Rossiya prezidentining Belarus Respublikasida yadroviy qurol joylashtirish niyati haqidagi bayonoti Kremlning odatga aylanib qolgan yadroviy shantajidan ham jiddiyroq masala, aslida, deb yozadi jurnalist, tarixchi, siyosatshunoslik fanlari nomzodi Aleksandr Jyelenin.

Endi hammasi haqida bir boshidan hikoya qilamiz.

Eslasangiz, Rossiya yetakchisi bu haqida Buyuk Britaniya mudofaa vaziri o‘rinbosari Annabel Goldi Ukrainaga kuchsiz uranli snaryadlar yetkazib berishni va’da qilganidan keyin gapira boshladi. Muxoliflarning kuchsiz uranli snaryadlar, birinchidan, yadroviy qurollar sirasiga kirmasligi, ikkinchidan, Rossiya armiyasi qurol-yarog‘lari orasida borligi haqidagi vaj-korsonlar Moskva tomonidan zarracha e’tiborga olinmayapti. Kremlga shunchaki bahona kerak edi — mana, bahona topildi.

Britaniya vaziri o‘rinbosarining gaplari Kreml tomonidan faqat bir bahona sifatida ishlatilganini 2022 yilning 28 fevralida, ya’ni bir yil avval Rossiyaning Ukrainaga keng miqyosda bostirib kirganidan to‘rt kun o‘tib, Belarus diktatori navbatdagi ermak uchun o‘tkazilgan «referendum»da o‘z mamlakati konstitutsiyasidan yadrosiz status haqidagi so‘zlarni olib tashlagani ham tasdiqlab turibdi.

Lukashenko rejimining Moskvaga (ham iqtisodiy, ham harbiy tomonlama) bog‘liqligi hisobga olinsa, u Putin bilan kelishmasdan turib bunday prinitsipial qadam bosishi mumkin emasligi kundek ravshan.

Putinning Belarusda yadroviy qurol joylashtirish haqida so‘nggi niyatiga nisbatan G‘arb davlatlari pinagini ham buzgani yo‘q. AQSh Davlat departamenti ham, Pentagon ham, NATO ham qariyb bir gapni aytishdi: «Ha, bu xavfli, lekin hozircha biz Rossiya yadroviy qurollari ko‘chirilganini ko‘rmadik, kuzatishda davom etamiz». Faqatgina AQSh prezidenti Jo Bayden biroz tashvishga tushganini bildirdi.

Bunga javoban hozir siz Rossiya yadroviy qurollarining bir joydan ikkinchisiga ko‘chirilganini ko‘rmayotgan bo‘lsangiz, bir necha oydan keyin ham shunday bo‘ladi, degani emas, deyish mumkin. Putin esa o‘z niyatlarini yashirib ham o‘tirgani yo‘q.

25 mart kuni «Rossiya-24» telekanaliga bergan shov-shuvli intervyusida  u bu yo‘nalishda o‘zining keyingi qadamlarini batafsil gapirib berdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Belarus hududida allaqachon taktik yadvroy qurol tashish imkoniyatiga ega 10 ta samolyot joylashtirilgan. Harbiy sharhlovchi Nikolay Kolesnikovning fikricha, bular shu maqsadda qayta jihozlangan sovetlarning eski Su-25 shturmchi uchoqlari bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, Putin shu intervyusida Minskka «Iskander» raketa kompleksi berilganini aytib o‘tdi, u ham taktik yadroviy qurol tashuvchisi bo‘la oladi. «3 apreldan boshlab ekipajlarni o‘qitamiz, 1 iyulga borib Belarus hududida taktik yadroviy qurol saqlash maxsus ombori qurilishini yakunlaymiz», — degan Rossiya prezidenti.

Shunday qilib, «maqsad aniq, vazifa belgilangan, qani ishga, o‘rtoqlar»…

Putinning bu bayonotlariga nisbatan yagona keskin (bu holatda ham adekvat) reaksiyani BMT Xavfsizlik kengashini yig‘ishni talab qilgan rasmiy Kiyev bildirdi. Biroq, boshqa bayonotlarga qaralsa, shuningdek Ukrainaning ayrim rasmiy shaxslari (masalan, Ukraina milliy xavfsizlik va mudofaa Kengashi kotibi Oleksiy Danilov) va ekspertlik hamjamiyati Putinning bu bayonoti xavflilik darajasini bo‘rttirib ko‘rsatishga moyil emasligi ayon bo‘lmoqda. Ular xotirjam.

Rossiyalik ekspert Nikolay Kolesnikov ham yadroviy qurolning Belarus hududiga joylashtirishi ko‘proq piar aksiyaga o‘xshashini aytadi, chunki harbiy nuqtayi nazardan bu bema’ni harakat, chunki yadroviy raketalar va bombalarni Rossiya Kaliningrad oblasti hududidan yoki Boltiq dengizi flotidan Yevropa shaharlariga tezroq uchirishi mumkin.

Bunaqa o‘ylayotganlarni ham tushunsa bo‘ladi. Kreml shu qadar uzoq paytdan buyon yadroviy gurzisi bilan tahdid qilib kelmoqdaki, shu qadar ko‘p «qizil chiziqlar» chizdiki, bu chiziqlar shu qadar ko‘p buzib o‘tildiki, hamma ancha bo‘shashib qoldi. Shu sababli, bunday ko‘rinishdagi navbatdagi tahdidlarga G‘arb ham, Ukraina ham mashhur rivoyatdagi «uyimga o‘t tushdi», deb baqirgan cho‘ponning qo‘shnilari kabi munosabatda bo‘lishmoqda. Lekin bu rivoyat yomon tugagan. Alaloqibat, cho‘ponning uyiga o‘t tushgan, unga hech kim ishonmagan va uyi yonib ketgan.

Bu safar Rossiya tahdidlariga jiddiyroq e’tibor qaratish kerakdek. Shunchaki, Putinning bu tahdidi Moskva Ukrainada g‘alaba qila olmasligi tobora oydinlashib borayotgan bir pallada, kichikkina Baxmut shahrini ham egallay olmasligi ayon bo‘lganida yangramoqda. Bu holatda Kremldagilar Ukraina urushning borishini tubdan o‘zgartirib yuborishi mumkin bo‘lgan keng miqyosdagi qarshi hujumga tayyorlanayotganini yaxshi anglab turibdi. Putin va uning a’yonlari bunday bo‘lishiga yo‘l qo‘yib bera olmaydi, chunki bu narsa ularning intihosining ibtidosiga aylanib ketishi ehtimoli katta.

Binobarin, Putinning navbatdagi iblisona rejasi quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin.

Rossiya yadroviy qurolni Belarus hududida «qo‘sh kalit» tizimi ostida, ya’ni, go‘yoki Moskva va Minsk nazorati ostidagidek qilib joylashtiradi. Xuddi shu tizim ostida AQSh Turkiyada va bir qator G‘arb davlatlarida yadroviy qurollarni joylashtirgan. Lekin biz Rossiya va Belarusning ayni paytdagi munosabatlari Vashington va ittifoqchilari o‘rtasidagi kabi emasligini bilamiz.

Belarusdagi rus yadroviy quroli ustidan to‘liq nazorat Putinning qo‘lida bo‘ladi, agar u quroldan foydalanishni istasa, Lukashenkoning roziligini so‘rab ham o‘tirmaydi. 

Lukashenko, tabiiyki, hozir hamma narsaga rozi. Hokimiyat tepasida uzoq yil o‘tirgan ko‘plab diktatorlar singari u yadroviy qurol — dushmanlari uni taxtdan ag‘dara olmasligining yagona kafolati, deb o‘ylaydi. Biroq Lukashenkoning shaxsiy xavfsizligi hozir Putinni qiziqtirayotgan eng so‘nggi narsa bo‘lsa kerak. Kreml diktatorini birinchi navbatda o‘z xavfsizligi tashvishlantiradi. Shu sababli unda mutlaqo boshqa reja bor. Putin Xitoy rahbari Si Jinping bilan muvaffaqiyatsiz muzokaralardan so‘ng Xitoydan to‘laqonli harbiy yordamdan umid qilishi noo‘rinligini anglab yetgach, bu rejasini to‘liq ishga tushirmoqchi.

Putinning bu rejasini amalga oshirish bosqichlari quyidagi ko‘rinishga ega bo‘lishi mumkin.

Rossiya qo‘shinlari Donbassda tor-mor keltirilgach, Ukraina Qrimga «quruqlikdan yo‘l ochuvchi ko‘prik»ni yo‘q qilgach, Mariupol va Melitopol ukrainlar tomonidan qaytarib olingach, front chizig‘i titilib ketgach va Qrimni deokkupatsiya qilish operatsiyasi boshlangach, Belarus hududidan turib Ukrainaga yadroviy zarba beriladi.

Rossiya bu zarbadan so‘ng shu ondayoq «buni biz qilmadik», «buni Lukashenko qildi» deyishga o‘tib oladi. G‘arb Belarus tomon avia va raketa zarbalari beradi, natijada Rossiya hududida emas, Belarus hududida yadroviy portlash sodir bo‘ladi, bu esa Kremlni to‘liq qoniqtiradi. Rossiya va Belarus hududida navbatdagi quturgan propaganda kampaniyasi boshlanadi: «Razil G‘arb Belarusni Ulug‘ Vatan urushi davrida tinmasdan bombardimon qilgan edi, bu ishni yana takrorlamoqda! Bechora Belarus! Chornobil falokati davrida radiatsiyadan zararlangan xalqqa yana yadroviy zarba berishdi!».

Kremldagilar bu voqealardan so‘ng Belarusdagi kayfiyat Rossiyaning Ukraina va G‘arbga qarshi urushini qo‘llashga o‘zgarishidan umidvor. Belarus urushga qo‘shiladi. Shunday qilib, Putin bir yildan ziyod vaqtdan buyon Lukashenkodan talab qilayotgan narsa sodir bo‘ladi.

Shundan so‘ng yangi va kengroq miqyosdagi, endi Belarus qurolli kuchlari bilan Ukrainaga bostirib kirish bo‘yicha «Blitskrig-2» operatsiyasi boshlanadi.

Kimdir Putinning bu rejasi mutlaqo jinnilarga xos, deyishi mumkin va u haq bo‘ladi, albatta. Agar biz yaqin o‘tmishni yodga olsak, 2014–2015 yillarda Putinning Qrimni va Donbass sharqini annexia qilish bo‘yicha, 2022 yilda Ukrainaga keng miqyosda bosqin uyushtirish bo‘yicha rejalari telbavorlik va avantyura borasida bundan kam emas edi. Telbavorlik chegarasini u har safar yanada balandroqqa ko‘tarib borayotganiga guvoh bo‘lmoqdamiz.

Hozir uning bundan ko‘zlagan maqsadi — avvalgidek. G‘arb qo‘rqib qoladi va muzokaralarga chorlay boshlaydi. Bu yerda hech qanday yangilik yo‘q. Agar qo‘rqishmasa, Kremldagilarda so‘nggi reja qoladi. Bu rejaga ko‘ra, Rossiyasiz — ya’ni, Putin va uning gumashtalari umrbod boshqaradigan Rossiyasiz dunyo — ularga kerak emas.