Dunyoning yadroviy kuchlari yadroviy tiyib turish orqali o‘z maqsadlariga erishishga qanchalik ko‘p umid qilsa, bunday turdagi qurollarning soni va turlari ham shunchalik tez o‘sib boryapti. Bu - Stokholm xalqaro tinchlik tadqiqot institutining (SIPRI) 17 iyun, dushanba kuni chop etilgan yillik hisobotida keltirilgan asosiy xulosa.
Stokholm instituti ekspertlari fikricha, birgalikda dunyo yadro arsenalining qariyb 90 foiziga egalik qiluvchi Rossiya va AQSh yadroviy qurollari (ya’ni, foydalanish mumkin bo‘lgan kallaklar) zaxiralari 2023 yilda nisbatan barqaror bo‘lib qoldi. Shu bilan birga, Rossiya, SIPRI hisob-kitoblariga ko‘ra, 2024 yil boshiga qadar o‘tgan yilga nisbatan taxminan 36 ta ko‘proq jangovar kallaklarni joylashtirgan.
«Rossiyaning 2022 yil fevralida Ukrainaga keng ko‘lamli hujumidan buyon har ikki mamlakatda yadroviy kuchlar haqidagi shaffoflik pasayib, yadro qurolini qo‘llash bo‘yicha munozaralar kuchaydi», — deyiladi yillik hisobotda.
Belarusda yadro quroli joylashtirilgani haqida hech qanday dalil yo‘q
Uning mualliflari, xususan, 2023 yilda Belarus hududida Rossiya yadro quroli joylashtirilishi ommaviy ravishda e’lon qilinganini eslatdi, ammo ekspertlar u yerda «kallaklar joylashtirilishining ishonchli vizual dalillarini» topa olmadi.
Hisobot mualliflarining ta’kidlashicha, 2023 yilda yadro quroliga ega to‘qqizta davlat (AQSh, Rossiya, Britaniya, Fransiya, Xitoy, Hindiston, Pokiston, Shimoliy Koreya va Isroil) o‘z yadroviy arsenallarini modernizatsiya qilishni davom ettirgan va ularning ba’zilari 2023 yilda yadro qurollari yoki yadro kallaklari bo‘lgan yangi qurol tizimlarini joylashtirgan.
SIPRI ma’lumotlariga ko‘ra, 2024 yil yanvar oyida 12 121 ta jangovar kallakdan iborat global atom qurollarining 9 585 tasi potensial foydalanish uchun harbiy zaxiralarda bo‘lgan. Ularning taxminan 3904 tasi raketa va samolyotlarga joylashtirildi, bu 2023 yil yanvar oyiga nisbatan 60 taga ko‘p, qolganlari esa markaziy saqlash bazalarida. Joylashtirilgan jangovar kallaklardan 2100 ga yaqini ballistik raketalarga qarshi shay holatda. Bu jangovar kallaklarning deyarli barchasi Rossiya yoki AQShga tegishli, biroq Xitoy birinchi marta bir nechta jangovar kallaklarni shay holatga keltirgani taxmin qilinmoqda.
Xitoy dunyoda eng tez o‘sib borayotgan yadro arsenaliga ega
SIPRI tomonidan Xitoy yadroviy arsenalining hajmi 2023 yilda 410 tadan 500 ta jangovar kallakkacha oshgani taxmin qilinmoqda va tahlilchilar uning o‘sishda davom etishini kutishmoqda. SIPRI’ning ommaviy qirg‘in qurollari dasturi katta olimi va Amerika olimlari federatsiyasi (FAS) yadroviy axborot loyihasi direktori Xans Kristensen shunday dedi: «Xitoy o‘z yadroviy arsenalini boshqa har qanday davlatga qaraganda tezroq kengaytirmoqda».
Pekin o‘z kuchlarini qanday qayta tuzishiga qarab, o‘n yillik oxiriga borib u Rossiya yoki Qo‘shma Shtatlar kabi ko‘plab qit’alararo ballistik raketalarga egalik qilishi, ammo yadroviy kallaklari zaxirasi bu ikki davlatdan ancha kam bo‘lishi mumkin, deyiladi Stokholm xalqaro tinchlik tadqiqot instituti hisobotida.
