Qoʻshimcha funksionallar
-
Tungi ko‘rinish
“Bolalarni zaharlagan dorilarga guvohnoma Kariyev tayinlanguniga qadar olingan bo‘lgan” – advokatlar
“Dok-1 Maks” ishi bo‘yicha sud muzokaralari davom etmoqda. 14 fevral kuni bo‘lib o‘tgan sud majlisida Farmagentlikning sobiq rahbari Sardor Kariyevning advokatlari nutqi tinglandi. Ular tergovda Kariyevga qo‘yilgan ayblovlar sudda o‘z isbotini topmaganini aytmoqda.

Muzokara bosqichiga o‘tgan navbatdagi sud majlisida Farmagentlikning sobiq rahbari Sardor Kariyevni himoya qilayotgan advokatlar F.Xudayberganov, T.Rahmatov, U.Latifov va A.Nabiyevning himoya nutqlari tinglandi.
Dastlabki tergov organi tomonidan ushbu jinoyat ishini tergov qilishda qonunning bu talabiga rioya qilinmadi. Dastlabki tergov bir tomonlama, tirnoq tagidan kir qidirish zaylida, faqat ayblov yo‘nalishida olib borildi.
Dastlabki tergov tomonidan e’lon qilingan ayblov esa ishning haqiqiy holatlariga nomuvofiq tarzda, shaxsning harakati bilan ko‘rsatilayotgan oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish bor-yo‘qligini aniqlashtirmasdan, taxminiy farazlar keltirish orqali shakllantirilgan. Ayblovda sohaga taalluqli u yoki bu qonunchilik normalarini inobatga olmaslik yoki noto‘g‘ri talqin qilish holatlari ham mavjud.
Sud tergovi davomida S.X.Kariyevning himoyachilari tomonidan jinoyat ishi bo‘yicha olib borilgan barcha tahlillar natijasida, dastlabki tergov organi tomonidan bir butun jinoyat sifatida ko‘rsatishga harakat qilingan holda shakllantirilgan ayblovning to‘liq tarkibi, bir biriga bog‘liq bo‘lmagan alohida uchta qismdan iborat holatlar ekani aniqlangan.
Jumladan, ulardan birinchisi, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi tomonidan ishlab chiqarilgan “Dok-1 Maks” va “Ambronol” dori vositalarining davlat ro‘yxatidan o‘tgani haqidagi guvohnomalari muddatini uzaytirish bilan bog‘liq holda “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi” DUKning ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi, laboratoriya, Farmakopeya va Farmakologiya qo‘mitalari hamda Ekspertlar kengashining xodim va a’zolariga taalluqli holatlar taxlili bilan bog‘liq.
Ikkinchisi esa, “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining GMP inspeksion tekshiruvidan yechish va dori vositasiga guvohnoma berib yuborilishiga, go‘yoki bir tomondan sudlanuvchi Singxning J.Erkiniy orqali Sh.Shodmonovga 33.000 AQSh dollari miqdorida pul bergani va ikkinchi tomondan go‘yoki S.X.Kariyevning bu borada qo‘l ostidagilarga topshiriq bergani hamda bularga aloqador ravishda GMP inspeksion tekshiruvi bilan bog‘liq holatlar tahlilidir.
Uchinchisi esa, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 2022 yilda O‘zbekistonda ro‘yxatdan va qayta ro‘yxatdan o‘tgan 12 xil dori vositalari hujjatlarini O‘zbekiston Sog‘liq saqlash vazirligi va Markaz xodimlari qo‘li bilan “ekspertiza” shaklida tekshiruvdan o‘tkazish yo‘li bilan ularning hammasini “Dok-1 Maks” va “Ambronol” dori vositalarining O‘zbekistonga kirib kelishini to‘xtatish imkoni bilan asossiz bog‘langan holatni o‘rganish natijalaridir.
Biz ayblovning har bir qismi bo‘yicha atroflicha fikr bildirishga harakat qilib, avvalambor e’tiboringizni quyidagi holatga qaratmoqchimiz:
Jinoyat ishi materiallarida inson sog‘lig‘i uchun zararli ekani aytilayotgan etilenglikol va dietilenglikol aniqlangan dori vositalari, bu Hindistonning “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi tomonidan ishlab chiqarilib, 2022 yil ikkinchi yarmi davomida O‘zbekistonda iste’molga sotilgan “Dok-1 Maks” va “Ambronol” sirop dori vositalari ekani ko‘rsatilgan. Ayblov umumiy tartibda ikkala dori vositasi bilan bog‘liq ravishda shakllantirilgan bo‘lsa-da, biroq tergov organi asosiy urg‘uni “Dok-1 Maks” sirop dorisiga qaratib, ayblovni ushbu dori vositasi va uning Davlat markazi tomonidan 29.03.2022 yil kuni qayta ro‘yxatdan o‘tkazilishi bilan bog‘liq voqeliklar tahlili ustiga qurgan. Ambronol sirop dorisi esa ikkinchi darajadagi vaziyatda qoldirilib, deyarli e’tibordan chetga chiqarilgan.
Bunga sabab “Ambronol” siropining jinoyat ishi bo‘yicha o‘tayotgan seriyalarining hammasi esa 2022 yil 30 noyabr kuniga, ya’ni bu siropning 2012 yilda ilk bor davlat ro‘yxatdan o‘tganida berilgan guvohnomasining amal qilish muddatini navbatdagi 5 yilga uzaytirish yuzasidan Ekspertlar kengashi majlisi bo‘lib o‘tgan kunga qadar, 2017 yilda berilgan guvohnoma asosida O‘zbekistonga olib kirilib, iste’molga chiqarib bo‘lingani bilan bog‘liqdir.
Chunki “Dok-1 Maks” siropining tarkibida etilenglikol va dietilenglikol aniqlangan seriyalarining ma’lum bir qismi 2022 yil 29 mart kunidan so‘ng, ya’ni bu dorini ilgari, 2012 yilda ilk bor davlat ro‘yxatidan o‘tganida berilgan guvohnomasining amal qilish muddatini navbatdagi 5 yilga uzaytirish yuzasidan Ekspertlar kengashi majlisi bo‘lib o‘tganidan so‘ng O‘zbekistonga olib kirilib, iste’molga chiqarilgani sabab, bu dori vositasi bilan bog‘liq noxush vaziyatlarga S.X.Kariyevni aloqador qilib ko‘rsatishga imkoniyat bor.
Lekin “Ambronol” dori vositasida bunday qilishning imkoni yo‘q! Chunki yana takrorlaymiz: “Ambronol” siropining tarkibida etilenglikol va dietilenglikol aniqlangani ko‘rsatilayotgan barcha seriyalari S.X.Kariyev hali Farmatsevtika sohasiga rahbar sifatida ishga kelguniga qadar, ya’ni 2017 yilda berilgan guvohnoma asosida sertifikatsiyadan o‘tkazilib, O‘zbekistonga olib kirilgan va iste’molga chiqarilgan!
Xuddi shunga o‘xshash, “Dok-1 Maks” sirop dori vositasining ham tarkibida etilenglikol va dietilenglikol aniqlangan seriyalarning qolgan qismi 29.03.2022 yil kunidan ancha oldin, ya’ni 2017 yilda berilgan guvohnoma asosida sertifikatsiyadan o‘tkazilib, O‘zbekistonga olib kirilib, iste’molga chiqarilgani jinoyat ishi bo‘yicha dastlabki kunlar olib borilgan tergov hujjatlarida aks etgan. Masalan, “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi” DUK laboratoriyasida 2022 yil dekabr oyi oxirida o‘tkazilgan tahlillar natijalari bo‘yicha tuzilgan xulosalardan, undan tashqari, jinoyat ishi qo‘zg‘atish haqida tergov organi chiqargan dastlabki qarordan hamda bevosita S.X.Kariyevni qamoqqa olishga asos bo‘lgan 25.01.2023 yilgi sud ajrimidan ham aniq ko‘rinib turibdiki, tergovning boshida “Dok-1 Maks” sirop dori vositasining 03.02.2021 yildan 07.01.2022 yilga qadar O‘zbekistonga olib kirilib, iste’molga chiqarib bo‘lingan DXS2017, DXS2104, DXS2105, DXS2106, DXS2107, DXS2108, DXS2109 seriyadagi partiyalaridan olingan namunalari tarkibida ham etilenglikol va dietilenglikol aniqlangan. Biroq “Dok-1 Maks” sirop dori vositasining bu seriyalari yakuniy ayblov qarorda umuman ko‘rsatilmasdan tushirib qoldirilgan. Bu seriyalarni ayblovdan tushirib qoldirish sabab va asoslari jinoyat ishida umuman mavjud emas.
Hozirda biz bu holatni aynan ushbu seriyalarni O‘zbekistonga kirib kelgan muddatlari bilan bog‘liq ekanini ta’kidlaymiz. Ya’ni ular ham xuddi “Ambronol” singari S.X.Kariyevni rahbar sifatida aloqador bo‘lgan Ekspertlar kengashi majlisidan oldingi davrda O‘zbekistonga kirib bo‘lganligi sababli ularga bog‘lab bo‘lmaydi.
Bulardan tashqari, ayblov qaroriga e’tibor bersak, dori ta’sirida jabrlangan bolajonlarning ism-shariflari ko‘rsatib o‘tilayotgan joyda, qaysi bolaga aynan qaysi seriyadagi dori vositasi ichirilgani umuman ko‘rsatilmagan. Vaholanki, jinoyat ishi tergovi natijasida ma’lum bo‘ldiki, jabrlangan bolalar ota-onalarining aksariyati farzandlariga ichirgan dori vositalarining qoldiq qismini idishi bilan birga tergov organiga topshirishgan. Dastlabki tergov organi dori vositalarining seriyalarini bolalar shaxsi bilan bog‘liq ravishda ko‘rsatmasligining sababi ham xuddi yuqoridagilar singari ishga aloqador seriyalarni aksariyat qismi S.X.Kariyevni rahbarlik davridan ilgarigi davr bilan bog‘liq ravishda, ya’ni 2017 yil guvohnomasi asosida kirib kelgan seriyalar bo‘lganligida deb gumon qilishga majburmiz.
Tergov organi tomonidan “Ambronol” bo‘yicha ma’lumotlarga urg‘u bermasdan, ularga ikkinchi darajali tus berib, e’tiborni susaytirgani, “Dok-1 Maks”ni bu kabi seriyalarni ayblovdan tushirib qoldirgani, jabrlangan qaysi bolaga aynan qaysi seriya ichirilgani ko‘rsatilmagani, 2017 yilda berilgan guvohnoma asosida kirib kelgan seriyalar bo‘yicha 2017 yilda “Dok-1 Maks” va “Ambronol” guvohnoma bergan shaxslar tergov qilinmaganidan e’tibor olib qochilganini ko‘rsatadi.
Jinoyat-protsessual qonunchilik talabiga ko‘ra, barcha holatlarni to‘liq, xolisona tergov qilib, asosli qaror qabul qilishga majbur bo‘lgan tergov organi, bu holatda, faqat S.X.Kariyevni ayblashga imkon beradigan ayrim holatlarni ayblovda bo‘rttirib ko‘rsatish, ish uchun juda ahamiyatli bo‘lgan boshqa holatlar haqida esa asossiz sukut saqlash orqali ishni bir tomonlama, noxolis tergov qilganligi shu vaziyatning o‘zidan yaqqol ko‘rinib turibdi.
Endi bevosita ayblov qaroriga murojaat qilmoqchimiz va ayblovning “...buyruqning 4-ilovasida Davlat markazi direktori Ekspertlar kengashiga raislik qilishi belgilangan bo‘lib, mazkur ilovada Kengash raisi o‘rinbosari ko‘zda tutilmagan” deb bayon qilingan hamda “...S.Kariyev egallab turgan lavozimiga ko‘ra, Ekspertlar kengashi raisi hisoblanib, uning ishtirokisiz Kengash majlislarini o‘tkazish va qaror qabul qilish mumkin bo‘lmasa-da, Ekspertlar kengashi majlislarida bevosita ishtirok etmay, raislik qilmay, aksincha Kengash majlislarini o‘zining, ya’ni raislik qiluvchining ishtirokisiz o‘tkazish amaliyotini joriy qilib, majlis bayonnomalarini “orqa sana” bilan imzolab kelgan” deb bayon qilingan qismiga qaratmoqchimiz:
Ma’lum bo‘ldiki, “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi” DUK (keyingi o‘rinlarda Markaz deb yuritiladi) huzuridagi Ekspertlar kengashining faoliyati O‘zbekiston Respublikasi SSVning 06.04.2020 yilgi 104-sonli buyrug‘i bilan yangilangan tahrirda qabul qilingan «Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini berish bo‘yicha Ekspretlar kengashi to‘g‘risida»gi Nizom asosida olib boradi. Ushbu Nizomning 5-bandida ekspertlar a’zolari tarkibiga Markaz direktori, direktor o‘rinbosarlari, Farmakologiya va Farmakopeya qo‘mitalari, laboratoriyalar mudirlari hamda sohada katta tajribaga ega bo‘lgan malakali mutaxassislar kiritiladi, deb ko‘rsatilgan.
Nizomning 15-bandida Ekspertlar kengashi raisi Ekspertlar kengashi ishini tashkil etishi, Ekspertlar kengashi majlisini chaqirishi va unga raislik qilishi, Ekspertlar kengashi raisi bo‘lmagan holda, uning vazifasini Kengash raisining o‘rinbosari bajarishi ko‘rsatilgan. Nizomdagi 4-ilovada esa Ekspertlar kengashi a’zolarining tarkibi jadval shaklida berilgan bo‘lib, bu jadvalda ekspertlar kengashi a’zolarining asosiy ish joyidagi lavozimlari bilan ushbu Nizom yangi tahriri qabul qilinayotgan vaqtda, ya’ni 06.04.2020 yil sanasiga lavozimlarni egallab turgan shaxslarning familiya-ism-shariflari kiritib qo‘yilgan.
Shu bilan birga Ekspertlar kengashi a’zolari tarkibi belgilangan jadval oxirida “Izoh” qismi berilgan bo‘lib, unda “Ekspertlar Kengashi a’zolari boshqa ishga o‘tganda yoki ish joyida bo‘lmaganda, uning tarkibiga asosiy ish joyidagi ushbu lavozimga yangidan tayinlangan shaxslar yoki vaqtincha vazifasini bajaruvchi shaxslar kiritiladi” deb belgilab qo‘yilgan.
Javdalning 1-bandidan ko‘rinadiki, 06.04.2020 yil sanasiga, ya’ni SSV tomonidan 104-sonli buyruq chiqarish vaqtiga Markaz direktori bo‘lgan Sh.X.Abdug‘aniyev Ekspertlar kengashi raisi sifatida belgilangan. Keyinchalik Sh.X.Abdug‘aniyev o‘rniga S.X.Kariyev DUK direktori lavozimiga tayinlanganidan so‘ng, mazkur Nizomning aynan 4-ilovasining “Izoh” qismida belgilangan qoidaga asoslanib, S.X.Kariyev Ekspertlar kengashi raisi sifatida ham ishlarni olib boravergan, ya’ni sobiq direktor “Sh.X.Abduhaniyev” o‘rniga “S.X.Kariyev” deb yozish uchun qaytadan jadval tuzishga zarurat bo‘lmagan. Xuddi shu singari, S.X.Kariyev xizmat safari yoki boshqa sababli ish joyida bo‘lmaganida, Markaz direktori o‘rinbosarlari Nizomning 4-ilovasining “Izoh” qismida belgilangan qoidaga ko‘ra S.X.Kariyevni Ekspertlar kengashidagi raislik vazifasini ham bajarib kelishgan.
S.X.Kariyev asosiy ish joyida bo‘lmaganligi sababli Ekspertlar kengashida ishtirok etmagan hollarda uni o‘rinbosarlari Ekspertlar kengashi yig‘ilishlarini rais sifatida o‘tkazib kelganini mazkur sud davomida so‘roq qilingan sudlanuvchilarning o‘zlari ham, undan tashqari, guvoh tariqasida so‘roq qilingan Ekspertlar kengashi boshqa a’zolari ham o‘z ko‘rgazmalarida tasdiqlashgan. Bundan tashqari, 2022 yil davomida o‘tkazilgan Ekspertlar kengashlari majlislari jarayoni Ekspertlar kengashi mas’ul kotibi U.Temirov tomonidan video yoki audioyozuvlar shaklida yozib olingani sababli, ushbu yozuvlarda ham Ekspertlar kengashi yig‘ilishlariga S.X.Kariyevning u yoki bu o‘rinbosari raislik qilayotgani kuzatiladi.
Shu tariqa Ekspertlar kengashi xech qachon Rais ishtirokisiz o‘tmagani aniq. S.X.Kariyevni Ekspertlar kengashi bayonnomalarini “orqa sana” bilan imzolagani haqida tergovning vaji esa xaqiqiy holat bilan bog‘liq xulosa emas. Chunki, sud tergovida aniq bo‘ldiki, Ekspertlar kengashi bayonnomalari kengash mas’ul kotibi U.Temirov tomonidan yozib tayyor qilinib, undan so‘ng, S.X.Kariyevni ish joyida bo‘lish-bo‘lmasligiga qarab, kengash o‘tkazilgan kundan bir necha kundan so‘ng imzolangan, o‘shanda ham aynan Ekspertlar kengashi o‘tkazilgan sana bilan imzolanib kelingan.
“Dok-1 Maks” sirop dori vositasini ro‘yxatdan o‘tish guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirish bilan bog‘liq bo‘lgan 29.03.2022 yilgi 6-sonli Ekspertlar kengashi majlisi bayonnomasini S.X.Kariyev, majlisga raislik qilmagan bo‘lsa-da, uni imzolagani holatini ochiqlaydigan odam bu – kengash mas’ul kotibi U.Temirov bo‘ladi. U.Temirovning sudda bergan ko‘rgazmalariga ko‘ra, 2022 yil iyun oyiga qadar Markaz direktorining yagona o‘rinbosari M.Inoyatov bo‘lgan vaqtida M.Inoyatov raislik qilgan kengash bayonnomalarini ham S.X.Kariyev o‘ziga imzoga olib kirishni talab qilib kelgan, qachonki A.Azimov va N.Musayevlar ham Markaz direktorining o‘rinbosarlari lavozimiga tayinlanganidan so‘ng S.X.Kariyev ularga o‘zlari rais sifatida o‘tkazgan kengash bayonnomalarini imzolashlariga ijozat bergan deb ko‘rsatib o‘tgan bo‘lsa-da, SSVning 104-sonli buyrug‘i 12- va 14-bandlarida ko‘rsatilgan talablardan kelib chiqadigan bo‘lsak, “Ekspertlar kengashi majlisi bayënnomasi Ekspertlar kengashi kotibi tomonidan yuritilishi, ekspertlar kengashi majlisi bayëni majlis o‘tkazilgan sanada rasmiĭlashtirilishi, Ekspertlar kengashi kotibi Ekspertlar kengashi bayënnomalarining asl nusxalari saqlanishi uchun mas’ul hisoblanishi, Ekspertlar kengashi bayënnomalarga tartib bilan izchil ketma-ketlikda raqamlanishi, alohida ĭig‘ma jildga tikilishi va foĭdalanish cheklangan axborotlarga ega bo‘lgan hujjatlar uchun belgilangan tartibda saqlanishi” belgilab qo‘yilganini va shu sababli S.X.Kariyev U.Temirov tomonidan taqdim qilingan bayonnomalarni imzolash jarayonini to‘g‘ri tashkillashtirganidan shubhalanmagan holda imzolab kelganini alohida ta’kidlab o‘tish joiz.
M.Inoyatov sudda so‘roq qilinganida o‘zining S.X.Kariyev o‘rniga “Dok-1 Maks” sirop dori vositasini ro‘yxatdan o‘tish guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirish bilan bog‘liq bo‘lgan 29.03.2022 yilgi 6-sonli Ekspertlar kengashi majlisiga raislik qilganini tan olmaslikka harakat qilib, nosamimiy ruhda bergan ko‘rgazmalariga hammani ishontirishga harakat qildi. Vaholanki S.X.Kariyev 29.03.2022 yil kuni AQShda xizmat safarida bo‘lgani sabab, M.Inoyatov bevosita direktor vazifasini bajaruvchi sifatida ushbu majlisga to‘g‘ridan to‘g‘ri raislik qilgani ortiqcha isbot talab qilmaydigan fakt edi. Majlis bayonnomasi esa, har doimgidek mas’ul kotib tomonidan bir necha kun o‘tkazib tayyor qilingani shubhasiz va uni S.X.Kariyev xizmat vazifalariga qayta kirishganidan so‘ng imzolatilgani bevosita U.Temirovning harakatlari sababli yuz bergan holatdir.
Shularga ko‘ra, S.X.Kariyev ekspertlar kengashlarini “...raislik qiluvchining ishtirokisiz o‘tkazish amaliyotini joriy qilib, majlis bayonnomalarini “orqa sana” bilan imzolab kelgan...” deb, shu jumladan, ““DOK-1 MAKS” dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasi amal qilish muddatini uzaytirish masalasi ko‘rib chiqilishi lozim bo‘lgan 29.03.2022 yildagi 6-sonli Kengash majlisiga raislik qilishi lozim bo‘lgan bo‘lsa-da, biroq u mansab vakolatini suiiste’mol qilib, Kengash kotibi U.Temirovga majlis uning ishtirokisiz o‘tkazilishiga ko‘rsatma berib, natijasi bo‘yicha tuziladigan Kengash bayonnomasini keyin imzolab berishini ma’lum qilgan” deb bayon qilingan ayblovning asossizligini ta’kidlaymiz.
Jinoyat ishi bo‘yicha ayblovda ko‘rsatilgan keyingi holat, ya’ni “Marion Biotech” korxonasi nomidan Markazga topshirilayotgan hujjatlarni hamda keyinchalik Markaz bilan tuzilgan shartnomani korxonaning Hindistondagi rahbari V.Tandor nomidan O‘zbekistondagi diler korxona – “Kuramaks medikal” firmasi rahbari Singx Randvendra Protar, uning imzosini o‘xshatishga harakat qilib imzolaganligi holatida g‘araz niyat hamda biror bir salbiy oqibat yo‘qligini ta’kidlaymiz. Sababi, aynan “Marion Biotech” korxonasi egalari, shu jumladan, korxona rahbari V.Tandorning o‘zi Singx Randvendra Protar tomonidan uning nomidan hujjatlar imzolanishidan habardorligi aniq. Chunki “Marion Biotech” korxonasi bilan imzolangan shartnoma bo‘yicha to‘lanishi kerak bo‘lgan pul mablag‘lari to‘lab berilgan va tekshiruvga taqdim qilingan dori vositalari va ularning kerakli hujjatlari ham aynan “Marion Biotech” korxonasidan kelib tushganligiga hech qanday shubha yo‘q. Agar bunday bo‘lmasa, ya’ni hujjatlarda imzolar g‘araz niyatda “Marion Biotech” korxonasi rahbarlari xabarisiz va roziligisiz qalbakilashtirilgan bo‘lganida edi, “Marion Biotech” korxonasi Markaz hisobiga pul mablag‘larini ko‘chirib bermagan bo‘lardi. Bu holatda, hujjatlarni imzolatish uchun Hindistonga yuborish-qaytarish jarayoni qo‘shimcha vaqt va mablag‘ talab qilishi sababli, ularni Toshkent shahrida Singx Randvendra Protar tomonidan V.Tandor nomidan imzolash amaliyotini “Marion Biotech” korxonasi rahbariyatining o‘zi ongli ravishda joriy qilgan deb e’tirof etilishi to‘g‘ri bo‘ladi.
Shu o‘rinda, bir holatni ta’kidlash kerakki, Markaz direktori S.X.Kariyev, dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish yoki ro‘yxatdan o‘tganlik guvohnomalarining amal qilish muddatini uzaytirish uchun ushbu dori vositalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar bilan Markaz o‘rtasida tuziladigan shartnomalarni imzolayotganida, unga faqat shartnoma loyihasi taqdim qilinib kelingan va u korxonalar tomonidan topshirilgan hujjatlar Markaz ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi mutaxasislari va boshliqlari tomonidan belgilangan qonun-qoida talablari asosida tekshirib chiqilgan, degan ishonchga amal qilgan.
Ayblov matnidan sudning e’tiborni qaratmoqchi bo‘lgan keyingi holatimiz: “...S.X.Kariyev Farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish agentligi va Davlat markazi direktori lavozimlarida faoliyat ko‘rsatishi davomida, mansab mavqeini suiiste’mol qilib, o‘ziga yuklatilgan vazifalariga vijdonsizlarcha munosabatda bo‘lib, rahbarligidagi Davlat markazining ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi, qo‘mitalar, laboratoriyalar va boshqa bo‘linmalari faoliyati yuqoridagi qonun va qonunosti hujjatlarda belgilangan tartibda olib borilishini ta’minlamasdan, mazkur bo‘lim va Qo‘mitalar xodimlari tomonidan dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish jarayonida og‘ir oqibatlarga olib kelgan qo‘pol xatoliklar sodir etilishiga yo‘l qo‘ygan” deb ta’riflangan qismi bo‘ladi.
Bu bayonotda tergovchi tomonidan xatoliklar sifatida esa bir qancha holatlar ajratib ko‘rsatilgan. Jumladan, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining hujjatlarini dastlabki tekshiruvdan o‘tkazishi davomida korxonaning ishlab chiqarish faoliyatiga berilgan litsenziyaning muddati o‘tgan bo‘lishiga qaramay, hujjatlarni ish yurituvga qabul qilinganligi yuzasidan ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi xodimlariga vaj keltirilgan. Lekin korxonaga ishlab chiqarish faoliyatiga berilgan litsenziyaning muddati o‘tganligi tergov organi tomonidan aynan qayerdan olingan ma’lumotligi jinoyat ishi bo‘yicha aniqlashtirilmagan.
Vaholanki, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 2022 yil Markazdan ro‘yxatdan o‘tgan dori vositalariga, shu jumladan “Dok-1 Maks” dori vositasiga taalluqli “dose” deb nomlanuvchi hujjatlari jinoyat ishi materiallariga qo‘shilgan bo‘lib, uni orasida ingliz tilida bo‘lgan va notarial tasdiqlangan hujjat nusxasi tikilgan va ushbu hujjatda “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 17.01.2020 yildagi VIUP16VC00050 raqamli sertifikatida ishlab chiqarish va sotish uchun litsenziya amal qilish muddati 06.01.2025 yilgacha ekanligi ko‘rsatilgan (hujjat jinoyat ishining 26-jild 52-varag‘ida tikilgan; hujjat rasmi quyida keltirilmoqda).
Undan tashqari, ayblovda yana “DOK-1 MAKS” (sirop) dori vositasini ro‘yxatga olish guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirish maqsadida Markazga hujjatlar topshirilgan vaqtda, amal qilish muddati o‘tgan GMP sertifikati bilan qabul qilingani yuzasidan vaj keltirilgan. Aslida, sud tergovida aniq bo‘ldiki, arizachidan hujjatlar 22.10.2021 yil kuni topshirilayotgan vaqtda GMP sertifikati muddati o‘tishiga yana ikki kun bo‘lsa ham vaqt qolgan bo‘lgan. Undan tashqari, Markaz kanselyariyasi hujjatlarni qabul qilishda biror sabab bilan ularni qabul qilmaslik vakolatiga ega emas, hujjatlar qachonki ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limiga kelib tushganidan so‘nggina, uning tarkibi va mazmuni “dastlabki ekspertiza” deb nomlanuvchi tekshirishlardan o‘tkazila boshlanishini inobatga olish kerak.
Ish hujjatlarida ishlab chiqaruvchi korxona tomonidan yangilangan GMP sertifikatini dori vositasi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonlari bevosita boshlanguniga qadar taqdim qilishni kafolatlab, 25.10.2021 yil kuni Markazga kafolat xati berilganligi aynan ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limidan GMP sertifikatining muddati tugaganligiga ish boshidan e’tibor qaratilganligini bildiradi. “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 30.12.2021 yil sanasi bilan yangilangan GMP sertifikati 2022 yil yanvar oyi boshida Markazga onlayn tarzda “Uzfarminfo” elektron dastur orqali taqdim qilinib, shartnoma bo‘yicha pul mablag‘lari Markaz hisobiga o‘tkazilgandan so‘ng dorining dose hujjatlari ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi tomonidan qo‘mitalarga yo‘naltirilganligi, kamchiliklar bartaraf qilib kelinganini aniq ko‘rsatib turibdi (hujjat jinoyat ishining 37-jild 325-varag‘ida tikilgan; rasmi quyida ilova qilinmoqda).
Jinoyat ishi doirasida S.X.Kariyevga e’lon qilingan ayblovning navbatdagi qismi, “DOK-1 MAKS” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari bo‘yicha taqdim qilingan ariza va unga ilova qilingan hujjatlar (dose) hamda dorilar namunalari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yildagi 213-sonli Qarori talablariga muvofiq laboratoriya sinovlari o‘tkazish uchun o‘rnatilgan tartibda Davlat markazi laboratoriyalariga taqdim etilmagan, deb bayon qilingan.
Haqiqatan ham O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yilgi 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazganlik guvohnomasi berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomning 19-bandi beshinchi xatboshida Ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi: “belgilangan yig‘im summasi ariza beruvchi tomonidan to‘langandan keyin ariza hamda ilova qilinadigan namunalar va hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish uchun Markazning laboratoriyalariga ... taqdim etadi” deb ko‘rsatilgan.
Bu bo‘yicha, birinchi navbatda, Markazda avvaldan dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalari muddatlarini uzaytirish jarayonlarida dori vositasining normativ hujjatida (ND) o‘zgarishlar bo‘lmasa, laboratoriya sinovlarni o‘tkazilmaslik amaliyoti joriy bo‘lib qolganligini ta’kidlash kerak bo‘ladi. Undan tashqari, sudda so‘roqdan o‘tgan Markaz xodimlarining barchasi VM 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizom 36-bandi talabini, ya’ni dorilar guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirishda ham laboratoriya sinovlarini o‘tkazish talab qilinishini faqatgina tergov jarayonidagi savol-javoblar tufayli bilishganligini ta’kidlashgan. To‘g‘ri, qonunni bilmaslik javobgarlikdan ozod qilmaydi, degan ibora mavjud, biroq ish uslubi odati degan tushunchalar va joriy bo‘lib qolgan amaliyot ham u yoki bu soha doirasida muhim voqelik ekanligini inobatga olmaslik noto‘g‘ri bo‘ladi.
Ustiga ustak, sud tergovi natijasida aniq bo‘ldiki, dori vositalari bilan laboratoriya tekshiruvlari belgilangan tartibda o‘tkazilganda ham va ishlab chiqaruvchi tomonidan dori tarkibiga propilenglikol o‘rniga etilenglikol yoki dietilenglikol qo‘shilgan deb taxmin qilsak, Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 27 oktyabrdagi 365-sonli qarorida tayyor dori vositasi tarkibida yordamchi modda propilenglikol bor yoki yo‘qligini tekshirish bo‘yicha talablar qo‘yilmaganligi sababli, dorining tarkibida etilenglikol yoki dietilenglikol baribir aniqlanmasdi va dori sifatiga nisbatan hech qanday shubha uyg‘onmas edi.
Hindistonning “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari 2012 yildan buyon O‘zbekistonga kirib kelayotgan, bunga qadar ikki marotaba, ya’ni 2012 va 2017 yillarda ro‘yxatga olish darajasida tekshiruvlardan o‘tgan, undan tashqari, 2012 yildan buyon har bir kirib kelayotgan dori vositasining seriyasi DVSIM tashkilotlaridan standartlashtirishdan o‘tib kelgan va biror marotaba ham nojo‘ya ta’sir holatlari kuzatilmasdan, qaytaga ta’siri yaxshi bo‘lgan dori vositalari sifatida keng omma orasida nom chiqargan dorilardan bo‘lganligining guvohi bo‘ldik.
Vafot etgan bolalar ota-onalarining sud tergovi davrida so‘roq qilinganlarini ayrimlari o‘z ko‘rgazmalarida, ular ilgari ham “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop dorilarini farzandlariga, qolaversa aynan shu nobud bo‘lgan farzandiga ham ichirishganligini va dorining ta’siri yaxshi bo‘lib, farzandlari sog‘ayib ketishganligini, shuning uchun farzandida bu gal shamollash bo‘lganida unga shifokor yoki dorixona xodimi tavsiyasisiz ham o‘zlari mustaqil ravishda dorixonadan sotib olib ichirishganligini bildirishdi. Mazkur holatlar ham “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop dorilarini ichida zaharli darajada bo‘lgan moddalari bo‘lishi mumkinligi haqida shubhaga borish imkonini yo‘qqa chiqargani aniq.
Xuddi shunga o‘xshash tarzda, ayblovning yana bir bayonotiga e’tiroz bildiramiz. Jumladan, ayblovda: “ “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop dorilarining ro‘yxatdan o‘tgan guvohnomalari amal qilish muddatlarini uzaytirish bo‘yicha topshirilgan hujjatlarini “Dori vositalari, tibbiy buyumlar, tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi” DUK Farmakopeya qo‘mitasida ma’muriy, kimyoviy, farmatsevtik va biologik qismlari ham o‘rnatilgan tartibda ekspertizadan o‘tkazmagan” deb bayon qilingan qismi ham asosga ega bo‘lmay, faqat tergov organi tomonidan ayblovni shakllantirishda bayon qilingan fikr xolos.
Aslida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yilgi 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomning 19-bandi bo‘yicha “hujjatlar ekspertizasi” deb guvohnomaning amal qilish muddatini uzaytirish uchun taqdim qilingan hujjatlarni Markaz ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi va qo‘mitalari tomonidan o‘rganishdan o‘tkazilib, qo‘mitalar prezidiumlarida muhokama qilinib, Ekspertlar kengashiga tavsiya bilan olib chiqilgunga qadar bo‘lgan butun jarayonga aytilishi sababli “hujjatlar ekspertizadan o‘tkazilmagan” deb xulosa chiqarish umuman asossiz.
Shu joyda, tergov organining Markaz Farmakopeya qo‘mitasi xodimlari harakatlariga baho berib, ular “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop dorilarining ro‘yxatdan o‘tgan guvohnomalari amal qilish muddatlarini uzaytirishda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yilgi 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomning 19-bandi “v” kichik bandi 2-xatboshida belgilangan talab bo‘yicha: “milliy va xalqaro standartlar talablari bilan muvofiqlashtirish maqsadida ariza beruvchidan normativ hujjatlarga muqobil usullarni va (yoki) qo‘shimcha ko‘rsatkichlar, normalar va sinov usullarini kiritishni talab qilmagan” deb vaj keltirib, bu bo‘yicha S.X.Kariyevga ayb qo‘yganligi bilan ham kelishib bo‘lmaydi.
Chunki avvalambor, Nizomda “milliy va xalqaro standartlar talablari bilan muvofiqlashtirish maqsadida arizachidan normativ hujjatlarga muqobil usullar va (yoki) qo‘shimcha ko‘rsatkichlar, normalar va sinov usullarini kiritishni talab qiladi” deb belgilangan qoida, Farmakopeya qo‘mitasi tomonidan normativ hujjat loyihalarida milliy va xalqaro standartlar talablari bilan nomuvofiqliklar aniqlangan taqdirdagina normativ hujjatlarga muqobil usullar va (yoki) qo‘shimcha ko‘rsatkichlar, normalar va sinov usullarini kiritishni talab qilishga vakolat beradigan norma ekanligini tushunib olish muhim.
Qolaversa, Farmakopeya qo‘mitasi xodimlari 10 yildan buyon O‘zbekistonda ro‘yxatdan o‘tib, iste’molda bo‘lib kelgan, biror marta sertifikatsiya jarayonlarida nomuvofiq deb topilmagan va hech qanday nojo‘ya ta’sir kuzatilmagan dori vositasining hujjatlarini navbatdagi tekshiruvdan o‘tkazayotganida, ishlab chiqaruvchiga dori vositasini normativ hujjatiga muqobil yoki qo‘shimcha sinov usullarini kiritishni talab qilishga asos ko‘rmaganligi mantiqan yuz berishi mumkin bo‘lgan voqelikdir.
Shu o‘rinda, “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop dori vositalari tarkibida etilenglikol va dietilenglikol mavjudligini aniqlash imkoni o‘zi bo‘lganmidi degan savolga to‘xtalib o‘tmoqchimiz. Dori vositalarining sifatini nazorat qilish avvalambor Davlat farmakopeyasi va xalqaro tan olingan farmakopeyalar asosida shakllantirilgan normativ hujjatiga asosan qilinadi. Ushbu normativ xujjatda qayd etilishi shart bo‘lgan sinov ko‘rsatkichlari Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 27 oktyabrdagi 365-sonli qarori talablari asosida shakllanadi. Ushbu qaror ilovasida siroplarga sanab o‘tilgan talablarga asosan esa sirop shakldagi dori vositasi tarkibidagi yordamchi moddalarga nisbatan hech qanday sinov ko‘rsatkichlar talab qilinishi belgilanmagan. Bunday amaliyot xalqaro tajribada, rivojlangan davlatlarda ham o‘z aksini topgan.
Bundan tashqari, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi tomonidan “Dok-1 Maks” yoki “Ambronol” sirop tarkibidagi propilenglikol yordamchi moddasiga nisbatan sifat ko‘rsatkichlarini Yevropa Farmakopeyasidan birma bir nusxa qilish shaklida shakllantirilgan Britaniya farmakopeyasi asosida belgilanganligi va ushbu farmakopeyada ham etilenglikol yoki dietilenglikol yot aralashmalarini tekshirish usullari va ko‘rsatkichlari talab qilib belgilanmaganligi dori tarkibiga etilenglikol yoki dietilenglikol qo‘shilib qolgan taqdirda ham uni aniqlash imkoniyatini bermaydi.
Bu yo‘nalishda, 2023 yil 27 iyul kuni JSST tomonidan ilk bor Xalqaro farmakopeyaga kiritish uchun “Ichish uchun qo‘llanadigan suyuq dori vositalar tarkibida dietilenglikol va etilenglikol sinovlari”ni ishlab chiqib, internetga muhokamaga joylashtirgan. 2023 yil 10 avgust kuni esa O‘zbekiston Farmakopeya qo‘mitasi “Dori vositalarida etilenglikol va dietilenglikollarning chinlik va miqdorini aniqlash” bo‘yicha ilk bor Umumiy Farmakopeya Maqolasini qabul qilgan.
Demak tayyor dori vositasi tarkibida etilenglikol yoki dietilenglikol borligini topish uchun hech qanday qonuniy talablar mavjud bo‘lmaganligi sababli biror bir mutaxassisga o‘z mansabiga sovuqqonlik bilan qarab, o‘ziga yuklatilgan vazifalariga loqaydlik va vijdonsizlarcha munosabatda bo‘lib xavfsizligi va samaradorligi shubha ostida bo‘lgan dori vositasini iste’molga chiqarilishiga yo‘l qo‘ygan deb ayblash ham mantiqan noto‘g‘ri.
Keyingi holat: ayblovning Markaz farmokologiya qo‘mitasi vazifalariga taalluqli ravishda ta’riflangan qismi ham muhokama talab qiladi. Jumladan, Farmakologiya qo‘mitasi raisi va xodimlari “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasidan topshirilgan hujjatlarning ma’muriy, farmakologik, toksikologik va klinik qismlari bo‘yicha ekspertiza o‘tkazishda, dori vositalariga tegishli bo‘lgan hujjatlarda (dose) klinik-oldi va klinik tadqiqotlar hisobotlari mavjud bo‘lmasa-da, “DOK-1 MAKS” (sirop) dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasi amal qilish muddatini uzaytirish bo‘yicha Ekspertlar kengashiga ijobiy tavsiya berishganligi yuzasidan bildirilgan ayblov bo‘yicha, sudlanuvchilar va guvohlar, bu dori vositasi 10 yildan beri O‘zbekistonda aktiv iste’molda bo‘lgani holda, shifolanish nuqtai nazaridan samarali ta’sir ko‘rsatuvchi dori vositasi sifatida tanilgani sabab, bu galgi guvohnoma muddatini uzaytirish jarayonida klinik tadqiqotlar o‘tkazilishiga zarurat ko‘rilmaganligi deb tushuntirishdi.
Qolaversa, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirining 29.05.2018 yili 343-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan “Farmakologik va dori vositalarining klinik tadqiqotlarini hamda klinik tadqiqot materiallarining ekspertizasini amalga oshirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom mavjud bo‘lib, ushbu Nizomning III bob 40-bandida Dori vositalarini klinik tadqiqotlarga tavsiya etish uchun asosiy mezonlar sifatida quyidagilar ko‘rsatilgan:
- dori vositasi mazkur ishlab chiqaruvchi korxona – buyurtmachi tomonidan ilk bor ishlab chiqarilgan bo‘lsa;
- dori vositasi faqat ishlab chiqaruvchi davlatda davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan bo‘lsa;
- tibbiyot muassasalari tibbiyotda qo‘llash tajribasi yuzasidan ma’lumotga ega bo‘lmagan dori vositalari;
-klinik amaliyotda keng qo‘llanayotgan dorivor o‘simliklarning yangi, hali tadqiq etilmagan yig‘malari.
Bizning misolda esa “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi “DOK-1 MAKS” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari 2022 yilga kelib ilk bor emas, balki 10 yildan beri ishlab chiqarilib, Hindiston va O‘zbekistondan tashqari yana Tojikiston va Qirg‘iziston davlatlaridan ham ro‘yxatdan o‘tgan va yuqorida aytganimizdek, 10 yildan buyon O‘zbekiston tibbiyot muassasalari tomonidan tibbiyotda keng qo‘llanib kelingan, nojo‘ya ta’sirga ega bo‘lmagan, samarali dori vositasi sifatida keng ommaga ma’lum dori vositasi bo‘lgan.
Bu holatlar “DOK-1 MAKS” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari bo‘yicha klinik tadqiqotlar o‘tkazilmagan deb shakllantirilgan ayblovni inkor qilishga majbur qiladi.
Umuman olganda, VM 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan Nizomda ham, undan tashqari “Dori vositalari, tibbiy buyumlar, tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi” DUK Nizomi va Ustavida ham dori vositalarini ro‘yxatga olish yoki ro‘yxatga olish guvohnomasi muddatini uzaytirish bilan bog‘liq holatlarda arizachilar tomonidan topshirilayotgan hujjatlarni ekspertiza qilish, dorilarni laboratoriya sinovlaridan yoki klinik tadqiqotlardan o‘tkazish-o‘tkazmaslik masalasini hal qilish ishlariga hamda Farmakopeya va Farmakologiya qo‘mitalari prezidiumlariga Markaz direktori sifatida S.X.Kariyevning biror bir ma’muriy aralashuvi belgilanmagan va talab ham qilinmagan.
Shu sababli, Markazda “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining dori vositalarini ro‘yxatga olish yoki ro‘yxatga olish guvohnomalari muddatini uzaytirish bilan bog‘liq ravishda ayblovda sanab o‘tilgan xato-kamchiliklarning birortasi bo‘yicha ham S.X.Kariyevga ayblov qo‘yish umuman asossiz deb hisoblaymiz.
Aksincha, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yilgi 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom 19-bandi talablari bilan Markazning ro‘yxatga olish bo‘limiga, laboratoriyalariga, Farmakopeya, Farmakologiya va boshqa qo‘mitalariga, dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini berish tartiblari yuzasidan, ularning har biriga mustaqil ravishda vazifalar va vakolatlar yuklatilganligini ta’kidlagan holda, Nizomda belgilangan vazifalarni lozim darajada bajarilishiga ushbu bo‘lim va qo‘mitalar hech qanday qo‘shimcha nazoratsiz ham mas’uliyatli bo‘lganligini e’tirof etishni lozim bilamiz.
Undan tashqari, Markaz bo‘limlari, laboratoriyalari va qo‘mitalari bo‘yicha alohida Nizomlar va lavozim yo‘riqnomalari ham joriy qilingan bo‘lib, ularda har bir lavozim egasiga bu boradagi vazifa, mas’uliyat va javobgarlik aniq belgilab qo‘yilgan (jinoyat ishining 52-jildiga tikilgan).
Masalan, Markaz direktori tomonidan 12.12.2019 yilda tasdiqlangan “Ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi” Nizomining 3.5. bandida Ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limining vazifasi sifatida “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikaning ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini olish uchun tadbirkorlik sub’yektlaridan hujjatlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2018 yilgi 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga muvofiq qabul qilinadi” deb aniq belgilangan.
Undan tashqari, Markazda 2019 yilda tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUK ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi yetakchi mutaxassisi lavozim yo‘riqnomasining 2.1. bandida bo‘lim yetakchi mutaxassisi vazifalarining eng birinchisi qilib: “markaz buyrug‘iga binoan hamda amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda mahalliy va chet el dori vositalarini, tibbiy buyumlarni va tibbiy mahsulotlarni ro‘yxatdan o‘tkazib, hujjatlarni rasmiylashtirish” belgilangan bo‘lsa, xuddi shu singari, “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUK ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi bosh mutaxassisi lavozim yo‘riqnomasining 2.1. bandida bosh mutaxassisning eng birinchi vazifasi: “Dori vositalarini, tibbiy buyumlarni va tibbiy mahsulotlarni ro‘yxatdan o‘tkazishga jismoniy va yuridik shaxslardan ariza va hujjatlar to‘plamini qabul qilishni, birlamchi ekspertiza o‘tkazishni, ariza beruvchi bilan tegishli yozishmalarni olib borish, Markaz va ariza beruvchi o‘rtasidan shartnoma tuzilishini ta’minlash va to‘lov varaqasini rasmiylashtirish, belgilangan yig‘im summasi ariza beruvchi tomonidan to‘langandan keyin ariza hamda ilova qilinadigan namunalar va hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish uchun Davlat markazining qo‘mita va laboratoriyalarga yuborish ijrosini amalga oshiradi” deb belgilangan.
Shuningdek, “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi boshlig‘i lavozim yo‘riqnomasining I bobida boshliqning vazifalari belgilab berilgan bo‘lib, ular:
“2.1. Ro‘yxatga olish bo‘limiga yuklatilgan va topshirilgan vazifalarning bajarilishni tashkil etadi, boshqaradi va nazorat qiladi.
2.2. Amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda mahalliy va chet el dori vositalarini, tibbiy buyumlarni va tibbiy mahsulotlarni ro‘yxatdan o‘tkazishni, rasmiylashtirishni tashkil etadi” deb qayd qilingan.
Eng asosiysi, ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi boshlig‘i lavozim yo‘riqnomasining I I bobida: “bo‘lim boshlig‘i unga yuklatilgan vazifalarni bajarish uchun quyidagi majburiyatlarni bajarishi lozim:...
...3.7.Bo‘lim xodimlarining ro‘yxatdan o‘tkazilganlik to‘g‘risidagi guvohnomalarini va qayta ro‘yxatdan o‘tkazilganligini tasdiqlovchi hujjatlarning rasmiylashtirish hamda berish uchun qo‘yilgan talablarga, qonun-qoidalarga rioya qilishning nazoratini olib borish; mazkur bo‘lim xodimlari tomonidan ularning xatoliklar sodir etilganda ularga obektiv baho berish, me’yoriy choralarni ko‘rish...” deb aniq ko‘rsatib qo‘yilgan.
Lavozim yo‘riqnomasiga ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi boshlig‘i bo‘lim tomonidan taqdim etiladigan axborotlarning ishonchliligiga shaxsan javobgar ekanligi ham qoida tariqasida kiritilgan.
Yana bir e’tiborli holat: “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi boshlig‘ining o‘rinbosari lavozimida ishlovchi xodimning lavozim yo‘riqnomasi talablari ham xuddi bo‘lim boshlig‘ining lavozim yo‘riqnomasi talablari bilan deyarli bir xil qilib shakllantirilib, bo‘lim boshlig‘ining yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan majburiyatlari bo‘yicha, bo‘lim boshlig‘ining o‘rinbosariga ham parallel ravishda bir xil mas’uliyat yuklatilgan.
Sudning e’tiboriga yana bir hujjatni yetkazmoqchimiz – bu 15.02.2018 yilda tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning Farmakopeya qo‘mitasi to‘g‘risida Nizomi bo‘lib, unda Farmakopeya qo‘mitasi dori vositalari sifatiga va ularni nazorat qilish usullariga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilaydigan normativ hujjatlarni tasdiqlovchi rasmiy ekspert organ ekanligi, u “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning tashkiliy tuzilmasi hisoblanishi hamda qo‘mita o‘zining muhri va blankasiga egaligi ko‘rsatilgan. Nizomga ko‘ra Farmakopeya qo‘mitasini Markaz direktori tomonidan tayinlangan rais boshqaradi va u Farmokopeya qo‘mitasiga yuklatilgan funksiya va vazifalarni bajarilishiga... shaxsan mas’uldir.
Shuningdek Farmakopeya qo‘mitasi raisi “dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish, ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirish, ro‘yxatdan o‘tkazish hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimcha kiritish bo‘yicha taqdim etilgan hujjatlarni ekspertiza qilishni tashkil etishi” belgilangan.
Bundan tashqari, “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning Farmakopeya qo‘mitasi raisi lavozim yo‘riqnomasi ham 15.02.2018 yilda tasdiqlangan bo‘lib, unda rais vazifa va majburiyatlari tarkibida: “qo‘mita ishini tashkil qiladi va nazorat qiladi”, “Bosh mutaxassislar, yetakchi, I va II toifali mutaxassislar, kompyuter operatori, shuningdek xolis ekspertlar ishini nazorat qiladi” hamda “qo‘mita xodimlariga topshirilgan ish hajmini bajarilishini nazoratini olib borib, qo‘mita xodimlari tomonidan hujjatlar ekspertizasi va ko‘rib chiqish muddatiga rioya qilinishini nazorat qiladi. Qo‘mita xodimlari tomonidan ularning majburiyatlari buzilganda to‘g‘ri baho beradi va tegishli chora ko‘radi” deb qayd qilingan vazifalar ko‘rsatilgan.
Xuddi ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi singari, “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning Farmakopeya qo‘mitasi raisi o‘rinbosari lavozimida ishlovchi xodimning ham lavozim yo‘riqnomasi shakllantirilgan bo‘lib, bu yo‘riqnoma talablari ham xuddi qo‘mita raisining lavozim yo‘riqnomasi talablari bilan deyarli bir xil qilib shakllantirilib, qo‘mita raisining yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan majburiyatlari bo‘yicha, rais o‘rinbosariga ham parallel ravishda bir xil mas’uliyat yuklatilgan.
Farmakopeya qo‘mitasi bosh mutaxassislari va yetakchi mutaxassislari lavozim yo‘riqnomalarida esa ularning vazifalari ichida: “mahalliy, MDH va xorijiy dori vositalari uchun normativ hujjatlar ekspertizasi xulosalarini tashkil etadi va belgilangan tartibda Farmakopiya qo‘mitasi prezidiumining majlisiga tavsiya qiladi” deb belgilangan, undan tashqari, qo‘mita prezidium majlislarida ishtirok etishi davomida dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish, ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirish, ro‘yxatdan o‘tkazish hujjatlariga o‘zgartirish bo‘yicha zarurat tug‘ilganda Davlat markazi laboratoriyalariga namunalarni va normativ hujjatlarini sinov tahlillari uchun taqdim etish majburiyati yuklatilgan.
O‘z navbatida, xuddi yuqoridagilar singari “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUKning Farmakologiya qo‘mitasi raisining, rais o‘rinbosarining, qo‘mita yetakchi va bosh mutaxassislarining ham lavozim yo‘riqnomalari joriy qilingan bo‘lib, ushbu lavozim yo‘riqnomalar mazmun-mohiyati tahlil qilinsa, Farmakologiya qo‘mitasining yetakchi mutaxassislari ro‘yxatdan o‘tkazishga yoki ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalarini amal qilish muddatlarini uzaytirishga topshirilgan dori vositalarining hujjatlarini ekspertiza qilishlari hamda dori vositalarini klinik tadqiqotlar asosida yoki tadqiqotlarsiz ro‘yxatdan o‘tkazish masalasini Farmakologiya prezidiumi muhokamasi orqali hal qilish choralarini ko‘rishlari kerakligi, qo‘mita raisi esa o‘zining o‘rinbosari sherikligida yetakchi mutaxassislarning ushbu boradagi ishlarini nazorat qilishi va ularni o‘z vaqtida, lozim darajada, amaldagi normativ qonun-qoidalar talabalari asosida bajarilishini ta’minlashga to‘g‘ridan to‘g‘ri javobgar ekanligini anglash mumkin.
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda “Dori vositalari, tibbiy buyum va tibbiy texnika ekspertizasi standartlashtirish Davlat markazi” DUK tizimida ro‘yxatga olinayotgan yoki muddati uzaytirilayotgan dori vositalari hujjatlari bo‘yicha Markazning ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi, Farmakopeya va Farmakologiya qo‘mitalarida tegishli tartibda ishlarni olib borishga, qolaversa, bu ishlarni lozim darajada nazorat qilishga yetarli vakolat va ma’muriy imkoniyatlar bo‘lgan deb ta’kidlab, bu borada S.X.Kariyevga qo‘shimcha mas’uliyat yuklash asossiz deb xulosa qilamiz.
Eng asosiysi, S.X.Kariyev xizmat safarlarida bo‘lganligi sababli “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi tomonidan ishlab chiqariladigan “DOK-1 MAKS” va “Ambronol” (sirop) dori vositalarining ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnoma muddatlarini uzaytirish masalalari ko‘rib chiqilgan 2022 yil 29 mart sanadagi 6-sonli va 2022 yil 30 noyabr sanadagi 25-sonli Ekspertlar kengashi majlislarida shaxsan ishtirok etmagan, majlisga raislik qiluvchi vazifasini M.Inoyatov va A.Azimovlar bajarishgan va tegishli ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalarini imzolashgan.
Yuqorida qayd etilgan 6- va 25-sonli Ekspertlar kengashlari bayonnomalari bilan tanishib chiqilganda, “DOK-1 MAKS” va “Ambronol” (sirop) bo‘yicha Markaz qo‘mitalari tomonidan ijobiy tavsiyalar berilganligiga hamda biror bir kamchilik borligi haqida yoki dori vositalari bilan laboratoriya sinovlarini o‘tkazish shart bo‘lgan holatlarda ularni o‘tkazmasdan tavsiya qilinganligi haqida axborot berilmaganligiga guvoh bo‘ldik.
Shu o‘rinda, Vazirlar Mahkamasining 213-sonli qarori va O‘zbekiston Respublikasi SSVning 06.04.2020 yilgi 104-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan Nizomlarga asosan Ekspertlar kengashi tomonidan Farmakopeya, Farmakologiya, Yangi tibbiy texnika qo‘mitalari, shuningdek Davlat markazining boshqa bo‘linmalari xulosalari asosida dori vositalarining tibbiyot amaliyotida qo‘llanishiga ruxsat berish yoki ruxsat berishni rad etish to‘g‘risida kollegial qaror qabul qilinishini inobatga olish lozim.
Yuqorida bayon qilinganlarning barchasi “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini “DOK-1 MAKS” (sirop) va “Ambronol” (sirop) dori vositalari guvohnomalarining amal qilish muddatlarini uzaytirish bo‘yicha topshirilgan ariza va hujjatlarni Markaz tomonidan ekspertizadan o‘tkazish bilan bog‘liq voqeliklar bo‘yicha tergov organi tomonidan S.X.Kariyev jinoiy qilmish darajasida baholansa bo‘ladigan xatti-harakatni sodir qilganligini isbotlovchi birorta xam asosli dalil keltira olmaganligini va bu bo‘yicha unga ayb asossiz qo‘yilganligini ko‘rsatadi.
Timur aka
Endi ayblovning mantiqan eng noto‘g‘ri shakllantirilgan qismiga to‘xtalmoqchimiz, ya’ni “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini “Kuraraks” tabletka dori vositasi bo‘yicha 25.05.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi qarori bilan tayinlangan GMP inspeksiya tekshiruvini bekor qilib, ushbu dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazib, unga guvohnoma berib yuborilganlik bilan bog‘liq qismiga to‘xtalib o‘tmoqchimiz.
Tergov organi e’lon qilgan ayblovni o‘qishni o‘zidan ayblovda mantiq yo‘qligi kuzatiladi. Chunki ushbu epizod bo‘yicha tergov organi jinoyatning obektiv tomoni isbotini bayon qilishda ikki xil voqelikni izohlagan: ya’ni bir tomondan, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini “Kuraraks” tabletka dori vositasi bo‘yicha 25.05.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi qarori bilan tayinlangan GMP inspeksiya tekshiruvini bekor qilib, ushbu dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazib, unga guvohnoma berilishi uchun Singx Erkiniy orqali Shodmonovga 33.000 AQSh dollari miqdorida pul berilganlik holatini ta’riflab kelib, bu holatni mantiqiy yakuniga yetkazmasdan turib, ya’ni berilgan pul bilan yuz bergan oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish bor-yo‘qligini aniqlashtirmasdan turib, ikkinchi voqelikni bayon qilishgan, ya’ni bu pullarga bog‘liq bo‘lmagan ravishda, S.X.Kariyev tomonidan, biror bir maqsadsiz qo‘l ostidagi xodimlarga go‘yoki noqonuniy ko‘rsatma berilgani sababli “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasida tayinlangan inspeksion tekshiruv o‘tkazilmasdan, korxonaning “Kuraraks” dori vositasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish bo‘yicha guvohnoma berib yuborilgan deb xulosa qilingan.
Ushbu voqeliklar bo‘yicha aniqlik kiritish uchun dastlabki va sud tergovi davomida so‘roq qilingan shaxslarning ko‘rgazmalariga e’tibor qaratsak, ularning maqsadi bir narsaga qaratilganligi, ya’ni qanday qilib bo‘lmasin “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini GMP isnpeksiya tekshiruvidan o‘tkazmasdan turib, uning “Kuraraks” tabletka dori vositalariga davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik to‘g‘risidagi guvohnomani rasmiylashtirib berilishiga Singx bergan 33.000 AQSh dollari emas balki aynan S.X.Kariyevning bu xaqidagi og‘zaki ko‘rsatmasi sabab bo‘lganligiga hammani ishontirish ekanligi kuzatiladi.
Bu borada birinchi navbatda Markaz direktori birinchi o‘rinbosari A.Azimov ko‘rgazmalariga murojaat qilsak: A.Azimov dastlab, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini inspeksiyadan yechish bo‘yicha S.X.Kariyev topshiriq berganligini N.Musayevdan bilganligini bayon qilib ko‘rgazma bergan, lekin keyingi so‘roqlarida ko‘rgazmalarini o‘zgartirib, Agentlik rahbari birinchi o‘rinbosari U.Egamovni shaxsan o‘zidan 2022 yil taxminan iyun oyi oxirlari iyul oyi boshlarida “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini inspeksiyadan yechish bo‘yicha topshiriq olganini bildirib, so‘ngra go‘yoki ushbu masalada S.X.Kariyevdan “Telegram” orqali xabar kelib tushganini va ushbu xabar haqida xonasida o‘tirgan N.Musayevga uning o‘zi aytib, so‘ng U.Temirovni chaqirib unga qog‘ozchaga yozgan holda inspeksiyadan yechish kerak bo‘lgan korxonalar nomi berilganini va ushbu topshiriq guyoki S.X.Kariyevdan kelganini aytishganligini, U.Temirov esa bu masalani S.X.Kariyevning o‘zidan aniqlashtirishini aytib, ularning oldidan chiqib ketganini bildirgan. Biroq shu joyda A.Azimov nima sababdan U.Temirovga o‘zini qo‘lida turgan telefon vositasidagi S.X.Kariyevni “Telegram” xabarini to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatib qo‘ya qolmagan. Axir sudda guvohi bo‘lganimizdek, boshqa holatda A.Azimov rahbar U.Egamov topshirig‘i ekanligini tasdiqlash uchun bu kabi “Telegram” tarmog‘i orqali kelib tushgan yozishmalarini U.Temirovga yo‘naltirgan-ku?!
O‘z navbatida Markaz direktori o‘rinbosari N.Musayev jinoyat ishi bo‘yicha dastlabki tergov davrida ko‘rgazma berganida, u 2022 yilni taxminan iyun oyi oxirlari – iyul oyi boshlarida A.Azimovni xizmat xonasida o‘tirgan vaqtida A.Azimov unga rahbar S.X.Kariyev “Pectro Biotech Pvt Ltd” va “Marion Biotech” korxonalarini inspeksion tekshiruvdan olib tashlash haqida ko‘rsatma berganligini aytib, ushbu ko‘rsatmani mas’ul kotib U.Temirovga yetkazish lozimligini aytganligini va so‘ng A.Azimov U.Temirovni ular o‘tirgan xonasiga chaqirtirganligini va unga qadar qog‘ozga o‘sha ikkita korxona nomini yozib stolga Musayevni oldiga qo‘yib qo‘yganligini, keyin U.Temirov kirganida unga ushbu qog‘ozda yozilgan korxona nomlari ko‘rsatilib, S.X.Kariyevni topshirig‘i xaqida ma’lum qilishganligini bildirgan. N.Musayev dastlabki tergov davrida so‘roq qilinganida, S.X.Kariyev 2 ta korxonani inspeksion tekshiruvdan chiqarib tashlash haqidagi topshiriqni A.Azimovga “Telegram” tarmog‘i orqali yubordi deb umuman gapirmagan. Biroq jinoyat ishi bo‘yicha tergov harakatlari tamomlanib, hamma sudlanuvchilarga jinoyat ishi materiallari bilan to‘liq tanishib chiqish imkoni berilgach, N.Musayev aniqki, A.Azimovning bergan ko‘rgazmalari bilan tanishib olgach, sud tergovi boshlanishi bilan o‘z ko‘rgazmalarida S.X.Kariyev o‘z topshirig‘ini A.Azimovga telefondagi “Telegram” tarmog‘i orqali yuborgan edi, deb gapirishni boshladi.
Bundan tashqari, go‘yoki S.X.Kariyev A.Azimovga “Telegram” tarmog‘i orqali xabar yuborganligi xaqida N.Musayev sud majlisi davomida ham yetarli darajada aniq ko‘rgazma bera olmagani sababli sudlanuvchilar kursisida u bilan yonma-yon bo‘lgan G.Saliyeva tomonidan N.Musayevga yo‘naltiruvchi savol berish va so‘ng G.Soliyevani o‘zi, undan tashqari A.Azimov tomonidan o‘zlariga kerakli javobni aytib turishga yo‘l qo‘yilganligiga guvoh bo‘lgan edik. Sud majlisi bayonnomasi va audioyozuvlarni 2023 yil 25 avgust kungi qismi o‘rganilsa, G.Soliyeva N.Musayevga S.X.Kariyevdan A.Azimovga yuborilgan telegram xabarda ishlab chiqaruvchi va uning davlatidan tashqari maxsulot nomi xam yozilganmidi-yo‘qmi, degan savol berganda, N.Musayev javob berolmay ikkilanib qolganligi, keyin shu zahoti G.Soliyevaning savoliga tasdiq ma’nosida javob berganligi va shu payt S.Kariyev sudga e’tiroz bildirib, A.Azimov bilan G.Soliyeva N.Musayevga nima deyishini o‘zlari o‘rgatib turishganligini bildirgandi. Hurmatli raislik etuvchi, agar eslasangiz, shu payt siz Soliyevaga oldida diktofon turganligini eslatib, ushbu holat bo‘yicha ish yakunida diktofon audioyozuvini qayta eshitib ko‘rib, tegishli baho berishingizni ma’lum qilgandingiz. Bundan keyin Soliyeva unda boshqa savol yo‘qligini bildirib, savol-javobini tugatib qo‘ya qolgandi.
E’tiborlisi shuki, S.Kariyevdan go‘yoki A.Azimov telefoniga yuborilgan “Telegram” xabarning o‘zi umuman yo‘q narsa, uni haqiqatda bo‘lganligini tergov organi tasdiqlamagan!
Bu holat ham S.X.Kariyevga nisbatan ko‘rgazma berayotgan shaxslarning gap-so‘zlari samimiy emasligini bildiradi.
Endi markaz Ekspertlar kengashi mas’ul kotibi Umid Temirovning jinoyat ishi bo‘yicha bergan ko‘rgazmalariga e’tibor qaratsak. Jumladan, U.Temirov dastlabki tergov davrida bergan ko‘rgazmalarida, 2022 yil taxminan iyun oyi oxirlarida A.Azimov va N.Musayev unga S.X.Kariyev ikkita korxonani inspeksion tekshiruvga tushgan korxonalar ro‘yxatidan chiqarib tashlash kerakligi haqida topshiriq berganini aytishgach, u “Zarur amaliyotlar markazi” DUKning rahbari Aziz Fayzamatovich Dustmatov bilan birga shu haqda S.X.Kariyev qabuliga kirib-chiqishganidan so‘ng, baribir bu korxonalarni ro‘yxatdan chiqarmaganligini, lekin oradan bir necha kun o‘tgach, ya’ni taxminan 2022 yilning iyul oyi boshida, Markaz Farmakologiya qo‘mitasi raisi S.Saidov “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasining “Kuraraks” dori vositasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligi haqidagi guvohnomani tasvirini telefonlardagi “Telegram” tarmog‘i orqali unga yuborganidan so‘ng, ushbu dori vositasiga baribir guvohnoma berib yuborilganligini bilganligini va shundan so‘ng 2022 yil 25 may kungi Ekspertlar kengashining 10-sonli majlis bayonnomasidagi inspeksion tekshiruv o‘tkazilishi ko‘rsatilgan 12 ta korxonalar qatoridan “Marion Biotech” korxonasini olib tashlab, yangi 11 ta korxona yozilgan ro‘yxatni bayonnomaga qo‘shib qo‘yganligini bildirgan.
U.Temirov sudga kelib, guvohlik berganida esa, o‘zining ko‘rgazmalarini butkul o‘zgartirib, go‘yoki u A.F.Do‘stmatov bilan S.X.Kariyevning oldidan chiqib ketgach, darxol Ekspertlar kengashi bayonnomasini o‘zgartirib, o‘zgartirilgan bayonnomaning to‘liq jildini Sh.Shodmonovga dori vositasiga guvohnoma yozib berish uchun taqdim qilganman va keyinchalik Sh.Shodmonovdan ushbu bayonnomani qaytib olib, ish yurituvga qo‘shib qo‘yganman, deyishni boshladi.
Vaholanki Sh.Shodmonov unga sudda berilgan savollarga javoblarida mas’ul kotib U.Temirov unga bayonnoma bermaganligini gapirgan edi.
Bundan tashqari, U.Temirov sud tergovi davomida so‘roq qilinayotganida, xuddi “Kuraraks” dori vositasi singari tekshiruvga tushgan boshqa dori vositalarga guvohnoma berib yuborilgani bilan bog‘liq boshqa qilmishlari ham fosh qilinib, savolga tutilganida, u o‘z ko‘rgazmalari mazmun-mohiyatini nazorat qilmasdan, uzuq-yuluq, mantiqsiz va bir biriga teskari gaplarni gapirib tashlashni boshladi.
Jumladan, U.Temirov Ekspertlar kengashi bayonnomasini qanday o‘zgartirganini gapirayotganida, dastlab bayonnoma varaqlari ichidagi inspeksion tekshiruvga tushgan 12 ta korxona ro‘yxati chop qilingan varaqlardagi korxonalar ichidan “Marion Biotech PVT. Ltd.” kompaniyasini chiqarib tashlab, ularning sonini 11 ta qilib qaytadan chop qilib, yangi varaqni oldingisi o‘rniga tikib qo‘yganini gapirdi. Keyinroq ko‘rgazmalarida chalkashib, undan tashqari, o‘zining S.X.Kariyevga qarshi kayfiyatda ekanligini sezdirib, bayonnomadagi ro‘yxatni o‘zgartirish uchun "oxirgi ikkita varag‘ini almashtirdim, ...yulvoldim" va shu sabab S.X.Kariyev imzosi bor varaq ham yirtilganligini, shuning uchun ushbu varaqni ham qaytadan chop qilib, S.X.Kariyevga qaytadan imzolatganini gapirishni boshladi.
Aslida 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashining 10-sonli majlis bayonnomasining asosiy matn qismi 17 varaqdan iborat bo‘lib, inspeksion tekshiruvga tushgan korxonalar haqidagi ro‘yxatlar bayonnomaning 10- va 11-varaqlarida bo‘lgani sabab, faqat shu ikkita, ya’ni 10- va 11-varaqlar almashtirilgan va bu ikki varaqda S.X.Kariyevning imzosi talab qilingan joyning o‘zi yo‘q.
Shuning uchun, U.Temirovning sudda so‘roq qilinayotganida, u 25.05.2022 yil kungi Ekspertlar kengashining 10-sonli bayonnomasidan “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasini chiqarib tashlayotganida S.X.Kariyevning imzosi bor varaqni ham yirtib tashlaganligi sababli ushbu varaqni ham qaytadan chop qilib, S.X.Kariyevga imzolatganligi haqida bergan ko‘rgazmalari haqiqatdan yiroqligini ta’kidlash kerak.
Sh.Shodmonovning bu bo‘yicha ko‘rgazmalarini kuzatsak, 2022 yil iyun oyi o‘rtalarida U.Temirov ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi yetakchi mutaxassisi A.Saidjonov bilan uning xonasiga kirgan va 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashi majlisi bayonnomasi tayyor bo‘lganini va ushbu bayonnomadan ko‘chirmani A.Saidjonovga berib qo‘yganini gapirgan, undan tashqari, U.Temirov shu vaqtning o‘zida ushbu Ekspertlar kengashi qarori bilan inspeksion tekshiruvga tushgan “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasining “Kuraraks” tabletka dori vositalariga davlat ro‘yxatidan o‘tganlik guvohnomasi berib yuborish kerakligi haqida S.X.Kariyev topshiriq berganligini ham gapirgan, shunda u, ya’ni Sh.Shodmonov U.Temirovdan bu dori vositasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish qarori Ekspertlar kengashi bayonnomasiga kiritilganmi deb so‘raganida, U.Temirov kiritilganligini tasdiqlagan. Shunda bo‘lsa ham go‘yoki Sh.Shodmonov guvohnoma rasmiylashtirishga shoshmagan va qachonki N.Musayev va A.Azimov undan guvohnomani talab qilishni boshlaganidan so‘ng Sh.Shodmonov ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi xodimi A.Saidjonovga agar Ekspertlar kengashi bayonnomasiga “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasining “Kuraraks” tabletka dori vositasi davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi kiritilgan bo‘lsa, guvohnoma rasmiylashtirib berishi haqida aytgan ekan.
Markaz ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi yetakchi mutaxassisi, aynan ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalarni chop etish uchun mas’ul xodim A.Saidjonov esa sud tergovi davomida ushbu holatlar haqida ko‘rgazma berganida U.Temirov va Sh.Shodmonovning ko‘rgazmalari yolg‘onligini fosh qilib, 2022 yil iyul oyi boshida Sh.Shodmonov bo‘lib o‘tgan Ekspertlar kengashlari qarorlariga ko‘ra inspeksion tekshiruvga tushirilgan “Pectro Biotech Pvt Ltd” kompaniyasining “Amigem” va “Marion Biotech PVT. Ltd.” kompaniyasining “Kuraraks” dori vositalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik guvohnomalarini rasmiylashtirib berishni talab qilganida, u, ya’ni A.Saidjonov bu borada mas’ul kotib U.Temirov bilan hech qanaqa muloqotda bo‘lmaganligini va U.Temirov unga bu dori vositalari bilan bog‘liq hech qanaqa hujjat bermaganligini, ikkala dori vositasi uchun ham guvohnomalarni rasmiylashtirishida dori vositalari va ularning ishlab chiqaruvchisi haqidagi kerakli ma’lumotlarni mas’ul kotib U.Temirov, ilgari, ya’ni bevosita Ekspertlar kengashi bo‘lib o‘tgan kunning ertasi kuni guvohnomalar yozish uchun taqdim qiladigan jadvallardan olganligini ko‘rsatib o‘tgan va guvohnomalarning rasmiylashtirishiga asl sabab Sh.Shodmonov tomonidan unga bosim qilingani ekanligini bildirgan.
Bu holatda mantiqan olganda ham U.Temirov va Sh.Shodmonovning ko‘rgazmalarini haqqoniy deb bo‘lmaydi.
Mazkur bir biriga qarama-qarshi mantiqsiz ko‘rgazmalar zanjirida “Zarur amaliyotlar markazi” DUKning rahbari A.F.Dustmatovning ko‘rgazmalarini ham quyidagi holatlar tufayli xaqqoniy va beg‘araz deb bo‘lmaydi:
Avvalambor, A.F.Dustmatov 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashi qarorlari bilan GMP inspeksiyasi tekshiruviga tushirilgan 12 ta korxona to‘g‘risida Markazdan yozilgan xatlar menga yetib kelib tushmagan va men bu xatlarni 2023 yil mart oyida tergovda ko‘rdim, menga 12 ta korxona bo‘yicha muovinim Ibragimov Avaz xam biror xabar bermagan degan ko‘rgazmalari quyidagilarga ko‘ra haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi:
Birinchidan, A.F.Dustmatov 06.06.2022 yil kuni S.X.Kariyev nomiga bildirgi bilan murojaat qilib, unda 2022 yilda o‘tkazilgan 10 ta Ekspertlar kengashlari qarorlari, shu jumladan, 2022 yil 25 may kunidagi 10-sonli Ekspertlar kengashining 12 ta xorijiy korxonaga farmatsevtik inspeksiya yo‘naltirish qaroriga qaramasdan, “Zarur amaliyotlar markazi” DUKga bironta ham GMP inspeksiyalar o‘tkazish yuzasidan xat kelib tushmaganligini ma’lum qilganida, “xat” deb aynan tekshiruvga tushgan korxonalardan kelib tushishi kerak bo‘lgan xatlarni va “12 ta xorijiy korxona” deganida, ularning ichida aynan “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini ham nazarda tutganligi aniq.
Ikkinchidan, 29.06.2022 yilgi Ekspertlar kengashi yig‘ilishining videoyozuvlaridan kuzatilishicha, A.F.Dustmatov ushbu majlis kun tartibiga kiritilgan dori vositalari ishlab chiqaruvchilaridan “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” va “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonalarini dorilari 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashi qarorlari bilan GMP inspeksiyasi tekshiruviga tushirilganligi sababli ularning boshqa dorilari bo‘yicha hamma ish to‘xtatilishi kerakligi xaqida qarorga rioya qilinmasdan, ularni dorilari yana Ekspertlar kengashiga tavsiya bilan olib chiqilganligini qoralab, bu borada barchaga, shu jumladan majlis mas’ul kotibi U.Temirovga ham e’tiroz bildirgan vaqtida, A.F.Dustmatov kengash qatnashchilariga 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashi qarori bilan tekshiruvga tushirilgan korxonalar ro‘yxati unda borligini va kimga bu ro‘yxat noma’lum bo‘lsa, u ro‘yxatni berib turishi mumkinligini kinoya qilib gapirgan.
Bundan tashqari, 30.11.2022 yilgi Ekspertlar kengashi yig‘ilishi audioyozuvida yig‘ilishga raislik qilayotgan A.Azimov kengash a’zolariga ilgari GMP inspeksiya tekshiruviga tushirilgan, lekin tekshiruvdan o‘tmagan “Irafer” va “Aloe” dori vositalarining tekshiruvdan yechilganligini va ular davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishi kerakligini e’lon qilayotganda, bundan A.Dustmatovning xabari borligini va ular inspeksiyaga tushgan korxonalar ro‘yxatini yangilab berishga kelishishganini gapirgan.
“Irafer” dori vositasi ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan “Cureton Biotech PVT. Ltd.” korxonasi ham xuddi “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi singari 25.05.2022 yil kungi Ekspertlar kengashining 10-sonli qarori bilan tekshiruvga tushgan 12 ta korxonadan biri bo‘lib, bu korxonani inspeksion tekshiruvdan noqonuniy yechish masalasi Agentlik rahbari birinchi o‘rinbosari U.Egamov tomonidan A.Azimovga topshiriq berganida, U.Egamov A.Azimovga “Telegram” tarmog‘i orqali yuborgan korxona xaqidagi ma’lumotlar ko‘rsatilgan xabarni A.Azimov o‘z navbatida U.Temirovga ham “Telegram” tarmog‘i orqali yuborganligi jinoyat ishi materiallaridan va sud tergovi orqali hammamizga ma’lum.
U.Temirov bu korxonani ham ro‘yxatdan chiqarish uchun 25.05.2022 yil Ekspertlar kengashining 10-sonli bayonnomasining 10- va 11-varaqlarini 2022 yil taxminan dekabr oyida takroran ikkinchi marotaba o‘zgartirganligi, ushbu o‘zgartirishni u o‘z ixtiyori bilan qilganligi va bu ishdan S.X.Kariyevning xabari yo‘qligi sud tergovi davomida aniqlandi.
“Aloe” dori vositasi ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan Armanistonning Yerevan farmatsevtika zavodi ham avvalgi Ekspertlar kengashi yig‘ilishi qarori bilan GMP inspeksiya tekshiruviga tushirilgan, lekin uzoq muddat tekshiruvdan o‘tmay kelayotgan korxona bo‘lgan.
Hodisaning qiziq tomoni shuki, aynan Armanistonning Yerevan farmatsevtika zavodi ishlab chiqargan “Aloe” dori vositasi bo‘yicha manfaatdor shaxs bu A.F.Dustmatovning o‘g‘li – F.A.Dustmatov ekan. Chunki bu dori vositasi 30.11.2022 yilgi Ekspertlar kengashi qarori bilan davlat ro‘yxatidan o‘tkazib yuborilgach, Markaz Farmakologiya qo‘mitasidan ushbu dori vositasining qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnomasini shu odam jurnalga imzo qo‘yib, olib ketgan.
Bu bilan, Dustmatovning “Men har doim inspeksiyalar yechilishiga qarshi chiqqandim va bunday holatlar noto‘g‘ri” deb baralla ko‘rgazma berishlari, shaxsiy manfaatlari to‘qnashganda, amalda o‘zlari ham bunday jarayonlarga aralashib ketishlari, ularning ko‘rgazmalariga ishonchsizlik tug‘dirishi tabiiy deb o‘ylaymiz.
Jinoyat ishining ushbu qismida Markaz Farmakologiya qo‘mitasi raisi S.A.Saidovning ham S.X.Kariyevga qarshi bergan ko‘rgazmasi mavjud bo‘lib, uning ko‘rgazmalari ham alohida muhokama talab qiladi.
Jumladan, S.A.Saidovning dastlabki tergov davrida so‘roq qilingan bayonnomalarida ko‘rsatilishicha, S.A.Saidov raislik qilgan Farmakologiya qo‘mitasi tomonidan “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha korxonada inspeksion tekshiruv o‘tmagan bo‘lsa ham, bu doriga yo‘riqnoma tasdiqlab berib yuborilishiga sabab S.X.Kariyevning bu xaqda S.A.Saidovga telefon orqali topshiriq berganligi ekan.
Biroq S.A.Saidov 08.09.2023 yilgi sud majlisida sudlanuvchi sifatida so‘roq qilinganida, “Kuraraks” dori vositasiga davlat ro‘yxatidan o‘tganlik guvohnomasi rasmiylashtirib berib yuborilganligidan xabar topganidan so‘ng, buning sabablarini avval U.Temirovdan aniqlashtirmoqchi bo‘lganligini, keyin esa bu haqda S.X.Kariyev, A.Azimov va N.Musayevga ham “xabar qilib, holatlarni tushuntirganligini, Kariyevga ham, uning muovinlariga ham va ekspertlar kengashi a’zolariga ham bu masaladagi o‘zining fikrini ochiq-oydin, ro‘yi-rost bildirib kelganini, lekin baribir qo‘mita xodimlariga yo‘riqnomani bermaslikni buyurganligini, sababi rahbariyat fikri o‘zgarib qoladi deb o‘ylaganligini” bildirib, ko‘rgazma berdi.
Shunda, S.A.Saidovga birinchi bo‘lib davlat ayblovchisi aniqlashtiruvchi savol berishni boshladi va S.A.Saidovdan, uning tergov vaqtida bergan ko‘rgazmasini eslatib, S.X.Kariyev topshiriq bergani uchun “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha korxonada inspeksion tekshiruv o‘tmagan bo‘lsa ham yo‘riqnoma tasdiqlab berib yuborilgan deb ko‘rgazma berganligini qanday izohlashini so‘raganida, S.A.Saidov “men S.X.Kariyevga ham, A.Azimovga ham va N.Musayevga ham murojaat qilganman, ularning hammasi dori vositasiga guvohnoma rasmiylashtirib berib bo‘linganligi sababli yo‘riqnomasi ham tasdiqlab berib yuborilishi kerak deb aytishgan edi, lekin men o‘zimning pozitsiyamni bildirib, hammasini vaqtga tashlab qo‘yganman va xodimlarga yo‘riqnomani bermaslikni buyurganman” deb yana takrorlab, prokurorning savollariga aniq va to‘liq javob berishdan o‘zini olib qochaverdi .
Shundan keyin, S.A.Saidovdan bu masalani aniqlashtirishga advokatlar harakat qilib, S.X.Kariyev unga qachon qayerda va aynan nima degan holda topshiriq berganini aniqlashtirishga harakat qilganida, S.A.Saidov yana umumiy qilib, “muammoni S.X.Kariyevga aytganman, rasmiylashtirilgan guvohnoma bor, ma’lumot berilgan, vaqt berilgan, lekin ular tomonidan rad etishga munosabat bildirilmagan, e’tiroz sifatida xech narsa bildirilmagan”, degan har xil iboralarni bayon qilish bilan savolga aniq javob berishdan bo‘yin tovlagan.
S.A.Saidovdan aniq va to‘g‘ri javob olish maqsadida, unga qayta-qayta savol berilavergach esa, u bundan norozi kayfiyat namoyish qilib, sud raisidan bu epizod bo‘yicha boshqa guvohlarning ham ko‘rgazmalarini inobatga olishni iltimos qilib, so‘roq jarayoni yakunlanishidan umidvor bo‘ldi.
Keyin boshqa ishtirokchilar va hattoki sud raisining o‘zi ham S.A.Saidovni savolga tutganida bu masalani batafsil aniqlashga harakat qildi, lekin S.A.Saidov baribir savollarga aniq va qisqa javob bermaganligi oqibatida, “Kuraraks” dori vositasiga yo‘riqnomani tasdiqlab, berib yuborilishiga S.X.Kariyevni bu borada topshiriq berganligi sabab bo‘ldimi yoki ushbu dori vositasiga davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganlik guvohnomasi allaqachon berib yuborilganligi sabab bo‘ldimi, degan savolga aniq bir javob olinmay qolindi.
Vaholanki, jinoyat ishi doirasida Markaz Farmakologiya qo‘mitasi yetakchi mutaxassisi Ahmedova Gulnora Talatovna ham guvoh tariqasida so‘roq qilingan bo‘lib, bu masalada u S.A.Saidovning ko‘rgazmalarini butkul inkor qiluvchi ko‘rgazmalar bergan, jumladan, G.Ahmedova o‘z ko‘rgazmalarida, 2022 yilni avgust oyi boshida uning xizmat telefoniga “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha ishlab chiqaruvchi korxona vakili telefon qilib, ushbu dori vositasi 25.05.2022 yil kuni davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgani va davlat reyestriga ham kiritilganligi sababli unga qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma olib ketishi kerakligini gapirganini, shundan so‘ng qo‘mita xodimi F.Tolipov orqali bu dori vositasi haqiqatan ham davlat ro‘yxatidan o‘tkazilganligini va reyestrga kiritilganligini tekshirib ishonch hosil qilganidan so‘ng, dori vositasi 25.05.2022 yil kuni davlat ro‘yxatidan o‘tgan bo‘lsa ham, qo‘mita tomonidan mas’uliyatsizlik va sustkashlik qilinib, yo‘riqnoma berilmay qolib ketgan deb o‘ylab, “baza”dan dori vositasi yo‘riqnomasini olib, uni tekshirib chiqib, so‘ng tasdiqlab, qo‘mitaning ish jurnalidagi 25.05.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi majlisi qarori bilan davlat ro‘yxatidan o‘tgan dori vositalariga yo‘riqnoma berilgan 24 ta dori vositasi oxiridagi bo‘sh katakka 25-tartib raqam bilan qo‘shib yozib qo‘yib, korxona vakiliga imzolatib, yo‘riqnomani berdirib yuborganligini bildirgan. G.Ahmedova o‘z ko‘rgazmalarida S.A.Saidovning ko‘rgazmalariga yaqin ham kelmagan.
Qizig‘i, dastlabki tergov organi ham jinoyat ishi ichida bu masalada yakuniy to‘xtamga kelmagan, ya’ni agar S.A.Saidov yoki Farmakologiya qo‘mitasining boshqa xodimlari aynan S.X.Kariyev yoki uning o‘rinbosarlarining topshirig‘iga asosan bu dori vositasiga yo‘riqnoma berib yuborishgan deb e’tirof etiladigan bo‘lsa, unda ularni ham S.X.Kariyevga bu borada e’lon qilingan ayblovga daxldor deb topish lozim edi. Biroq biz ko‘rib turibmizki, S.A.Saidovga “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha ayblov elon qilinmagan, Farmakologiya qo‘mitasining boshqa xodimlari esa umuman ish yuzasidan ayblanmagan.
Shu joyda, men yana U.Temirovning shaxsiga qaytib, dastlabki tergov organining jinoyat ishi bo‘yicha U.Temirovning harakatlarini qanday baholaganligi odamni ajablantirishini ta’kidlamoqchimiz. Ya’ni jinoyat ishi tergovi davomida to‘plangan dalillar U.Temirovni “Kuraraks” dori vositasi singari GMP inspeksiyasi tekshiruviga tushirilgan boshqa dori vositalarining ham tekshiruvdan noqonuniy chiqarib tashlanib, ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalari berib yuborilganligi holatlariga aloqadorligini ko‘rsatib turibdi. Bu o‘sha yuqorida ko‘rsatilgan “Irafer” dori vositasi ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan “Cureton Biotech PVT. Ltd.” korxonasi bilan bog‘liq holatda U.Temirovning o‘zi Ekspertlar kengashi majlisi bayonnomasidan korxonani chiqarib tashlashi, yoki aksincha, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dori vositalari bilan bog‘liq holatda, kengash bu dori vositalarini bayonnomadan chiqarib tashlashga qaror qilgan holatda, ularni bayonnomadan chiqarib tashlamasdan, ularning davlat ro‘yxatidan o‘tkazilishiga imkon bergan holatlardir.
Sud tergovi davomida biz aniqladikki, bu holatlarda U.Temirov tegishli bayonnomalarni qalbakilashtirishdan odin S.X.Kariyevning oldiga kelib, undan bunga ruxsat olmagan va o‘zi umuman bu hodisalar Markazda o‘rinbosarlar tomonidan S.X.Kariyevning xabardorligisiz sodir etilavergan.
Dastlabki tergov organi esa bu bo‘yicha hech qanday tergov harakatlari olib bormasdan, bu holatlar yuzasidan jinoyat ishini qismini tugatish xaqida qaror ham qabul qilmagan va ularni qo‘shimcha tergov qilish uchun alohida ish yurituviga ham ajratmagan. Faqatgina U.Temirov, o‘zining Ekspertlar kengashi bayonnomasini “Kuraraks” dorisi bo‘yicha qalbakilashtirganligiga S.X.Kariyevni aloqador qilib bergan yolg‘on ko‘rgazmalarini S.X.Kariyevga qarshi dalil qilib olishib, bayonnomani qalbakilashtirishni bevosita amalga oshirgan U.Temirov o‘zini jinoyat ishi bo‘yicha ayblamasdan, jinoyat ishini unga nisbatan qismini JPKning 84-moddasi asosida tugatib, S.X.Kariyevga esa JKning 209-moddasi 1-qismi bilan ayblov e’lon qilganligi umuman noto‘g‘ri bo‘lgan.
Vaholanki, O‘zbekiston Respublikasi JPKning 23-moddasida esa “...Aybdorlikka oid barcha shubhalar, basharti ularni bartaraf etish imkoniyatlari tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi lozim. Qonun qo‘llanayotganda kelib chiqadigan shubhalar ham gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining foydasiga hal qilinishi kerak..” deb aniq belgilab qo‘yilgan. Shunga ko‘ra S.A.Saidovning S.X.Kariyevga nisbatan dastlabki tergov davomida bergan ko‘rgazmalari sud tergovi davomida o‘z tasdig‘ini topmadi deb e’tirof etish va S.X.Kariyevni ayblashda bu ma’lumotlarga tayanish asossiz deb xulosa qilish to‘g‘ri bo‘ladi.
O‘zi to‘lig‘icha, tergov organi ushbu jinoyat ishi bo‘yicha olib borgan so‘roqlarining yo‘nalishi faqat S.X.Kariyevni ayblashga qaratilganligini sezdirib qo‘ygan. Bunday holatda himoya tomon sud tergovi davomida sudga haqiqatni aniqlashda ko‘maklashish uchun, aynan yolg‘on gapirayotganlikda gumon qilgan odamlarining gap-so‘ziga bog‘liq bo‘lmagan xolis manbalarga e’tibor qaratishga harakat qildi.
Jumladan, jinoyat ishining 1-jild 225-227 ish varaqlarida sudlanuvchi Singx Ragvendra Protarning DXX Tergov hibsxonasida saqlanayotgan holatida yozgan pushaymonlik arizasida, keyinchalik tergov va sud jarayonidagi so‘roqlarida bergan ko‘rgazmalarida, sudlanuvchi Singx, “Kuraraks” tabletka dori vositaci bo‘yicha “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasida tayinlangan GMP inspeksiya tekshiruvini bekor qilib, ushbu dorini ro‘yxatdan o‘tkazish evaziga Farmkomitet xodimi Jaxongir Erkiniyga 2022 yil taxminan iyun-iyul oylarida 33.000 AQSh dollari miqdorida pul berganligi va ushbu dori vositasi ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomasini olishga erishganligini ma’lum qilgan.
Jaxongir Erkiniyning ko‘rgazmalarini inobatga oladigan bo‘lsak, Jahongir Erkiniy dastlabki tergov davomida ham va sud tergovi davomida ham bir xil ko‘rgazma bergani holda, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining GMP inspeksiya tekshiruvidan o‘tkazmasdan turib, uning “Kuraraks” tabletka dori vositalariga ro‘yxatdan o‘tkazish to‘g‘risidagi guvohnomasini rasmiylashtirib berish masalasida Markaz ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limi boshlig‘i Sh.Shodmonov bilan gaplashganligini va Singxdan olgan pullarni aynan Sh.Shodmonovga berganini ta’kidlab kelgan.
Shu o‘rinda, J.Erkiniy bilan Sh.Shodmonov o‘rtasida aynan shu savollar bo‘yicha yuzlashtirish o‘tkazilganda, Sh.Shodmonov, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini GMP inspeksiya tekshiruvidan o‘tkazmasdan turib, uning “Kuraraks” tabletka dori vositasiga ro‘yxatdan o‘tkazilganlik to‘g‘risidagi guvohnomasini rasmiylashtirib berish evaziga J.Erkiniydan pul olganligini inkor qilib, bu holatga o‘zining aloqasi yo‘qligini bildirishga harakat qilgan.
Biroq sudlanuvchilardan Singx, J.Erkiniy, B.Qambaraliyev va Sh.Shodmonovlar foydalanib kelishgan mobil aloqa operatorlarining abonent raqamlaridan 2022 yil iyun oyini oxirgi kunlari qilingan kirish-chiqish qo‘ng‘iroqlari billingi bo‘yicha geolokatsiya tahlillari shuni ko‘rsatdiki, Singx ko‘rgazmalarida aytgan voqelik, ya’ni u B.Qambaraliyevga $33.000 pul olib kelib, uning guvohligida J.Erkiniyga berib yuborish 2022 yil 30 iyun kuni, kunning kechki vaqtlarida sodir bo‘lganligi, bundan tashqari J.Erkiniyning ko‘rgazmalari bo‘yicha, ushbu pulni olgan paytda Sh.Shodmonovga bervorish maqsadida u bilan bir necha bor aloqa qilishi va Sh.Shodmonov J.Erkiniy joylashgan manzilga yetib borishi aniqlangan. Bu esa o‘z navbatida ularning ushbu vaqtda uchrashganligini tasdiqlovchi xolis ma’lumot hisoblanadi. J.Erkiniyni sudda bu masala bo‘yicha bergan ko‘rgazmalariga ko‘ra, ushbu hududda u Sh.Shodmonovga Singxdan olgan pullarni berib yuborgan.
Biz ushbu 33.000 AQSh dollari miqdorida pul berilganlik bilan bog‘liq voqelikni o‘ylaganimizda, har safar bir savol bizni qiynardi: nega “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi egalari hali O‘zbekistonda ro‘yxatdan o‘tmagan va birorta ham namuna olib kirilib, sotilish salohiyati sinovdan o‘tmagan bitta “Kuraraks” dori vositasi uchun juda katta miqdorga teng, ya’ni 33.000 AQSh dollari miqdorida pul sarf qilishga borishgan ekan, degan savol.
Bu savolga javob topish uchun sudning diqqatini keyingi xolis manba, ya’ni sudning ixtiyoridagi Ekspertlar kengashining 29.06.2022 yil kuni o‘tkazilgan 13-sonli majlisining videoyozuviga qaratmoqchimiz. Ushbu Ekspertlar kengashida S.X.Kariyev yo‘qligi sababli A.Azimov raislik qilgan, A.F.Dustmatov esa “ZOOM” maxsus tizim orqali onlayn qatnashgan va Ekspertlar kengashiga ro‘yxatdan o‘tkazish va guvohnoma muddatini uzaytirishga tavsiya qilingan dori vositalari ro‘yxati bo‘yicha e’tirozlar bildirgan. Jumladan, ushbu kengashdan avval o‘tkazilgan Ekspertlar kengashida bir dori vositasi bo‘yicha GMP inspeksiyasi tekshiruviga tushirilgan korxonalarda tekshiruv o‘tkazilib, natijalari ijobiy tarzda bo‘lgunga qadar shu ishlab chiqaruvchi korxonaning yangi dori vositalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish yoki ro‘yxatdan o‘tganlik guvohnomasi muddatini uzaytirish bilan bog‘liq Davlat markazi ish yurituviga topshirgan barcha ishlarni to‘xtatib turish amaliyotini joriy qilish haqida qaror qilinganligini eslatib, kun tartibidagi “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” korxonasining 3 ta dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazish va “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 2 ta dori vositasining guvohnoma muddatini uzaytirish masalalarini qoldirish kerakligini ta’kidlagan.
A.F.Dusmatovning ushbu talablari Ekspertlar kengashining boshqa a’zolari tomonidan ko‘p muzokaralarga sabab bo‘lgan. Ayrimlar tomonidan bildirilgan fikrlarda ushbu talab qonunchilikdagi boshqa hujjatlarda o‘z aksini topmagani ta’kidlangan. N.Musayev va boshqalar tomonidan inspeksiyaga tushgan liniyaga nisbatan ish yurituvdagi dorilarni to‘xtatish takliflari yangragan.
Hattoki ushbu masala bo‘yicha Ekspertlar kengash a’zolari tomonidan ovozga qo‘yish masalasi ko‘rilgan. Muhokama natijasida, mas’ul kotib U.U.Temirov A.F.Dustmatovga qarata baralla ovozda, davlat ro‘yxatidan o‘tkazishga tavsiya qilingan dori vositalari ro‘yxatidan “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” korxonasining 3 ta dori vositasini hamda guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirishga tavsiya qilingan dori vositalarining 28 talik ro‘yxatidan “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasini 2 ta dori vositalarini chiqarib tashlab, ro‘yxatda 26 ta dori vositasini qoldirib, ro‘yxatni yangilab qo‘yishini va ertasi kuni Ekspertlar kengashi bayonnomasi bilan F.A.F.Dusmatov oldiga borishini va’da qilganligi yaqqol kuzatiladi.
Ammo Ekspertlar kengashining o‘sha 29.06.2022 yil kungi 13-sonli majlisi bayonnomasi va unga ilova qilingan jadvallar ko‘zdan kechirilsa (jinoyat ishining 43-jild 141-211 varaqlariga tikilgan), bu bayonnomaga ilova qilingan jadvallardan faqat davlat ro‘yxatidan o‘tkazishga tavsiya qilingan dori vositalari ro‘yxatidan “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” korxonasining 3 ta dori vositasi haqiqatan ham chiqarib tashlanganligini ko‘rish mumkin. Biroq guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirishga tavsiya qilingan dori vositalari ro‘yxatidan “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining 2 ta dori vositalari, ya’ni “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dori vositalari, U.U.Temirov A.F.Dustmatovga va’da qilgandek chiqarib tashlanish o‘rniga, aksincha, ularni Ekspertlar kengashida muddatni uzaytirishga tavsiya etilgan dori vositalari qatorida qoldirilib, ularga guvohnomalarini amal qilish muddatlari navbatdagi 5 yillik muddatga uzaytirib berilib, yangi guvohnomalar ham berib yuborilganligiga amin bo‘lamiz.
Respublikamizda farmatsevtika sohasida tadbirkorlik bilan shug‘ullanuvchilarga yaxshi tanish bo‘lgan “Dragaudit” maxsus dasturidagi ma’lumotlariga ko‘ra, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dori vositalarini O‘zbekistonda avvaldan davlat ro‘yxatidan o‘tkazib, aktiv ravishda sotib kelayotgan bo‘lib, 2022 yilni o‘zida bu dorilarni 2 mln AQSh dollariga teng miqdorda import qilishga erishgan ekan. Shu sababli 29.06.2022 yil kungi Ekspertlar kengashining 13-sonli majlisi qarori bilan bu 2 ta dori vositasi guvohnomasining amal qilish muddati uzaytirilmasdan qolib ketgan taqdirda, “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasi juda katta miqdordagi savdo tushumini ta’minlab turgan dori vositalari savdosidan mahrum bo‘lishi mumkin bo‘lgan bo‘lardi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, 2022 yil 29 iyun kunidagi Ekspertlar kengashida “Marion Biotech” korxonasining “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dorilari guvohnomalarining muddatlarini uzaytirish masalasini to‘xtatib turish kerakligi va Marion Biotech raxbari Singx tomonidan ertasi kuni, ya’ni 30 iyun kuni 33000 dollar Erkiniy orqali Shodmonovga berib yuborishi, natijada iyul oyi boshida “Kuraraks”dan tashqari kengash qarori bilan “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dorilarga ham guvohnoma muddati uzaytirilib rasmiylashtirilishi bir biriga uzviy bog‘liq holat ekanligini xulosa qilsa bo‘ladi.
Shu o‘rinda bir narsani ta’kidlash joizki, sud tergovi vaqtida guvoh tariqasida so‘roq qilingan mas’ul kotib Umid Temirovga 29.06.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi bayonnomasidan “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dori vositalarini chiqarib tashlash o‘rniga qoldirganligining sababi haqida savol berilganida, u shu ikkita o‘rinbosar, ya’ni Azimov Amirxon va Musayev Nodir “Marion Biotech Pvt. Ltd” korxonasining shu 2 ta dori vositalarini 29.06.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi muhokamasiga berilgan jadvallardan chiqarib tashlashga yo‘l qo‘ymasdan, ularga shu kengash qarori bilan yangi guvohnomalar berib yuborilishiga majbur qilishganligini va bu ishga rahbar S.X.Kariyevning umuman aloqasi yo‘qligini, uning bu ishlardan xabari bo‘lmaganligini bildirdi.
Bundan tashqari, tergovchilar tomonidan e’tibor qaratilmagan yana bir faktga, ya’ni “Kuraraks” guvohnomasini rasmiylashtirish uchun qo‘yilgan rahbar imzosiga qaratmoqchimiz. Sudga taqdim qilingan, “Proex” MChJ nodavlat sud tibbiy ekspertiza tashkiloti tomonidan bajarilgan ekspertiza xulosasi asosida, “Kuraraks” dori vositasining guvohnomasidagi S.X.Kariyev nomidan qo‘yilgan imzo, “Tsinepar” kid va “Levoreks” dori vositalariga S.X.Kariyev nomidan qo‘yilgan faksimil imzo bilan aynan bir xilligi aniq bo‘ldi.
Bu holat, S.X.Kariyevning faksimil imzosini ro‘yxatdan o‘tkazish guvohnomalariga muhrlab berishga ma’sul bo‘lgan Sh.Xolmatov tomonidan sudda bergan ko‘rgazmalarini, ya’ni Sh.Shodmonov unga hech qachon imzolashga bir-ikki dona guvohnoma olib kelmaganligini, aksincha guvohnomalar ko‘p bo‘lganligi sababli, ular olib kelinganida Sh.Xolmatov ularning faqat grammatik xatoliklari bor-yo‘qligini tekshirib ko‘rib, boshqa hech qanday jadval bilan solishtirmagan holda faksimil imzo bosib beraverganligini inobatga olganda, aynan shu amaliyotdan foydalangan Sh.Shodmonov “Kuraraks” dorisi guvohnomasini 29.06.2022 yildagi Ekspertlar kengashida ro‘yxatdan o‘tgan dorilar bilan birga imzolatib olganligidan dalolat beradi.
Bundan tashqari A.F.Dustmatov va U.Temirov aynan shu voqelikni ta’riflashganda bir biriga mos kelmaydigan ma’lumotlar berishganligi sababli, ular tomonidan aytib berilgan voqelik shubhalar uyg‘otadi. Misol uchun, U.Temirov go‘yoki “Kuraraks” mavzusi bo‘yicha S.X.Kariyev bilan suhbat yakunlanganda A.F.Dustmatov ikkalasi birga xonadan chiqib ketishgan deb aytgan bo‘lsa, A.F.Dustmatov bu mavzu yakunlangach, S.X.Kariyev xonasidan bitta o‘zi chiqib ketganligi va U.Temirov o‘zi bilan olib kelgan boshqa hujjatlar to‘plamlarini muhokama qilishga qolganligini aytgan. Bundan tashqari, sudda A.F.Dustmatovga “S.X.Kariyev aynan qanday so‘zlar bilan “Kuraraks”ni yechish topshirig‘ini aytdi?” deb savol berilganda, u kishi chaynalib “Anaqa qivoraqolilar ... Snimat qivoraqolilar dedilar” deb javob berdi. Agar S.X.Kariyevni haqiqatan ham topshiriq bergan deb faraz qilsak, uning A.F.Dustmatov ko‘rsatgan jumlalarni gapirganligi tergov organi tomonidan ayblovda “inspeksion tekshiruvni olib tashlashiga qat’iy topshiriq bergan” va shuning natijasida “...chorasiz qolgan U.Temirov...bayonnomani qalbakilashtirgan...” deb bo‘rttirib ta’riflashi ham achinarli va ham kulgili holatdan boshqa narsa emas.
Ushbu voqelikda U.Temirov tomonidan, u A.F.Dustmatov bilan birga S.X.Kariyev qabuliga kirganida, xuddi shu vaqtda dolzarb bo‘lib turgan “Tsinepar Kid” suspenziya va “Levoreks” tabletka dorilari masalasini ham S.X.Kariyevga umuman gapirmaganligini yana bir karra yodga olsak, U.Temirov va A.F.Dustmatovning S.X.Kariyevga qarshi bildirayotgan vajlarini to‘liq shubha ostiga olish kerakligiga amin bo‘lamiz.
Shu o‘rinda, A.F.Dusmatov va Temirovlar S.X.Kariyev oldiga kirib chiqib aynan nima masalada suhbatlashgan bo‘lishi mumkinligiga o‘z fikrimni bildirmoqchimiz. Buning uchun 2022 yil 29 iyundagi Ekspertlar kengashi davomida sodir bo‘lgan qizg‘in bahsni, ya’ni JMP inspeksiyaga tushgan korxonalarning ish yurituvidagi bo‘lgan boshqa dorilarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonlariga ta’siri bo‘yicha muhokamani eslatish zarur. Bizning fikrimizcha 29.06.2022 yil kungi Ekspertlar kengashi bayonnomasini tuzish jarayonida, majlisda bahsga sabab bo‘lgan masalani, ya’ni inspeksion tekshiruvga tushgan korxonalarning boshqa dorilari bo‘yicha ishlarni to‘xtatib turish masalasini qanday ko‘rsatish borasida qiynalgan U.Temirov, A.F.Dusmatov bilan birga aynan shu masala yuzasidan S.X.Kariyevning fikrini olish uchun oldiga iyul oyi boshida kirgan va boshqa biror bir konkret dori vositalari nomlari gapirilib o‘tirilmagan. S.X.Kariyev esa, o‘z odatiga ko‘ra ularga barcha masalalarni Ekspertlar kengashi majlislarida muhokama qilib, qaror qabul qilish haqida ko‘rsatma bergan bo‘lishi tabiiy.
Yuqorida bayon qilinganlarga ko‘ra, “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasini “Kuraraks” dori vositasi bo‘yicha inspeksion tekshiruvdan noqonuniy chiqarib tashlab, ushbu dori vositasiga davlat ro‘yxatidan o‘tganlik guvohnomasi berilishi holatiga S.X.Kariyevning aloqasi yo‘q deb topilishi lozim.
Ulugbek aka
O‘zi bu jinoyat ishi bo‘yicha tergov organi tomonidan ayblovning taxminiy farazlar asosida shakllantirilganligi ham asosan shu “Kuraraks” dori vositasi bilan bog‘liq bo‘lgan. Ya’ni men ayblovning, agarda “Kuraraks” tabletka dori vositasi bo‘yicha GMP inspeksiyasini o‘tkazish uchun “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasiga tekshiruv borgan taqdirda bolalar o‘limiga sabab bo‘lgan siroplar O‘zbekistonga kirib kelmagan bo‘lardi, degan mazmundagi qismi haqida gapiryapmiz.
Aynan shu farazlar asosida sudlanuvchilarga, shu jumladan S.X.Kariyevga ham O‘zbekiston Respublikasi JKning 1863-moddasini 4-qismi “a” bandi bilan ayblov e’lon qilingan.
S.X.Kariyevning himoyachilari tomonidan bu taxminiy farazga javoban sud tergovi vaqtida tahlil o‘tkazilib, unda aynan 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashida GMP inspeksion tekshiruviga qo‘yilgan korxonalarni “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasidan tashqari qolgan 11 tasida inspeksion tekshiruvlar qachon va qanaqa tartib va muddatlarda o‘tkazilganligini, ushbu muddatlarda “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasini “DOK-1 MAKS” va “AMBRONOL” (sirop) dori vositalarining O‘zbekistonga kirib kelib savdoga chiqarilgan sanalari qanday bo‘lganligi o‘rganib ko‘rilgan edi va natijalari sudga iltimosnoma kiritish orqali ma’lum qilingan edi.
Jumladan, ilgari bayon qilganimizdek, ro‘yxatda bo‘lgan 11 ta korxonadan, 6 tasi bilan GMP inspeksion tekshiruv o‘tkazish bo‘yicha shartnoma tuzishga erishilgan va tekshiruvlar o‘tkazilgan, qolgan 5 ta korxona hozirgi kunga qadar ham shartnoma tuzishga ariza taqdim qilmagan.
Tekshiruv o‘tkazilgan korxonalardan eng dastlabkisi bilan shartnoma 22.07.2022 yil kuni imzolangan, keyingi 2 tasi bilan 03.08.2022 yil kuni, yana 1 tasi bilan 08.08.2023 yil kuni, beshinchisi bilan 31.10.2022 yil kuni va oltinchisi bilan 03.05.2023 yil kuni imzolanishiga erishilgan.
Inspeksiya belgilangan 11 ta korxonalardan eng birinchi ariza bergani – Hindistonning “Associated Biotech” korxonasi bilan "Zarur amaliyotlar markazi" DUK shartnomani 22 iyul 2022 yilda imzolashga erishib, keyin inspeksiya o‘tkazilishidan avval qilinadigan to‘lovlar kelib tushishi, dastur tayyorlash, vizalar olish va muddatlarni ishlab chiqaruvchi bilan kelishish hamda oxir-oqibat Hindistonga yetib borib inspeksiya o‘tkazishga kirishishga deyarli 4 oy vaqt sarflanib, tekshiruv bevosita 2022 yil 16-17 noyabrda boshlangan. Keyin tekshiruv va uning natijalarini rasmiylashtirishga 30 kun sarflanib, aniqlangan nomuvofiqliklarni bartaraf etish uchun korxonaga yana 90 ish kunlik muddat berilgan.
Ushbu ma’lumotga asoslangan holda, agar “Marion Biotech” korxonasi xam "Zarur amaliyotlar markazi" DUKga ariza taqdim qilganida edi va shundan so‘ng shu “Associated Biotech” korxonasi singari “Marion Biotech” korxonasi bilan DUK o‘rtasidagi aloqalarga 6 oydan oshiq vaqt (2023 yil fevral oyi) ketgan bo‘lardi deb taxmin qilinganda, bu muddatda “DOK-1 MAKS” va “AMBRONOL” (sirop) dori vositalarining hozirda tarkibida “etilenglikol” va “dietilenglikol” aniqlangan va jinoyat ishi doirasida ko‘rilayotgan partiyalari O‘zbekistonga 2022 yil dekabr oyiga qadar kirib kelib bo‘lgan bo‘lishi ularning sertifikatlashtirishdan o‘tkazilgan sanalaridan aniq ko‘rinib turibdi.
Bundan tashqari, ushbu tahlil natijasida yana bir holat kelib chiqqan, ya’ni 25.05.2022 yilgi Ekspertlar kengashi qarori bilan GMP inspeksion tekshiruvga tushirilgan, lekin shu kunga qadar ariza taqdim qilmagani sababli tekshiruvdan o‘tmasdan kelayotgan 5 ta korxonalarning ilgari ro‘yxatdan o‘tib bo‘lgan boshqa dori vositalari ham mavjud bo‘lib, ular hozirgi kunga qadar ham O‘zbekiston bozoriga kirishda davom etmoqda ekan.
Bunga sabab, dori vositasi yuzasidan tayinlangan inspeksion tekshiruv bo‘yicha ariza bermayotgan korxonaning, inspeksiya belgilangunga qadar ro‘yxatdan o‘tgan boshqa dorilari guvohnomalarining amal qilishini bekor qilish bo‘yicha bizda qonuniy asoslar mavjud emasligi ekan.
Bu holat ham o‘z navbatida, “Marion Biotech” korxonasining “Kuraraks” tabletka dori vositasini GMP inspeksion tekshiruvga tushgan korxonalar ro‘yxatidan olib tashlanmasdan, korxona GMP inspeksion tekshiruvga tushgan korxonalar ro‘yxatida qolgani holda, lekin ariza bermasdan, tekshiruv o‘tkazilishini cho‘zgan taqdirida ham ilgari ro‘yxatdan o‘tib bo‘lgan “DOK-1 MAKS” (sirop) dori vositasini guvohnomasini amal qilishi bekor bo‘lmagan bo‘lardi deb xulosa qilishga to‘liq asos bo‘ladi.
Shunga aloqador ravishda, “Marion Biotech” korxonasi “Kuraraks” tabletka dori vositasi bo‘yicha GMP inspeksion tekshiruvga ariza bermasdan, tekshiruvni cho‘zib kelgan taqdirida “AMBRONOL” sirop dori vositasi guvohnomasining amal qilish muddati uzaytirilishiga rad javobi berilardi degan faraz ham asossiz, chunki, hozirda tarkibida etilenglikol va dietilenglikol aniqlangan “Ambronol” sirop dori vositasining barcha seriyadagi partiyalari bu dori guvohnomasining amal qilish muddati uzaytirilgan sana (30.11.2022 yil)dan oldin O‘zbekistonga olib kirilib, savdoga chiqarib bo‘lingan.
Shuningdek, mazkur jinoyat ishi bo‘yicha ayblovga qo‘shilmay qolgan, lekin Dori vositalari sifatini nazorat qilish va standartlashtirish laboratoriyasining 2022 yil 24 dekabrdagi ekspert xulosalariga asosan tarkibida etilenglikol aniqlangan “Dok-1 Maks” dori vositasining ikkita seriyadagi, ya’ni DXS 2017 seriyasidagi namunalari 03.02.2021 yilda va DXS 2104 seriyasidagi namunalari 26.08.2021 yilda, ya’ni “Dok-1 Maks” dori vositasining guvohnomasi amal qilish muddati uzaytirilgan kundan (29.03.2022 yil) ancha oldin, 2017 yilda berilgan guvohnoma asosida sertifikatsiyalashdan o‘tib O‘zbekistonga kirib kelganligi xaqida ham ma’lumotlar aniqlangan.
O‘tkazilgan tahlil natijalari quyidagi jadvalda batafsil ko‘rsatilgan:
Bu tahlillarga qo‘shimcha yana O‘zR VM 18.09.2019 sanadagi 788-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Zarur amaliyotlar (GxP) talablariga muvofiqlik yuzasidan inspeksiyalar o‘tkazish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomning 18-bandiga asosan “Farmatsevtik inspeksiya o‘tkazish jarayonida inspektorlar inspeksiya dasturiga asosan arizada ko‘rsatilgan faoliyat yo‘nalishini ko‘zdan kechiradilar” deb belgilangan qoidani xamda “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasida “Kuraraks” tabletka liniyasi bo‘yicha inspeksion tekshiruv belgilanganligini inobatga oladigan bo‘lsak, inspektorlar “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasining sirop dorilar ishlab chiqarish liniyasi va ayniqsa yordamchi modda bo‘lgan propilenglikol yuzasidan biror bir harakat qilishlari mumkin bo‘lmaganligini takidlagan xolda, ushbu jinoyat ishi bo‘yicha e’lon qilingan ayblovdagi taxminiy faraz asossiz ekanligini ko‘ramiz.
Endi esa “Marion biotech Pvt.Ltd” dori vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomalarining amal qilish muddatini uzaytirish va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun Davlat markaziga topshirilgan hujjatlarning (dose) haqqoniyligi, ular amaldagi me’yoriy hujjatlarga mos ravishda qabul qilinganligini o‘rganish maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Toshkent Farmatsevtika instituti, Vaksina va zardoblik ilmiy tekshirish instituti hamda Davlat markazi mutaxassislaridan iborat ishchi guruh tomonidan tuzilgan “Ekspertiza” deb nomlangan xujjatdagi xulosalarga to‘xtalib o‘tsak.
Chunki ushbu ishchi guruh aynan dastlabki tergov organi tashabbusi bilan tuzilgan va ular tomonidan berilgan xulosalar asosida tergovchilar tomonidan ayblovning vajlari shakllantirilgan. Jumladan, ayblovda ko‘rsatilishicha, mazkur ishchi guruh tomonidan amalga oshirilgan o‘rganishlar natijasida, 2022 yilda “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasi nomidan “Quramax Medikal” MChJ tomonidan Davlat markaziga topshirilgan 12 turdagi dori vositalarining hujjatlari (dose)da bir qator qo‘pol kamchiliklar aniqlangan va bu kamchiliklar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 23.03.2022 yildagi 213-sonli Qarori bilan tasdiqlangan Nizom talablariga muvofiq, Davlat markazi va arizachi “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasi o‘rtasida shartnoma tuzishni rad etishga, hujjatlarning esa arizachiga qaytarilishiga asos bo‘lgan bo‘lsa ham hujjatlar qaytarilmasdan, dori vositalari davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan.
S.X.Kariyevning himoyachilari tomonidan sud tergovi davomida ushbu ekspertizada izohlangan fikr va xulosalar ish bo‘yicha haqiqiy holatga mos emasligini ko‘rsatib, ushbu “ekspertiza” deb nomlangan hujjatni jinoyat ishi bo‘yicha nomaqbul dalil deb topish xaqida batafsil iltimosnoma kiritgan edi.
Hozirda nima sababdan ushbu ekspertiza hujjatini nomaqbul deb topish kerakligiga qisqacha to‘xtalib o‘tmoqchimiz.
Avvalambor, O‘zbekiston Respublikasi JPKning 182- va 184-moddalarida ko‘rsatilgan ekspertning yoki ekspertlar komissiyasining xulosasiga qo‘yiladigan talablarga umuman rioya qilinmagan, ya’ni ekspertiza o‘tkazish haqida qaror chiqarilmagan, ishchi guruh tuzish va ekspertizani o‘tkazish yuzasidan SSVning buyrug‘i ham mavjud emas, ekspertiza o‘tkazadigan shaxslar JKning 238 va 240-moddalari qoidalari bilan ogohlantirilmagan; tekshirishga taqdim etilgan tekshirish obektlari manbasi noaniq, tekshiruv materiallarining tarkibi, to‘liqligi va xolisligi aniqlashtirilmagan;
Tekshiruv o‘tkazib, xulosalar bergan ishchi guruh a’zolarining xolisligi ta’minlanmagan. Davlat markazi Ekspertlar kengashi mas’ul kotibi U.Temirovning ushbu ishchi guruh tarkibiga kiritilganligining o‘zi ham mazkur xulosalarning xolisligini shubhaga qo‘yishga yetarlidir.
Xulosalardagi to‘xtamlar biryoqlama, asossiz, ko‘p hollarda mavjud faktik ma’lumotlarni ko‘rsatmasdan, chet tillardan noto‘g‘ri tarjima qilish va haqiqiy holatlarni e’tiborsiz qoldirish yo‘li bilan noxolis, ayrim hollarda esa umuman mantiqsiz holda tuzilgan.
Jumladan, “hujjatlar talab darajasida to‘liq to‘planmagan” degan xulosa, hujjatlarni faqatgina qog‘oz shakldagi nusxasiga nisbatan qaratilgan bo‘lib, vaholanki ariza beruvchilardan hujjatlarni elektron tizimga yuklash orqali topshirish amaliyoti joriy qilinganligi sababli, arizachidan qog‘oz shakldagi hujjatlar talab qilinmaganligi inobatga olinmagan. Ishchi guruh a’zolari tomonidan o‘z xulosalarida “dose”larning qog‘oz shakldagi qismida hujjatlar to‘liq emasligini qayd qilish bilan birga, elektron shaklda taqdim qilingan doselarda ular talab darajada to‘liqligini ta’kidlab o‘tishgan.
Ikkinchidan, ingliz tilidan noto‘g‘ri tarjima qilish orqali go‘yoki hujjatlarda jiddiy xatoliklar haqida ma’lumotlar borligini bo‘rttirib ko‘rsatishga harakat qilingan.
Uchinchidan, dorilarning klinik-oldi va klinik tadqiqotlari haqidagi hisobotlar bo‘yicha Vazirlar Mahkamasining 213-sonli qarori talabini noto‘g‘ri talqin qilish orqali asossiz ravishda qoidabuzarlik borligini ko‘rsatishga harakat qilingan.
To‘rtinchidan, “taqdim etilgan hujjatlar notarial tartibda tasdiqlanmaganligi bois, ulardagi ma’lumotlarning haqqoniyligi shubhali ekanligi” to‘g‘risidagi xulosa shakllantirilganda, ariza topshirish paytida notarial tasdiqlangan nusxa borligi, ushbu hujjatning muddati o‘tgandan keyin arizachidan yangilangan hujjatning notarial tasdiqlangan ko‘rinishida onlayn nusxasi Davlat markazining maxsus “Uzfarminfo” tizimiga yuklatilishi, boshqa dorilari bo‘yicha yangitdan topshirilgan arizalar bilan birga esa ushbu hujjatlarning notarial tasdiqlangan nusxalari topshirilganligi ushbu holatda hech qanday shubha uyg‘otmasligi tabiiy holat-ku, lekin ushbu ayblov bo‘rttirilib, faktik ma’lumotlar inkor qilingan holda shakllantirilganligiga guvoh bo‘lib turibmiz.
Beshinchidan, “ishlab chiqaruvchi zavod tomonidan dori tarkibidagi yordamchi modda propilenglikol xomashyosi (substansiya) tekshirilmaganligi aniqlangan” deb, xulosa berilganligi ham asossiz, chunki ishlab chiqaruvchining zavodiga bormasdan turib, “dose” hujjatlarini o‘zidan bu holatni aniqlashning iloji yo‘q. Undan tashqari, bu holatga Britaniya Farmakopeyasining 2020 yilgi maqolasiga asoslanib, unda propilenglikol moddasi va propilenglikol eritmasi ko‘rinishidagi ikkita modda haqida berilgan qoidalar ichidan faqat propilenglikol eritmasi tarkibida dietilenglikol yod aralashmasini tekshirish talab qilinganligi xaqidagi qoidani bayon qilishgan. Ammo bunda propilenglikol eritmasi faqatgina sirtga qo‘llanadigan dori vositalarida qo‘llanishi haqida ma’lumotni hamda siroplarda ishlatiladigan propilenglikol moddasining o‘ziga nisbatan bunday talab qo‘yilmasligi xaqidagi qoidalarni xulosada ko‘rsatmasdan tushirib qoldirib, noxolis xulosa berishgan.
Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasining 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnikani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish hamda ro‘yxatdan o‘tkazilganlik guvohnomasini berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizomga asosan xar bir dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazish yoki ro‘yxatdan o‘tganlik to‘g‘risidagi guvohnoma amal qilish muddatini uzaytirish jarayonlari bir biriga bog‘liq bo‘lmagan holda, alohida topshirilgan ariza va hujjatlar to‘plami bo‘yicha o‘tkaziladi va bitta dori vositasining xujjatlardagi kamchiliklari boshqa dori vositasining hujjatlar ekspertizasiga bevosita na ijobiy va na salbiy ta’siri mavjud emas. Shu sababli, “inson hayoti uchun xavfli bo‘lgan dori vositalarining O‘zbekiston Respublikasiga kirib kelib, iste’molga chiqarilishining oldini olish borasida 12 marotaba imkon mavjud bo‘lgan” deb, barcha dori vositalarini “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari bilan bog‘lashning o‘zi mantiqsizdir.
Abror aka
Umuman olganda mazkur jinoyat ishi bo‘yicha olib borilgan dastlabki tergovning to‘liq emasligini, undan tashqari xolislik ham ta’minlanmaganligini ko‘rsatuvchi holatlar doirasi juda keng.
Jumladan, birinchi navbatda, tergov organi O‘zbekiston Respublikasi JPKning 82-moddasi talabiga ko‘ra ishni ayblov xulosasi yoki ayblov dalolatnomasi bilan sudga yuborish uchun “...qilmish va ro‘y bergan ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish...” mavjudligini isbotlab berishi kerak edi, undan tashqari, kvalifikatsiyani to‘g‘ri bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatuvchi muhim qoida - “...jinoyat to‘g‘ri yoki egri qasd bilan yoxud beparvolik yoki o‘z-o‘ziga ishonish oqibatida sodir etilganligi, jinoyatning sabablari va maqsadlari” aniqlanishi kerak edi.
Dastlabki tergov organi tomonidan shakllantirilgan ayblov qarorida Kariyev Sardor Hikmatovich va boshqa bir nechta sudlanuvchilarga bir guruh shaxs bo‘lib, oldindan til biriktirib, mansab mavqeini suiiste’mol qilgan holda, qalbaki hujjatlar asosida 65 nafar bolalar o‘limiga sabab bo‘lgan sifatsiz dori vositalarini o‘tkazishda ifodalangan harakatlari orqali O‘zbekiston Respublikasi JKning 1863-moddasi 4-qismi “a” bandida nazarda tutilgan jinoyatni sodir etgan, deb ayb e’lon qilingan.
Lekin biz bir necha oy davomida olib borgan sud tergovi natijasida S.X.Kariyevning harakatlarida tergov xulosa qilgan ayblovni isbotlovchi birorta ham obektiv voqelikni aniqlaganimiz yo‘q! Hattoki, tergov versiyasi bo‘yicha ketgan taqdirimizda ham S.X.Kariyev aloqador qilib ko‘rsatilayotgan u yoki bu vaziyatlarda shaxslarning harakatlari bilan yuz bergan oqibat o‘rtasida sababiy bog‘lanish yo‘qligi ko‘rinib turibdi.
Masalan, biz sud tergovi davomida aniqladikki, dori vositalarining sifatini nazorat qilish avvalambor Davlat farmakopeyasi va xalqaro tan olingan farmakopeyalar asosida shakllantirilgan normativ hujjat bo‘yicha qilinadi. Ushbu normativ xujjatda qayd etilishi shart bo‘lgan sinov ko‘rsatkichlari Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 27 oktyabrdagi 365-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Dori vositalarining xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglament” talablari asosida shakllanadi. Ushbu Reglamentda esa sirop shakldagi dori vositasi tarkibidagi yordamchi moddalarga nisbatan hech qanday sinov ko‘rsatkichlar talab qilinishi belgilanmagan. Bunday amaliyot xalqaro tajribada, rivojlangan davlatlarda ham o‘z aksini topgan.
Aslida, “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari nojo‘ya ta’siri tufayli bolalar o‘limi yuz berayotgani sababli, 2022 yil dekabr oyi oxirlarida dorixonalardan namunalar olinib, Markazda laboratoriya tekshiruvlari belgilangan tartib va usullarda o‘tkazilganida, dori vositasi tarkibida dastlab etilenglikol va dietilenglikol moddalari topilmaganligi, qachonki yangi, ilgari qo‘llanmagan usullar tatbiq qilinib, tekshiruv doirasi kengaytirilgan holda dori vositasi ichidagi yordamchi moddalar tekshirib ko‘rilganidan so‘nggina zararli deb ta’kidlanayotgan etilenglikol va dietilenglikol moddalari topilganligi barcha uchun ushbu jinoyat ishi bo‘yicha asosiy baho beruvchi faktor sifatida doimiy ravishda e’tiborda turishi kerak.
Ya’ni hatto “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasining “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari yuzasidan Markazga topshirilgan hujjatlar bo‘yicha tergov organi e’lon qilgan ayblovda sanab o‘tilgan xato va kamchiliklar bo‘lmagan taqdirda ham va dori vositalari laboratoriya tekshiruvidan o‘tkazilgan taqdirda ham, ularni tarkibida bolajonlar o‘limiga sabab bo‘lgan deb ko‘rsatilayotgan etilenglikol va dietilenglikol zaharli moddalar mavjudligini baribir hech kim sezmagan bo‘lardi va “Dok-1 Maks” (sirop) dori vositasining davlat ro‘yxatidan o‘tganlik guvohnomasi amal qilish muddati baribir uzaytirilib berilgan bo‘lishligi isbot talab qilmaydigan fakt bo‘lib turibdi.
Bundan tashqari, “Ambronol” (sirop) dori vositasining bolalar o‘limiga sababchi bo‘lgan deb ko‘rsatilayotgan seriyalarining hammasi 2017 yilda rasmiylashtirilgan guvohnoma asosida O‘zbekistonga kirib kelgan bo‘lganligi va 2022 yil 30 noyabr oyida uning guvohnomasini amal qilish muddati uzaytirilgandan so‘ng yangi guvohnoma asosida bu dori vositasi bo‘yicha birorta ham seriya O‘zbekistonga kirib kelmaganligi faktini o‘zi esa S.X.Kariyevga bu dori vositasi bo‘yicha ayblov e’lon qilinishi umuman mantiqsiz va asossiz ekanligini ko‘rsatib turibdi.
Lekin dastlabki tergov organi bu faktlarni tan olgisi kelmay, jinoyat huquqi fani talablariga qarshi borgan holda, S.X.Kariyevning va qolaversa, Markazning boshqa xodimlari ham qilmishlarini bolalar o‘limi bilan sababiy bog‘lanishda ekanligini ko‘rsatish uchun matnda taxminiy farazlarni jinoyat darajasidagi hodisalar ko‘rinishida izohlash orqali ayblov e’lon qilib ketavergan.
Bu yo‘lda tergov organining o‘zi ham juda ko‘p shubhali holatlarga yo‘l qo‘ygan deb ta’kidlashga majburmiz. Masalan, nima sababdan “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasining “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari yuzasidan Markazga topshirilgan hujjatlar bo‘yicha tergov organi e’lon qilgan ayblovda sanab o‘tilgan xato va kamchiliklar faqat qog‘oz shaklida topshirilgan hujjatlar asosida xulosa qilingan?! Nimaga “Uzfarminfo” maxsus elektron dastur orqali topshirilgan hujjatlar haqida tergov organi sukut saqlagan? Nega ushbu dasturni tergovchilar jinoyat ishiga qo‘shmagan? Axir O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, Toshkent Farmatsevtika instituti, Vaksina va zardoblik ilmiy tekshirish instituti hamda Davlat markazi mutaxassislaridan iborat ishchi guruh tomonidan tuzilgan “Ekspertiza” deb nomlangan hujjatdagi xulosalarda ham dori vositalari bo‘yicha “Uzfarminfo” maxsus elektron dastur orqali topshirilgan hujjatlarda kamchilik yo‘qligi bayon qilingan-ku?!
“Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasi bilan birga inspeksion tekshiruvdan yechilganligi ta’na qilingan “Amigem” dori vositasi ishlab chiqaruvisi bo‘lgan “Pectro biotech Pvt.Ltd” korxonasi bilan bog‘liq ma’lumotlar nima sababdan bu jinoyat ishida mavjud emas?! Jinoyat ishida hattoki ushbu “Pectro biotech Pvt.Ltd” korxonasi bilan bog‘liq jinoyat ishini qismi alohida ajratib olinganligi xaqida ham ma’lumot yo‘q.
Vaholanki, bu jinoyat ishida “Kuraraks” tabletka dori vositasi bo‘yicha “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasining inspeksion tekshiruvdan yechilganligi holati bo‘yicha S.X.Kariyevga nisbatan e’lon qilingan ayblovning ko‘pgina noaniqliklariga javobni aynan “Pectro biotech Pvt.Ltd” korxonasi bo‘yicha jinoyat ishiga qo‘shilmasdan qoldirilgan ma’lumotlardan topish mumkinligi xech shubhasizdir.
Bulardan tashqari tergov organi S.X.Kariyevga nisbatan “tirnoq tagidan kir qidirish” zaylida ish olib borib, asossiz ravishda ayblov e’lon qilish bilan mashg‘ul bir vaqtda, jinoyat ishi bo‘yicha jinoyat alomatlari yaqqol kuzatilib turilgan boshqa holatlar va shaxslar bo‘yicha hech qanday munosabat bildirmasdan ketishga yo‘l qo‘yganligi ham bor.
Masalan, “Irafer” dori vositasi ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan “Cureton Biotech PVT. Ltd.” korxonasini hamda “Aloe” dori vositasi ishlab chiqaruvchisi bo‘lgan Yerevan farmatsevtika zavodi ham inspeksion tekshiruvdan noqonuniy yechilganligi holati dastlabki tergovning boshlang‘ich davrlaridan tergov organiga ma’lum bo‘lgan bo‘lsa-da, bu holat yuzasidan tergovchilar umuman sukut saqlagan. Hattoki bu ishlarga aloqador bo‘lgan shaxslarni, jumladan mas’ul kotib U.Temirovni, qolaversa o‘rinbosarlar A.Azimov va N.Musayevlarni bu borada so‘roq ham qilmasdan, ularni ushbu masalada umuman bezovta ham qilmaganliklari odamni taajjubga soladi.
Jinoyat ishi bo‘yicha o‘tkazilgan sud-tibbiy va sud-kimyoviy ekspertizalar sifati va xolisligi ham tanqid hamda shubha ostida qolmoqda. Chunki tushunishimcha, aynan tergov organi bosimi tufayli sud ekspertizalar mutaxassislari ham o‘zlarining tadqiqotlari natijalarini ifodalashda xolislikka rioya qilish kerakligi haqidagi talablarni inobatga olishmasdan, o‘z xulosalarida, malaka nuqtai nazaridan qo‘pol hatoliklarga yo‘l qo‘yganliklari kuzatiladi. Jumladan, sud-tibbiyot sohasi ekspertlari o‘z xulosalarida nobud bo‘lgan bolalar bilan tibbiy ekspertiza o‘tkazilish natijasida ularni qonida yoki boshqa ichki to‘qimasida etilenglikol yoki dietilenglikol zaharli moddasi topilmaganligini qayd qila turib, darhol orqasidan etilenglikol yoki dietilenglikolning qon tarkibida qolmasligi sabablarining go‘yoki ilmiy asoslari borligini keltirishni boshlashgan. Sud-tibbiy ekspertiza xulosalarining aksariyatida ekspertlar hattoki bolalar o‘limi “Dok-1 Maks” va “Ambronol” dori vositalarini iste’mol qilishi natijasida yuz bergan deb to‘g‘ridan to‘g‘ri dori vositalari nomiga urg‘u berish orqali ifoda qilingan va bu bilan noxolis fikr berishga yo‘l qo‘yishgan.
Buning aksil ta’siri shu bo‘lishi mumkinki, bolalar o‘limi asl sababi aniqlanmasdan tergov organi versiyasini tasdiqlashga xizmat qilish uchun noxolis va sifatsiz ekspert xulosalari barchani chalg‘itib, fojianing asl sabablari aniqlanmay qolishi ehtimolini keltirib chiqarmasmikin?!
Jinoyat ishi materiallarida tergov organi ishlab chiqaruvchiga nisbatan biror bir tergov-tezkor harakat o‘tkazganligi ko‘rinmaydi. Vaholanki, Hindistonni o‘zida “Marion biotech Pvt.Ltd” korxonasining “Dok-1 Maks” va “Ambronol” (sirop) dori vositalari tarkibiga yot zaharli moddalari tushganligi sabablarini aniqlash, bevosita biz muhokama qilayotgan jinoyat ishi bo‘yicha sudlanayotgan shaxslar harakatlarini Jinoyat kodeksi tegishli moddalari bilan to‘g‘ri malakalashga yordam beruvchi asosiy faktor edi.
Bizni jinoyat ishi bo‘yicha esa ko‘rib turibmizki, dastlabki tergov organi sudlanuvchilarga, jumladan, mening himoyam ostidagi S.X.Kariyevga u yoki bu hodisa yuzasidan qilingan harakatni jinoyat darajasida ta’riflagan holda, uni Jinoyat kodeksining 1863-moddasi 4-qismi “a,b” bandlari bilan kvalifikatsiya qilgan.
Biroq tergov organi bu holatda ayblov qarorida kvalifikatsiya qilinayotgan jinoyatni dispozitsiyasida ko‘rsatilgan zaruriy belgilarini aniq harakat yoki harakatsizlik bilan bog‘lab isbotlashga harakat ham qilmasdan, ayblovning fabula qismida S.X.Kariyevning barcha harakatlarini ta’riflayotganida, Jinoyat kodeksining 207-moddasida nazarda tutilgan mansab sovuqqonligi jinoyatining zaruriy belgilarini bayon qilib, jumladan, “...o‘z mansablariga sovuqqonlik bilan qarab, o‘ziga yuklatilgan vazifalariga loqaydlik va vijdonsizlarcha munosabatda bo‘lgan...”, “o‘z holiga tashlab qo‘ygan” yoki “nazorat qilmagan” degan jumlalar keltirib, ular orasida Jinoyat kodeksini 1863-moddasi dispozitsiyasida ko‘rsatilgan jinoyatni yuridik tavsifini umuman keltirmasdan, ya’ni bila turib sifatsiz yoki qalbakilashtirilgan dori vositalarini ishlab chiqargan, tayyorlagan, olgan, saqlagan, tashigan yoki o‘tkazganligini ko‘rsatuvchi birorta ham iboralarni keltirmasdan, lekin ayblov qarorining yakuniy qismida Jinoyat kodeksini 1863-moddasi 4-qismi “a,b” bandlarida ko‘rsatilgan jinoyatni sodir qilgan deb “tomdan tarasha tushgandek” qilib, qisqacha xulosa chiqarib qo‘yavergan.
Vaholanki, shaxsni JKning 1863-moddasida ko‘rsatilgan jinoyatni sodir qilishda ayblash uchun avvalambor, bu shaxs aynan sifatsiz yoki qalbakilashtirilgan dori vositalarini, buyurtmachiga yetkazib berish yoki bevosita iste’molchiga realizatsiya qilish maqsadini ko‘zlagan holda, bila turib ularni ishlab chiqargan, tayyorlagan, olgan, saqlagan, tashigan yoki o‘tkazgan bo‘lishi kerak.
Ko‘rsatilgan hollarda jinoyat maxsus maqsadining yo‘qligi JKning 1863-moddasi bo‘yicha javobgarlikni istisno kiladi. Sababi - sub’yektiv tomondan bu jinoyat qasddan sodir etiladi.
Dastlabki tergov organi himoyamdagi S.Kariyevni JK 1863-moddasi bilan ayblashda mazkur jinoyat tarkibining asosiy elementi bo‘lgan sub’yektiv tomon – qasd borligi isbotlab berilmagan, sud tergovida ham “DOK 1 MAKS” va “Ambronol” siroplari tarkibidagi yordamchi vosita - propilenglikol o‘rniga zaharli hisoblangan etilenglikol yoki dietilenglikol mavjudligidan S.Kariyevning xabari bo‘lganligi, mazkur holat odamlarning o‘limiga sabab bo‘lishi mumkinligini bilgani va bunday oqibatlarni yuz berishini istaganligini tasdiqlovchi bironta dalil aniqlanmadi.
Bundan tashqari, S.Kariyev Davlat markazi direktori lavozimida ishlab kelib, g‘arazgo‘ylik yoki boshqa manfaatlarni ko‘zlab, fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlariga hamda Davlat va jamiyat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazilishiga sabab bo‘lgan hujjatlarni qalbakilashtirganligi uchun, unga O‘zbekiston Respublikasi JKning 209-moddasining 1-qismi va shunday hujjatlarni takroran qalbakilashtirganligi uchun 209-moddasining 2-qismi “a” bandi bilan ayblov e’lon qilingan.
Lekin ayblov xulosasida S.Kariyev o‘zining aynan qaysi hujjatlarni qalbakilashtirib, mansab soxtakorligi jinoyatini sodir etganligi bayon qilinmagan.
S.Kariyevga nisbatan e’lon qilingan ayblovda faqatgina Ekspertlar kengashi kotibi U.Temirov Ekspertlar kengashining 25.05.2022 yildagi 10-sonli majlis bayonnomasining bir nusxasidan inspeksion tekshiruv o‘tkazilishi belgilangan 12 ta korxonalar ro‘yxatidan “Marion Biotech PVT. Ltd.” korxonasini Kengash a’zolarining xabardorligisiz olib tashlab, shu tariqa bayonnomani qalbakilashtirganligi bayon qilingan. Lekin S.Kariyevning o‘zi yoki boshqa shaxs bilan birga hujjatlarni qalbakilashtirganligi haqida jinoyat ishida ma’lumot mavjud emas.
Lekin tergov organi S.Kariyevga u sodir etmagan harakatlari uchun asossiz ravishda ortiqcha ayblov e’lon qilgan.
Shaxsni JKning 209-moddasida ko‘rsatilgan jinoyatni sodir etishda ayblash uchun, mansabdor shaxs g‘arazgo‘ylik yoki boshqa manfaatlarni ko‘zlab rasmiy hujjatlarga bila turib soxta ma’lumotlar va yozuvlar kiritishi, hujjatlarni qalbakilashtirishi yoki bila turib soxta hujjatlar tuzishi va taqdim etishi fuqarolarning huquqlariga yoki qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlariga yoxud davlat yoki jamoat manfaatlariga jiddiy zarar yetkazilishiga sabab bo‘lganligi talab qilinadi.
Lekin takror ta’kidlash lozimki, S.Kariyev biron bir rasmiy hujjatga soxta ma’lumot yoki yozuv kiritmagan. ularni qalbakilashtirmagan yoki soxta hujjatlar tuzmagan.
Xuddi shuningdek, ushbu ayblov bo‘yicha “takroran” hujjatlarni qalbakilashtirganlik alomati ham asossiz e’lon qilinganligi ko‘rinadi. Chunki har ikkala ayblov so‘z bir hujjat to‘g‘risida, ya’ni U.Temirov tomonidan qalbakilashtirilgan Ekspertlar kengashining 25.05.2022 yildagi 10-sonli majlis bayonnomasi haqida bormoqda.
Tergov organi esa ushbu holatga umuman baho bermasdan, S.Kariyevning ayblovini sun’iy ravishda bo‘rttirib ko‘rsatish maqsadida unga nisbatan bir xil ayblovni ikki marta ko‘rsatib, birinchi holatda xuddi shu ayblov bo‘yicha 209-moddasi 1-qismi, keyin xuddi shu holatda xuddi shu ayblov bo‘yicha JKning 209-moddasi 2-qismi “a” bandi bilan ayb e’lon qilgan.
O‘zbekiston Respublikasi JPKning 951-moddasiga ko‘ra, faktik ma’lumotlar qonunga xilof usullar orqali yoki jinoyat protsessi ishtirokchilarini qonun bilan kafolatlangan huquqlaridan mahrum qilish yoki bu huquqlarni cheklash yo‘li bilan yoxud ushbu Kodeks talablari buzilgan holda olingan bo‘lsa, shu jumladan jinoyat protsessi ishtirokchilariga yoki ularning yaqin qarindoshlariga nisbatan qiynoqqa solish va boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala hamda jazo turlarini qo‘llagan holda, jabrlanuvchi, guvoh, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining surishtiruvdagi, dastlabki tergovdagi sudda dalillar majmui bilan o‘z tasdig‘ini topmagan ko‘rsatuvlaridan olingan bo‘lsa, ular dalil sifatida maqbul emas deb topiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2014 yil 23 maydagi 07-sonli “Sud hukmi to‘g‘risida”gi qarorining 16-bandiga ko‘ra, JPKning 463-moddasiga ko‘ra, ayblov hukmi taxminlarga asoslangan bo‘lishi mumkin emas va faqat sudlanuvchining jinoyat sodir etishda aybli ekanligi sud muhokamasi davomida isbot qilingan taqdirdagina chiqariladi. Ayblov hukmiga jinoyat sodir etilishining ish bo‘yicha barcha mumkin bo‘lgan holatlarini tekshirish, ish materiallarida ma’lum bo‘lib qolgan barcha kam-ko‘stni to‘ldirish, yuzaga kelgan hamma shubha va qarama- qarshiliklarga barham berish natijasida yig‘ilgan ishonchli dalillargina asos qilib olinishi lozim. Shundan kelib chiqib, sudlanuvchi tomonidan tergovda yoki sudda aybini bo‘yniga olish holati u ish bo‘yicha to‘plangan hamda sudda tekshirilgan boshqa dalillar bilan xolisona isbotlangan taqdirdagina ayblov hukmi chiqarishga asos bo‘la oladi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining 2014 yil 23 maydagi 07-sonli «Sud hukmi to‘g‘risida»gi Plenum qarorining 5-bandida sudlarning e’tibori, JPK 22-moddasiga binoan ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash uchun faqat qonunda nazarda tutilgan tartibda to‘plangan, tekshirilgan va baholangan ma’lumotlardan foydalanish mumkinligiga qaratilishi belgilangan.
Ushbu Plenum qarorining 16-bandiga ko‘ra, JPKning 463-moddasiga ko‘ra, ayblov hukmi taxminlarga asoslangan bo‘lishi mumkin emas va faqat sudlanuvchining jinoyat sodir etishda aybli ekanligi sud muhokamasi davomida isbot qilingan taqdirdagina chiqariladi. Ayblov hukmiga jinoyat sodir etilishining ish bo‘yicha barcha mumkin bo‘lgan holatlarini tekshirish, ish materiallarida ma’lum bo‘lib qolgan barcha kam-ko‘stni to‘ldirish, yuzaga kelgan hamma shubha va qarama- qarshiliklarga barham berish natijasida yig‘ilgan ishonchli dalillargina asos qilib olinishi lozim. Shundan kelib chiqib, sudlanuvchi tomonidan tergovda yoki sudda aybini bo‘yniga olish holati u ish bo‘yicha to‘plangan hamda sudda tekshirilgan boshqa dalillar bilan xolisona isbotlangan taqdirdagina ayblov hukmi chiqarishga asos bo‘la oladi.
O‘zbekiston Respublikasi JPKning 81-moddasi talabiga asosan ijtimoiy xavfli qilmishning yuz bergan-bermaganligini, shu qilmishni sodir etgan shaxsning aybli-aybsizligini va ishni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga molik boshqa holatlarni surishtiruvchining, tergovchining va sudning qonunda belgilangan tartibda aniqlashiga asos bo‘ladigan har qanday haqiqiy ma’lumotlar jinoyat ishi bo‘yicha dalil hisoblanishi belgilangan bo‘lsa-da, tergov organining sudlanuvchi S.Kariyevni O‘zbekiston Respublikasi JKning 1863-moddasi 4-qismi “a” bandi, 209-moddasi 1-qismi, 1863-moddasi 4-qismi “a, b” bandlari, 209-moddasi 2-qismi “a” bandida nazarda tutilgan jinoyatlarini sodir etganligi haqidagi xulosasi taxminlarga asoslangan bo‘lib, uning aybini tasdiqlovchi dalillar jinoyat ishida mavjud emasligi ko‘rinadi.
Yuqoridagilarga ko‘ra, suddan sudlanuvchi S.Kariyevning jinoyat sodir etishda aybli ekanligi sud muhokamasi davomida o‘z isbotini topmaganligi va uning sodir etilgan jinoyatga daxli bo‘lmaganligi sababli, jinoyat ishining S.Kariyevga oid qismini bekor qilib, uni JPKning 83-moddasi 3-qismiga asosan aybsiz deb topishni va reabilitatsiya qilishni, shuningdek, S.Kariyevning yetkazilgan mulkiy ziyonni qoplash hamda ma’naviy va boshqa ziyon oqibatlarini JPKning 304-312-moddalarida nazarda tutilgan tartibda bartaraf qilish huquqiga ega ekanligini e’tirof etishini so‘raymiz.
Shuningdek, suddan ish bo‘yicha yakuniy qaror chiqarish vaqtida S.Kariyevning shaxsini tavsiflovchi holatlarni, jumladan uning shaxsini, muqaddam sudlanmaganligini, doimiy ravishda ijtimoiy foydali mehnat bilan shug‘ullanib kelganligini, oilada yolg‘iz boquvchi ekanligini, qaramog‘ida turmush o‘rtog‘i va voyaga yetmagan farzandlari borligini, sog‘ligi yaxshi emasligini inobatga olishini so‘raymiz, deyiladi Sardor Kariyevni himoya qilayotgan advokatlarning himoya nutqida.
Mavzuga oid

20:16 / 22.10.2024
Vazir “Dok-1 Maks”dan nogiron bo‘lib qolgan bolalarga yordam berilayotganini aytdi. Jabrlanuvchi ota vazirning gapini yolg‘on dedi

09:09 / 23.07.2024
Hindistondan «Dok-1 Maks» ishi bo‘yicha delegatsiya kelyapti. Ular javobsiz savollarga oydinlik kiritadimi?

21:10 / 02.07.2024
Prokuror jazo o‘zgarishsiz qoldirilishini so‘radi. “Dok-1 Maks” sudidan reportaj

20:52 / 21.06.2024