Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi tayanch-harakat tizimi o‘smalar bo‘limi ilmiy direktori Rossiyaning Cosmopolitan nashriga bergan intervyusida saraton kasalligining yosharish tendensiyasi, onkologik patologiyadan o‘lim sabablari va aholining onkologik hushyorligining ahamiyati haqida suhbatlashdi.
Tibbiyot bir joyda turmaydi va sog‘lom turmush tarzi uzoq vaqtdan beri urfga aylandi. Shu bilan birga, saraton kasalligining foizi o‘sishda davom etmoqda. Sababi nima?
Onkologik kasalliklarning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi ko‘plab omillar mavjud, jumladan, atrof-muhit bizga to‘liq bog‘liq emas. Ammo siz haqsiz, ilm-fan to‘xtamaydi – diagnostika imkoniyatlari ancha oldinga ketgan. Saraton skriningi kasallikning dastlabki bosqichida aniqlangan onkologik patologiyaning ulushini oshiradi, shu bilan birga davolanish imkoniyatini oshiradi. Ya’ni saraton qanchalik erta aniqlansa, tiklanish ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi. Afsuski, barcha bemorlar bizga dastlabki bosqichda murojaat etavermaydi, shuning uchun biz aholining bilim darajasini oshirishni, birlamchi tibbiy yordam shifokorlari va tor mutaxassislarning onkologik hushyorligini oshirishni istaymiz. Shular orqali biz o‘limning kamayishiga erishamiz.
Onkologiyadan o‘lim haqida gapirish odatiy holdir, ammo aynan nima ko‘proq - o‘lim holatlarimi, yoki tuzalib ketish holatlarimi?
Tashxis qo‘yilgach, besh yillik bosqichni bosib o‘tganlar soni ortib bormoqda. Ammo ochiqchasiga aytganda: qoida tariqasida, bemorlar shifokorlarga o‘tkazib yuborilgan bosqichlarda murojaat qilishadi, bu esa o‘limning yuqori ko‘rsatkichlarida namoyon bo‘ladi. Aniqlash qiyin bo‘lgan agressiv noyob o‘smalar mavjud. Va aniqlash qiyin bo‘lgan va keyingi bosqichlarda aniqlangan narsa, afsuski, o‘limni oshiradi.
Diagnostikaning qaysi turlari eng samarali hisoblanadi? Qaysi yoshda muntazam tekshiruvdan o‘tishni tavsiya qilasiz?
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, yangi holatlarning 60 foizi saratonning eng keng tarqalgan o‘nta turida uchraydi. Ayollarda bu, masalan, ko‘krak va bachadon bo‘yni saratoni. Shu bilan birga, mutaxassisning muntazam kuzatuvi va tekshiruvi onkologiyani erta bosqichda aniqlash imkonini beradi. Diagnostika variantlari har xil, qoida tariqasida, bu mammografiya (agar ko‘krak shishi shubha qilingan bo‘lsa), EGDFS, kolonoskopiya va boshqalar. Shu bilan birga, gistologiya diagnostikaning asosiy usuli bo‘lib kelgan va shunday bo‘lib qoladi. Afsuski, saraton yoshlar kasalligi bo‘lishga moyil ekanligini tan olish kerak.
Umumiy qon testi bilan onkologiyani aniqlash mumkinmi?
Agar tahlillarda biron bir o‘zgarishlar bo‘lsa, demak, bu juda o‘tib ketgan bosqich, ammo biz aynan onkologiya haqida gapirganimizda. Dastlabki bosqichlarda, afsuski, biz diagnostika o‘tkazadigan tahlillarda o‘zgarishlarni topish mumkin emas. Afsuski, saratonni aniqlash qiyin, chunki dastlabki bosqichlarda u deyarli hech qanday alomat bermaydi. Teri, sut bezlari, og‘iz bo‘shlig‘i kabi tashqi lokalizatsiya holatida ham bemorlar ko‘pincha kech yordam so‘rashadi.
Internetdagi aqlli maqolalarni o‘qib chiqqandan so‘ng, o‘z-o‘zini davolash va tashxis qo‘yadigan odamlar bor (bu ayniqsa ayollar haqida). Sizningcha, onkologiya haqida gapiradigan bo‘lsak, bunday «ma’lumot» yordam beradimi yoki zarar keltiradimi?
Agar inson xabardor bo‘lsa yaxshi - bemor ma’lumotga ega ekanligi darhol ko‘rinadi, bu diagnostika va davolash taktikasini muhokama qilish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. Ammo shuni ta’kidlash kerakki, agar odam o‘z vaqtida shifokorga borish uchun ma’lumotdan foydalansa, bu ajoyib, ammo davolanishda u sertifikatlangan mutaxassisning fikriga emas, balki o‘z taxminlariga tayansa, u holda qoida tariqasida, bu faqat zarar keltiradi.
Siz 20 yildan beri shu kasbdasiz, qachondir hammasini tashlab ketish istagi paydo bo‘lganmi?
Men tashlab ketolmayman. Bu mening hatorim. Bundan tashqari, tibbiyotda avlodlar uzluksizligi tamoyili muhim ahamiyatga ega, siz barcha bilim va tajribangizni keyingi avlodga o‘tkazishingiz kerak, bu maktab. Keyin esa, biz nafaqat mutaxassislarni tarbiyalaymiz, balki ular hamdardlik tuyg‘usiga ega va hayotni saqlab qolish uchun hamma narsani qilish qobiliyatiga ega, o‘z ishining telbasi va sodig‘i bo‘lishi darkor. Yaxshiyamki, mening yonimda aynan shunday insonlar. Hozir biz onkologlarning keyingi avlodini, iqtidorli, ilg‘or fikrlovchi va ijodkorlarni tarbiyalayapmiz, shu maqsadda Onko-maktabini tashkil etdik.
Jamila Po‘latovaning Onko-maktabi haqida batafsil ma’lumot bering. Uning o‘ziga xosligi nimada?
Menga Onko-maktabini yaratish g‘oyasi karantin davrida, hamma yuqori malakali kadrlarning keskin tanqisligiga duch kelganda, xorijda davolanish va chet eldan mutaxassislarni taklif qilish imkoni bo‘lmaganda paydo bo‘ldi. Onko-maktabining asosiy maqsadi onkologlarning yangi avlodini tarbiyalash, shuningdek, tibbiy ta’limni davom ettirishdir. Shuni ta’kidlash kerakki, onkologiya tibbiyotning jadal rivojlanayotgan sohasi bo‘lib, unda bemorlarni boshqarishda konseptual o‘zgarishlar mavjud, bu o‘z navbatida mutaxassislardan doimiy ravishda o‘z ustida ishlashni talab qiladi.
Bir dona yaxshi shifokor mingta bemorga yordam bera oladi. Maqsad, iloji boricha ko‘proq shifokorlarni tayyorlash, ularning har biri ming kishini davolay olishidir. Ha, kadrlarni xorijga o‘qitish uchun jo‘natishimiz mumkin, ammo bu yerda eng yaxshi chet ellik mutaxassislarni taklif qilib, maktablar tashkil qilganimiz ma’qul. Shunday qilib, biz ko‘proq narsani yoritamiz, keyin har bir mutaxassis o‘z vorislarini o‘stira oladi va zanjirdan pastga tushadi. Bu oddiy matematika. Bizda imkonsiz narsani qila oladigan ajoyib shifokorlarimiz bor. Nega bemorlar davolanish uchun boshqa mamlakatlarga borishadi? Keling, bu yerda o‘z Yevropamizga ega bo‘laylik!
