёргарлик ишлари олиб борилмоқда. Кит Келлог бу учрашувда иштирок этмайди, бироқ Мюнхен конференциясида АҚШнинг ушбу музокараларда Украина ва Россия ўртасида воситачилик ролини ўйнашини ва музокараларни ташкил этиш бўйича мажбуриятларни ўз зиммасига олишини таъкидлади. Бу Трамп маъмуриятининг расмий талабидир, деди Келлог.

Украина президенти Володимир Зеленский эса Киев АҚШ ва Россия ўртасида Саудия Арабистонида ўтадиган тўғридан тўғри музокаралар ҳақида олдиндан хабар топмаганини айтди. «Украина ўз иштирокисиз Украина ҳақида олиб бориладиган ҳар қандай музокараларни самарали деб ҳисобламайди. Биз ўзимизни четда қолдирган ҳолда қабул қилинган ҳеч қандай келишув ёки қарорларни тан ололмаймиз», – деди у. Шу билан бирга, у Саудия Арабистонида музокара олиб бораётган томонлар бундай ҳуқуққа эга экани ва агар уларнинг ўзаро икки томонлама масалалари бўлса, буни муҳокама қилишлари мумкинлигини таъкидлади.

Зеленскийнинг маълум қилишича, 20 феврал куни АҚШ президенти махсус вакили Кит Келлог Украинага ташриф буюради. Унинг фикрича, бу ташриф АҚШ ҳукуматига Украина учун зарур бўлган хавфсизлик кафолатлари борасида аниқ тасаввур ҳосил қилишга ёрдам беради. Ташриф давомида Келлог ва Зеленский жанговар ҳаракатлар кетаётган ҳудудларга ҳам бориши кутилмоқда.