Qanday o‘zgarish kiritilishi ko‘zda tutilmoqda?
“O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi konstitutsiyaviy qonun loyihasini takomillashtirish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. Loyihaga ko‘ra, hozirgi Konstitutsiyaning 122-moddasini quyidagi tartibda o‘zgartirish taklif etilmoqda.
“O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjeti respublika budjetidan, Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjetidan va mahalliy budjetlardan iboratdir.
O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetini shakllantirish hamda ijro etish tartib-taomillari ochiqlik va shaffoflik prinsiplari asosida amalga oshiriladi.
Fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlari O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetining shakllantirilishi hamda ijro etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi.
Fuqarolarning hamda fuqarolik jamiyati institutlarining budjet jarayonida ishtirok etish tartibi va shakllari qonun bilan belgilanadi”.
Kiritilayotgan o‘zgarishning ijobiy jihatlari nimada?
Mahallada mavjud bo‘lgan muammolarni hal etish bo‘yicha ayrim murojaatlarga tegishli mansabdor shaxslar tomonidan “rejaga kiritildi, moliyalashtirish bo‘lsa bajaramiz” degan javoblar berilishi hech kimga sir emas. Ushbu javoblarni olgan fuqarolar mahalladagi muammolarning yechimini yillab kutib turardi. Shunday holatlarning oldini olish maqsadida yangi tahrirdagi Konstitutsiyaga budjetga oid alohida yangi modda kiritilmoqda. Eng avvalo, davlat budjetini shakllantirish hamda ijro etish tartib-taomillari ochiqlik va shaffoflik prinsiplari asosida amalga oshirilishi belgilanmoqda.
Davlat budjetining shakllantirilishi hamda ijro etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshirishga oid normalar ham kiritilmoqda. Alohida ta’kidlash joizki, fuqarolarning budjet jarayonida ishtirok etish tartibi ham paydo bo‘ldi. Ya’ni “tashabbusli budjet” — aholining tashabbuslarini hisobga olgan holda budjet mablag‘larining muayyan bir qismini sarflash bo‘yicha ularning bevosita ishtirokida qarorlar qabul qilish hamda qabul qilingan qarorlarning amalga oshirilishini kuzatish amaliyoti o‘rnatildi.
Ushbu amaliyot orqali aholi uchun mahalladagi muammolarni (yo‘llar, bolalar maydonchalar va h.k.) budjetga kiritish va ularni tezlik bilan hal qilish imkoni yaratildi.
“Budjet ustidan jamoatchilik nazorati kuchayadi”
Oliy Majlisi huzuridagi Qonunchilik muammolari va parlament tadqiqotlari instituti bo‘lim boshlig‘i Xayrullo Ro‘zmetov Kun.uz bilan suhbatda nega bu o‘zgartirish kiritilayotganini tushuntirib berdi.
“Inson-jamiyat-davlat tamoyili asosida islohatlarni davom ettiryapmiz. Shu jihatdan inson manfaatlarini ta’minlashda budjet mablag‘lari katta ro‘l o‘ynaydi.
Bu mablag‘lar fuqarolarning to‘lagan soliqlaridan shakllantiriladi, agarda budjet ochiq bo‘lsa va insonlar bu jarayonda ishtirok etsa, ularni qiynayotgan masalalar o‘z yechimini topishi ham osonlashadi. Qilinayotgan o‘zgarishlarning odamlar manfaatlari uchun amalga oshirilayotganini tasdiqlovchi jihatlardan biri ham Konstitutsiyaga ushbu normalarning kiritilayotganligi hisoblanadi.
Agar budjet ochiq va shaffof bo‘lsa, odamlar axborotga ega bo‘ladi. Ya’ni budjet qanaqa shakllantirilyapti, mablag‘lar nimaga sarflanmoqchi, ajratilgan pullar qanchalik maqsadli ishlatilmoqda, mana shu masalalarni fuqarolar nazorat qilib borishi mumkin.
Konstitutsiyaga davlat budjetini shakllantirishda ochiqlik va shaffoflikni ta’minlash prinisipining kiritilishi yana bir bor fuqarolarning o‘zi shu jarayonda ishtirok etsin, chunki mablag‘ xalqniki degan ma’noni anglatyapdi va xalqparvar siyosat olib borilayotganligidan dalolat beradi.
Bundan tashqari, ushbu moddaga kiritilayotgan o‘zgarishni budjet ustidan jamoatchilik nazorati kuchayadi, deb ham talqin qilsak bo‘ladi. Keyingi bosqichda davlat tashkilotlarining sarflayotgan mablag‘larini fuqarolarga OAV orqali ko‘rsatib borasizlar, degan ma’noda qonunlarga o‘zgartirish ham kiritilishi mumkin.
Fuqarolar jarayon haqida axborotga ega bo‘lsagina ular ta’sir qilishni boshlaydi. Adolatni, noqonuniy ishlatilayotgan pullar ustidan nazoratni talab qiladi. Bu norma bevosita jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga o‘zining ta’sirini ko‘rsatadi. Oddiy tilda aytganda, bu xalqni davlat boshqaruviga jalb qilish usullaridan biri hisoblandi”, dedi Xayrullo Ruzmetov.
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, Konstitutsiyaga kiritilayotgan mazkur o‘zgartirishlar davlat budjetini shakllantirish, uni daromad va xarajat qismlarini belgilash, ijrosini ta’minlashda fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlarini jalb qilish, ularga bu jarayonda keng va faol qatnashish, jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun tegishli tashkiliy va huquqiy shart-sharoitlar va kafolatlar yaratishga imkon beradi.
