Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ekspertlari O‘zbekistonda qo‘shilgan qiymat solig‘ining (QQS) 15 foizdan 12 foizga tushirilishini iste’mol tovarlari narxlar darajasiga ta’sirini o‘rgandi.  

Tahlil uchun QQS to‘lovchi va asosan rasmiy ish yurituvchi hisoblangani sababli milliy supermarketlar narxlari asos qilib olingan.  

Jumladan, 97 turdagi 3754 ta iste’mol tovarlari bo‘yicha to‘rt oylik statistika data-scraping yo‘li bilan yuklab olindi. Har bir tovar turi bo‘yicha dekabr va yanvar oylarida narxlar o‘rtasidagi o‘zgarish (treatment group) noyabr-dekabr va yanvar-fevral oylaridagi narxlar o‘zgarishi (control group) bilan solishtirildi.  

“Natijalar shuni ko‘rsatadiki, QQS 15 foizdan 12 foizga tushirilishi narxlarning tegishli ravishga tushishiga olib kelmagan. Jumladan, dekabr-yanvar oylaridagi narxlardagi o‘zgarish noyabr-dekabr va yanvar-fevral oylaridagi narxlar o‘zgarishiga nisbatan 0,3 foiz bandga ko‘p bo‘lgan. Bu degani boshqa barcha omillar ta’sir kuchini to‘xtatib turilgan taqdirda ham 2,6 foizga tushishi kerak bo‘lgan narxlar 0,3 foizga oshgan”, – deyiladi institut xulosasida.   

Institut tahlillarida narxlar bo‘yicha ayrim muhim faktlarni ajratib ko‘rsatish mumkin:  

• 46 ta guruh bo‘yicha 1115 ta tovar narxi o‘zgarmagan. Masalan bolalar ozuqasi, muzqaymoq, makaron, tana parvarishi mahsulotlari va boshqalar; 
• 20 ta guruh bo‘yicha 1306 ta tovar narxi 1 foizgacha oshgan. Bular shokolad, shirinlik, gigiyena mahsulotlari va boshqalar;
• 12 ta guruh bo‘yicha 585 ta tovar narxi 1-5 foizga oshgan. Masalan kir yuvish kukunlari, meva, go‘sht mahsulotlari, sut va boshqalar; 
• 7 ta guruh bo‘yicha 567 ta tovar narxi (1,6% gacha) pasaygan, bular kanselyariya tovarlari, souslar, kofe va boshqalar.  

Institut tahlilchilari QQSning tushirilishi narxlar darajasiga ta’sir etmaganining asosiy sabablari qatoriga quyidagilarni kiritmoqda: 

• Iste’mol tovarlari bozorida xufyona iqtisodiyot ulushining kattaligi va soliqlardagi pasayishlar rasmiy ishlayotgan firmalarning nisbatan kichik miqdordagi foyda marjasini oshishiga yo‘naltirilishi; 
• Bozorlarda tegishli ravishda raqobat muhitining shakllanib ulgurmagani; 
• Narxlarga ta’sir etuvchi boshqa asosiy omillar (dollar kursi, qayta moliyalash stavkasi, pul massasi va boshqalar) ta’sir kuchining oshib borishi. 

Avvalroq PMTI ekspertlari Input-output modeli asosida iqtisodiyotning 78 ta tarmoqlari uchun QQS stavkasining 3 foiz bandga pasaytirilishi xarajatlar kamayishiga va buning hisobiga iqtisodiyotning real sektorida narxlarning 0,8 foiz bandga pasayishiga olib kelishini aniqlagan edi. Ammo amaliyotda  hozircha tadbirkorlar soliq bo‘yicha olgan yengillikni iste’molchiga o‘tkazish bo‘yicha qaror qabul qilmayapti.

Avvalroq, 2023 yilning yanvar oyida jami 1 043 ta ariza bo‘yicha 975 ta tashkilotga 1 161,9 mlrd so‘m QQS qaytarilgani ma’lum qilindi.