O‘zbekiston Markaziy banki boshqaruvining 14 apreldagi qarori bilan asosiy stavka 1 foiz bandga pasaytirilib, yillik 15 foiz darajasida belgilandi. Markaziy bankning qayd etishicha, ushbu qaror tashqi va ichki talabning qisqarishi sharoitida iqtisodiy faollikning sekinlashuvini hisobga olib inflatsiya prognozlarini pasayish tomonga qayta ko‘rib chiqilganligi bilan izohlanadi.
2020 yilning ikkinchi choragida va yil so‘ngiga qadar inflatsiya darajasiga talab omillari tomonidan bosim mo‘’tadillashishi va kamayishini inobatga olib, inflatsiyaning yangilangan prognoz ko‘rsatkichlariga ko‘ra, 2020 yil yakuni bo‘yicha inflatsiya darajasi dastlabki prognozdan (12—13,5 foiz) 1 foiz bandga pasayib 11—12,5 foizni tashkil etishi kutilmoqda.
Boshqaruvning 5 martdagi yig‘ilishida tartibga solinadigan narxlarni erkinlashtirish va koronavirus pandemiyasining inflatsiyaga taklif omillari orqali ta'siri bilan bog‘liq naoniqliklarning saqlanib qolishi sharoitida asosiy stavka o‘zgarishsiz qoldirilgan edi.
Tartibga solinadigan narxlarni erkinlashtirish muddatlarining o‘zgartirilishi hamda joriy iqtisodiy sharoitlar koronavirus pandemiyasining inflatsiya darajasiga ta'siri ko‘proq talab omillari tomonidan bo‘layotganligin va kelgusida ushbu omillarning pasayuvchi xarakterga ega bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
Iqtisodiy faollik va makroiqtisodiy prognozlar
2020 yilning mart oyidan boshlab jahonda va asosiy savdo-hamkor davlatlarda koronavirus pandemiyasiga qarshi kurashish borasida olib borilayotgan choralarning kuchaytirilishi, neft narxining pasayishi, talab hajmining qisqarishi natijasida iqtisodiy o‘sish va faollik ko‘rsatkichlarining pasayish prognozlari kuchayib bormoqda.
Iqtisodiy faollikning pasayishi va aholi daromadlarining qisqarishi, o‘z navbatida, ichki talabning sezilarli darajada pasayishiga olib keladi.
Koronavirus pandemiyasining davomiyligi va global iqtisodiyotga ta'siri bo‘yicha noaniqliklarning yuqoriligi sharoitida O‘zbekiston YaIM real o‘sishining 2020 yil bo‘yicha bazaviy prognozlarini qayta ko‘rib chiqish qo‘shimcha tahlillarni taqozo etmoqda. Bu boradagi Markaziy bank xulosalari tahliliy hisob-kitoblar yakunlanganidan so‘ng e'lon qilinadi.
Iqtisodiy faollikning pasayishi, birinchi navbatda, bank tizimi orqali amalga oshirilayotgan tranzaksiyalar sonida o‘z aksini topmoqda. Xususan, 2020 yil mart oyida banklararo to‘lov tizimi orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar soni o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 6 foizga qisqardi.
2020 yil aprel oyining dastlabki 10 kunligida to‘lov terminallari orqali amalga oshirilgan to‘lov tranzaksiyalari hajmi ham mart oyining mos davriga nisbatan 25,9 foizga kamaydi.
Shuningdek, O‘zbekiston tovar xomashyo birjasida amalga oshirilgan bitimlar sonida ham sezilarli darajada pasayish kuzatildi. Xususan, aprel oyining dastlabki ikki haftasida amalga oshirilgan xaridlar summasi mart oyining mos davriga nisbatan 28 foizga kamaygan.
Iqtisodiyotni kreditlash faolligida ham ma'lum bir pasayish tendensiyasi kuzatilmoqda. 2020 yil yanvar—aprel oylarida tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotga ajratilgan kreditlar qoldig‘i o‘sish sur'ati o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 3,5 foiz bandga sekinlashib, 7 foizni tashkil etdi.
Banklar tomonidan jismoniy va yuridik shaxslarning 16,4 trillion so‘mlik kreditlari bo‘yicha to‘lov muddatlari uzaytirib berildi. Bu, o‘z navbatida, banklarga pul oqimlarining kirib kelishi tomonidan ularning kreditlash imkoniyatining ma'lum bir darajada qisqarishiga olib keladi.
Inflatsiya va inflyatsion kutilmalar
Inflatsiya darajasi dastlabki prognoz ko‘rsatkichlaridan tezroq sur'atlarda pasayayotgani kuzatilib, 2020 yilning mart oyida yillik inflatsiya 13,6 foizni tashkil etdi.
2020 yil birinchi choragida iste'mol narxlari oshishi o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 1,5 foiz bandga sekinlashib, 2,8 foizga teng bo‘ldi va dastlabki prognozlarga nisbatan 0,5 foiz bandga pastni tashkil etdi.
Bu, asosan, mazkur davrda ayrim tartibga solinadigan narxlarning o‘zgarishsiz saqlanib qolinganligi hamda yanvar—fevral oylarida almashuv kursining deyarli barqaror bo‘lganligi hisobiga bazaviy inflatsiya darajasining sekinlashishi bilan izohlanadi.
Mart oyida aholining inflyatsion kutilmalari 15,5 foiz darajada o‘zgarishsiz saqlanib qoldi. Iqtisodiyotda kelgusida inflatsiya darajasining pasayishi va karantin bilan bog‘liq cheklovlarning yumshatilishi, o‘z navbatida, inflyatsion kutilmalarning pasayishiga xizmat qiladi.
Inflatsiya prognozi
Iqtisodiyotdagi joriy va kutilayotgan sharoitlarni hisobga olgan holda inflatsiyaning yangilangan prognoz ko‘rsatkichlariga asosan 2020 yil oxiriga inflatsiya 11—12,5 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda va bu quyidagilar bilan izohlanadi.
Birinchi navbatda, tashqi va ichki iqtisodiy faollikning pasayishi aholining daromadlariga o‘z ta'sirini ko‘rsatib, iste'mol savatidagi aksariyat birlamchi zaruriy mahsulotlar guruhiga kirmaydigan tovar va xizmatlarga bo‘lgan talabning sezilarli qisqarishiga olib keladi.
Ikkinchidan, bir qator asosiy iste'mol tovarlar va ularning xomashyolari importiga 2020 yil 31 dekabriga qadar bojxona boji va aksiz solig‘ining nol stavkalari belgilandi, bu karantin davrida talab yuqori bo‘lgan tovarlar narxlarining o‘sishini oldini oladi.
Uchinchidan, jahon bozorlarida energiya resurslari narxlarining pasayishi hisobiga narxlarning erkinlashtirilishi islohoti doirasida 2020 yilda ko‘zlangan energiya resurslari narxlari oshirilishining navbatdagi bosqichi kechiktirilishi yoki ichki narxlarni oshirmagan holda erkinlashtirilishi natijasida ushbu omillar 2020 yilda inflatsiya uchun oshiruvchi xususiyat kasb etmaydi.
To‘rtinchidan, karantin sharoitida ma'lum bir oziq-ovqat mahsulotlari va zarur iste'mol tovarlari narxlarida kuzatilayotgan o‘sish dinamikasi vaqtinchalik bo‘lib, kelgusi oylardan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yangi hosilining chiqishi hamda hukumatning oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha amalga oshirayotgan chora-tadbirlari natijasida bozorlarning ushbu tovarlar bilan to‘yinishi ular narxlarlarining barqarorlashishiga xizmat qiladi.
Shuningdek, inflatsiyani pasaytiruvchi mazkur omillar, o‘z navbatida, milliy valuta devalvatsiyasining ichki narxlarga salbiy ta'sirini yumshatish imkonini beradi.
O‘z o‘rnida, Markaziy bankning ichki valuta bozoriga intervensiyalari oltin-valuta zaxiralari neytralligi tamoyili asosida almashuv kursining fundamental trendiga ta'sir ko‘rsatmagan holda amalga oshiriladi.
Pul-kredit sharoitlari
2020 yil mart—aprel oylarida bank tizimida likvidlik darajasi Markaziy bank tomonidan o‘tkazilgan pul-kredit operatsiyalari ta'sirida shakllanib, bank tizimi barqarorligini ta'minlash uchun yetarli darajada bo‘ldi.
Pul-kredit operatsiyalaridan tijorat banklariga ham likvidlik taqdim etish ham ortiqcha likvidlikni jalb qilish maqsadida foydalanilishi bank tizimida likvidlikning bir maromda qayta taqsimlanishiga va pul bozoridagi foiz stavkalarining Markaziy bank foiz koridori doirasida shakllanishiga xizmat qildi.
2020 yilning mart oyida pul bozoridagi o‘rtacha tortilgan foiz stavka 16,0 foizni va aprel oyining o‘tgan davrida 16,6 foizni tashkil etdi.
2020 yilning o‘tgan davri mobaynida aholining milliy valutadagi muddatli depozitlari qoldig‘i 10,2 foizga (714 milliard so‘mga) oshgan bo‘lsa, xorijiy valutadagi muddatli depozitlari qoldig‘i 1,2 foizga (67 milliard so‘mga) kamaydi.
O‘z navbatida, inflatsiya darajasining pasayishi sharoitida asosiy stavkaning tushirilishi iqtisodiyotda real foiz stavkalar ijobiyligini va milliy valutadagi depozitlarning jozibadorligini saqlab qolishga xizmat qiladi.
Noaniqlik va xatarlar
Koronavirus pandemiyasining iqtisodiyotga ta'sir ko‘lami va davomiyligi bo‘yicha noaniqlar saqlanib qolmoqda.
Tashqi iqtisodiy sharoitlarining yomonlashishi sharoitida O‘zbekistonga kirib keladigan transchegaraviy pul o‘tkazmalari miqdori yil yakunlari bo‘yicha o‘tgan yilga nisbatan sezilarli darajada qisqarishi kutilmoqda.
Bunda, Markaziy bank tashqi va ichki sharoitlar ta'sirida inflatsiyaning omillari va xatarlari xususiyatini chuqur o‘rganishda davom etadi hamda inflatsiya prognoz dinamikasining shakllanishidan kelib chiqib asosiy stavka darajasi bo‘yicha tegishli qarorlarni qabul qilib boradi.
Markaziy bank Boshqaruvining asosiy stavkani ko‘rib chiqish bo‘yicha oraliq majlisi 2020 yilning 11 iyun kuniga rejalashtirilgan. Yig‘ilish yakunlari bo‘yicha press-reliz e'lon qilinadi.
