Sharlotta Kan: Assalomu alaykum, Samarqandda bo‘lib o‘tayotgan II O‘zbekiston iqtisodiy forumiga xush kelibsiz. Bu yerda Osiyo taraqqiyot banki vitse-prezidenti Shiksin Chen ham ishtirok etayotganidan xursandman. Bizga qo‘shilganingiz uchun rahmat.
Shiksin Chen: Rahmat.
Sharlotta Kan: Xo‘sh, hozirda mintaqada OTB uchun ustuvor yo‘nalishlar nimalardan iborat?
Shiksin Chen: Mintaqa COVID-19 pandemiyasi va undan keyingi tashqi zarbalar tufayli juda og‘ir davrni boshdan kechirmoqda. Bu vaziyatni har qachongidan ham og‘irlashtiradi. Savdo, turizm, pul o‘tkazmalari va ta’minot zanjiridagi uzilishlar nuqtai nazaridan. Bularning barchasi qo‘shilib, vaziyatni chigallashtiradi.
Umuman olganda, mintaqa o‘sib borayotgan budjet taqchilligi, valuta o‘zgaruvchanligi, ta’minot zanjiridagi qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bu xavfsizlik va energetika ta’minoti nuqtai nazaridan juda qiyin vaziyatga olib keladi. Shuningdek, hukumatlarning kun tartibidagi tuzilmaviy islohotlarni qanday qo‘llab-quvvatlashi jihatidan ham. Bu juda qiyin davr, lekin OTBdagi inqiroz va muammolarni ko‘rib chiqqanimizda, ayni paytda imkoniyatlar haqida ham gapiramiz.
Shu jihatdan hozirgi juda qiyin davrda imkoniyatlar oynasiga aylanishi mumkin bo‘lgan narsalarga ko‘proq e’tibor qaratishimiz kerak. Shu bilan birga, menimcha, mintaqada iqtisodiyot va boshqa tarmoqlarni rivojlantirishga e’tibor qaratish yo‘llarini o‘rganish mumkin bo‘lgan bir nechta soha mavjud. Eng muhimi, rivojlanish modelini an’anaviy usuldan o‘zgartirishga harakat qilish. Bu yashil bo‘lishimiz kerakligini tushunish uchun yaxshi imkoniyatdir. Yashil o‘sishga o‘tish juda katta ish bo‘ladi, bu yerda qandaydir imkoniyatlar bor.
Masalan, Kavkaz va Markaziy Osiyo mintaqasida qayta tiklanadigan energiya manbalari tarmog‘ida istiqbol bor, bu esa katta miqdorda investitsiyalarni jalb qila oladi. Darhaqiqat, xususiy sektor bunga katta qiziqish bildirmoqda. Investitsiyalar va shu bilan birga energiya samaradorligini oshirish uchun sharoitlar mavjud. Misol tariqasida gidroenergetikani ko‘rishimiz mumkin. Tizim eskirgan va ma’lum bir yangilanishni, ishlab chiqarishni ko‘paytirishni talab qiladi hamda suv ta’minotiga muqobil manba bilan quvvat oshiriladi.
Talab nuqtai nazaridan bizda elektron mobillik, ya’ni elektron biznes, elektron mototsikllar va elektron xaridlar g‘oyasi mavjud. Bular talab tarafidan. Ko‘ryapsizmi, bu juda katta imkoniyat. Ammo savol shuki, biz o‘z ishimizni isloh qilishimiz kerak va bu investitsiyalar dasturlarini amalga oshirishga qanday yordam beradi. Keyin yashil o‘sishga erishamiz. Bu juda muhim narsa.
Biz o‘ylayotgan ikkinchi jihat - inson kapitalini rivojlantirish. Uzoq vaqt davomida inson kapitaliga kam investitsiyalar jalb qilingani tufayli taqchillikka duch kelyapmiz. Agar siz ta’limga sarmoya kiritsangiz, o‘sish chizig‘i chuqurlashadi. Shunday qilib, biz tezroq o‘sishga erishamiz. Buni qandaydir tarzda tuzatishimiz mumkin. Inson kapitalini, xususan, ta’limni rivojlantirish uchun mintaqadagi ta’lim sifati yuqoriligiga e’tibor qaratmoqdamiz. Bu bozorni yosh malakali kadrlar bilan ta’minlash va talabni qondirish imkonini beradi.
Yana bir yo‘nalish – chekka hududlar va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari, jumladan, ayollar va qizlar o‘rtasidagi vaziyatni o‘rganish. Sog‘liqni saqlash sohasi haqida ham gapirmasa bo‘lmaydi. Endilikda xususiy sektor ham bunga e’tibor qarata boshladi. Bu yangi shifoxonalar, dori-darmonlar, zaruriy mahsulotlar tarmog‘ini yaratish uchun katta imkoniyatdir.
Uchinchi yo‘nalish – xususiy sektor ishtirokini qo‘llab-quvvatlash va kengaytirish. Ularga biznesni yaxshilashga yordam berish va ko‘plab rivojlanayotgan sohalarda, jumladan, raqamlashtirish va elektron tijoratda muvaffaqiyatlarga erishishdan juda mamnunmiz. Elektron tijoratda katta salohiyat bor, biz buni qo‘llab-quvvatlashimiz kerak. OTB ham katta talablar mavjud bo‘lgan davlat-xususiy sheriklik dasturlarini qo‘llab-quvvatlashdan juda manfaatdor. Davlat va xususiy sektor birgalikda ishlashi va risklarni bo‘lishishi mumkin. O‘ylaymanki, mintaqada aynan shu sohalarga e’tibor qaratishimiz, ustida ishlashimiz kerak. Va biz ularni qo‘llab-quvvatlashdan juda manfaatdormiz.
Sharlotta Kan: O‘zbekistonda ikkinchi iqtisodiy forum tashkil etildi. O‘tgan bir yil davomida qanday taraqqiyot yoki o‘zgarishlarni ko‘rdingiz?
Shiksin Chen: Ikkita jihat bor. Birinchidan, muammolar o‘zgaradi. Bilasizmi, o‘tgan yili COVID-19 bor edi va biz tunnel oxiridagi yorug‘lik haqida gaplashdik. Ammo birdaniga tashqi zarbalarga duch keldik va bugungi kunda foiz stavkalari oshib bormoqda. Shunday qilib, investitsiyaviy muhit qattiqlashishi mumkin, shuningdek, hukumat moliyaviy maydoni ham qandaydir tarzda o‘zgarib bormoqda.
Lekin O‘zbekiston bilan ko‘rishni yaxshi ko‘radigan narsam shundaki, hukumatning islohotlarga sodiqligi va ular kelajak sari qanday ketayotgani haqida tasavvurga ega. 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Milliy rivojlanish strategiyasi mavjud bo‘lib, unda qanday qilib oldinga siljishlar belgilangan. Davlat korxonalarini isloh qilish, xususiy sektorni rivojlantirish kabi ko‘plab jihatlar o‘rin olgan. Hozir hukumat xususiy sheriklarni qanday jalb qilish, bank sektorini isloh qilish va oziq-ovqat xavfsizligiga sarmoya kiritish haqida gapirmoqda. Masalan, qishloq xo‘jaligi mahsuldorligini oshirish uchun infratuzilmaga sarmoya kiritish, tarmoqdagi qo‘shimcha qiymat zanjiri ustida ishlash va agrobiznesni rivojlantirishga e’tibor qaratilmoqda.
Bundan tashqari, hukumat ijtimoiy himoya va barqarorlik haqida o‘ylamoqda, bu esa uzoq muddatli rivojlanishga yo‘l ochish uchun juda muhimdir. Shu jihatdan, COVID-19 va tashqi zarbalardan zarar ko‘rgan odamlarni qo‘llab-quvvatlash uchun zaif guruhlarga ko‘proq e’tibor berish kerak.
Shuningdek, men mintaqa haqida gapirganimda energetika sohasiga ham e’tibor qarataman. Energiya xavfsizligi, qayta tiklanadigan energiya manbalarining 20 yoki 30 foizga yetishi, hatto bu yerda quyosh va shamol energiyasidan foydalanish bo‘yicha ham katta salohiyat bor. Biz 20, 30, 12 gigavatt haqida gapiramiz. Menimcha, bu haqiqatan ham muhokama qilinishi kerak bo‘lgan narsa va OTB bu yo‘nalishda yordam berishni xohlaydi.
