«Бу бизнинг уруш эмас» - Агар музокараларда силжиш бўлмаса, АҚШ Украинада тинчлик ўрнатиш уринишларини тўхтатади

АҚШ президенти Доналд Трамп яқин кунларда Россия ва Украина ўртасида тинчлик келишувига эришиш борасидаги саъй-ҳаракатлардан воз кечади, агар бундай келишувга эришиш мумкинлиги бўйича аниқ белгилар кўрмаса. Бу ҳақда АҚШ Давлат котиби Марко Рубио Парижда Украина ва Европа делегациялари иштирокидаги музокаралардан сўнг маълум қилди, деб ёзди BBC.

«Биз буни ойлар давомида қилмоқчи эмасмиз. Шунинг учун биз жуда тез аниқлашимиз керак, бу бир неча кун масаласи, келгуси ҳафталарда бунга эришиш имкони борми ёки йўқми. Агар бор бўлса, биз музокараларни давом эттирамиз. Агар йўқ бўлса, бизда бошқа устуворликлар бор», деди Рубио Парижда Европа етакчилари билан учрашувдан кейин.

Рубио ўз баёнотини 17 апрель куни кечқурун Парижда АҚШ, Украина ва унинг Европадаги иттифоқчилари делегациялари билан бўлиб ўтган биринчи музокараларидан сўнг айтди. Бунгача Доналд Трамп маъмурияти мустақил равишда Россия ва Украина билан маслаҳатлашувлар ўтказган ва моҳиятан Европани бу жараёндан четлатган эди.

Парижга Марко Рубиодан ташқари, ўтган ҳафта Санкт-Петербургда Владимир Путин билан учрашган Трампнинг вакили Стивен Уиткофф ҳам етиб келди. Украина томонидан ташқи ишлар ва мудофаа вазирлари, шунингдек, президент девони раҳбари иштирок этди. Учрашувда Франция президенти Эммануэл Макрон ҳамда Буюк Британия ва Германия ташқи ишлар вазирлари ҳам бор эди.

«Президент Трамп бундан жуда хавотирда. У бунга кўп вақт ва кучини сарфлади... Бу жуда муҳим, лекин бошқа кўплаб муҳим нарсалар ҳам борки, улар ҳам кўпроқ эътиборга лойиқдир», деб қўшимча қилди Рубио.

«Менимча, ҳаммага Украина уруши — даҳшатли уруш эканлигини эслатиш муҳим, аммо бу бизнинг уруш эмас. Биз буни бошламадик. АҚШ Украинага уч йилдан ортиқ вақтдан бери ёрдам бериб келмоқда ва биз ҳаммаси тугашини хоҳлаймиз. (...) Демак, агар улар, бири ёки иккаласи ҳам тинчликка жиддий ёндашса, уларга ёрдам беришни хоҳлаймиз. Агар бу амалга ошмаса, биз йўлимизда давом этамиз», деди Рубио.

Сайлов кампанияси чоғида Трамп президентлик фаолиятининг биринчи кунидаёқ Украинадаги урушни 24 соат ичида тугатишга ваъда берган эди. Кейинчалик, Оқ уйга қайтиб келгач, Трамп бошқа муддатлар ҳақида гапира бошлади, жумладан 6 ой ичида сулҳга эришишга ваъда берди.

Трамп ҳар икки томонни музокара столига ўтиришга ундамоқда. Россияга нисбатан санкцияларни кучайтириш ва Киевга миллиардлаб долларлик АҚШ ҳарбий ёрдамини тўхтатиш билан таҳдид қилмоқда. Воқеаларнинг қандай ривожланиши ҳали ҳам номаълум. Қўшма Штатлар можаро бўйича амалдаги сиёсатини ўзгартирмасдан, Россияга қарши санкцияларни сақлаб қолиши ва Киевга ёрдам беришда давом этиши мумкин. Трамп Украинани қўллаб-қувватлашни тўхтатишга ҳам қарор қилиши мумкин.

Рубионинг бу сўзлари Оқ уйда Россиянинг урушни тугатишдаги муросасизлигидан норозилик кучайиб бораётганини англатиши мумкин, деб ҳисоблайди баъзи сиёсатчилар.

Агар Вашингтон музокаралардан узоқлашса, келишув катта эҳтимол билан барбод бўлади, чунки бошқа ҳеч бир давлат на Москвага, на Киевга бундай босим ўтказа олмайди.

Париждаги музокаралар

Рубио, шунингдек, журналистларга Париждаги музокаралардан сўнг, Россия ташқи ишлар вазири Сергей Лавров билан гаплашгани ва унга Америка тинчлик дастурининг «айрим элементлари» ҳақида маълумот берганини айтди. Унинг сўзларига кўра, учрашув конструктив руҳда ўтган.

Унинг сўзларига кўра, Париждаги музокараларда ҳар қандай келишув доирасида АҚШ томонидан хавфсизлик кафолатлари масаласи кўтарилган. Рубио хавфсизлик кафолатлари ҳақида «бу биз ҳамма учун мақбул тарзда ҳал қилишимиз мумкин бўлган муаммо», аммо «бизда қисқа муддатда бу мумкинми ёки йўқлигини аниқлаш учун ҳал қилишимиз керак бўлган каттароқ муаммолар бор», деди Рубио қўшимча маълумот бермасдан.

АҚШ ҳозирча Киевга келажакдаги сулҳни қўллаб-қувватлаш учун хавфсизлик кафолатларини беришдан бош тортмоқда.

Рубионинг айтишича, тинчлик келишувига эришиш қийин бўлиши аниқ, бироқ буни тез орада амалга ошириш мумкинлигига ишоралар бўлиши керак.

«Ҳеч ким буни 12 соат ичида амалга ошириш мумкинлигини айтмайди. Лекин биз улар қанчалик бир-биридан узоқлашганини ва бу фарқларни қисқартириш мумкинми ёки йўқлигини, ҳатто биз ўйлаган вақт оралиғида тараққиётга эришиш мумкинми ёки йўқлигини кўришни истаймиз», деди Рубио.

Рубио, шунингдек, европаликлар ҳар қандай тинчлик битимида марказий роль ўйнаши кераклигини айтди, айниқса келишувга эришиш учун Европанинг Россияга қарши санкцияларини бекор қилиш талаб этилиши мумкин - бу ишни Вашингтон албатта ўз-ўзидан қила олмайди.

Кремль матбуот котиби Дмитрий Песков ҳам 18 апрель куни музокараларда маълум бир тараққиёт борлигини таъкидлади.

«Биз маълум бир тараққиётни аллақачон тасдиқлаш мумкин, деб ҳисоблаймиз. Бу Россия амал қилган вақтинчалик мораторий билан боғлиқ тараққиёт - энергетика инфратузилмаси объектларига зарба бермасликка мораторий. Россия бу мораторийга амал қиляпти, аммо украиналиклар ҳақида буни айтиб бўлмайди», деди Песков.

Унинг сўзларига кўра, Россия Украинадаги можарони ўз манфаатларини таъминлаган ҳолда ҳал қилишга интилади ва Москва АҚШ билан мулоқотга очиқлигича қолмоқда.

Шу билан бирга, Москва Украинадан НАТО аъзоси бўлиш истагидан воз кечишини, Россия ўзи даъво қилаётган Украинанинг тўртта вилоятини ҳам назорат қилишини ва Украина армияси сони чекланган бўлишини талаб қилмоқда. Киев бу талаблар таслим бўлишга тенг, деб ҳисоблайди.

Энергетика объектларига ҳужумларга мораторий

18 март куни Трамп ва Владимир Путин ўртасидаги телефон суҳбатидан сўнг, Россия президенти Трампнинг Украина энергетика инфратузилмаси объектларига зарба бермаслик ҳақидаги таклифига рози бўлди. Киев ҳам худди шундай мажбуриятни олди.

Бироқ сўнгги ҳафталарда Украина ва Россия деярли ҳар куни бир-бирини ушбу мораторийни бузганликда айбламоқда.

Украина президенти Владимир Зеленский сўзларига кўра, Россиянинг энергетика соҳасига зарбалари сони камайди, бироқ улар давом этмоқда.

Қазилма бойликлар тўғрисидаги шартнома

Рубионинг изоҳларидан бироз олдин Украина АҚШ билан қазилма бойликлар тўғрисидаги битим йўлида биринчи қадам ташланганини эълон қилди. Бу Украинани қайта тиклашга ёрдам бериш учун инвестиция фондини яратишни назарда тутади.

17 апрель куни Украина ва Қўшма Штатлар ўзаро англашув меморандумини имзоладилар, унда мамлакатлар иқтисодий шериклик келишуви доирасида Украинани қайта тиклаш учун инвестиция фондини яратиш ниятида экани айтилади. Мақсад битимни 26 апрелгача якунлаш, дейилади меморандумда.

Шу билан бирга, Трамп келаси ҳафта Киев билан якуний келишувни имзолашни кутаётганини айтди ва шундай деди: «Бизда фойдали қазилмалар бўйича келишув бор, пайшанба куни имзоланишига ишонаман... келаси пайшанба. Тез орада. Ва улар келишувни ҳурмат қилишади деб ўйлайман. Шундай экан, кўрамиз. Лекин бу масала бўйича келишувимиз бор».

Украина Иқтисодиёт вазирлиги ўз сайтида АҚШ билан иқтисодий ҳамкорлик доирасида расмий келишувни якунлаш бўйича меморандум матнини эълон қилди. Унда айтилишича, келишув Украинани қайта тиклаш учун инвестиция фондини яратишни назарда тутади. Вазирликнинг таъкидлашича, «келишув муҳим сармоя киритиш, инфратузилмани модернизация қилиш ва Украина билан Қўшма Штатлар ўртасида ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун имкониятлар очади».

Меморандум матнига кўра, Қўшма Штатлар ва Украина «Украинанинг дунёдаги учинчи йирик ядровий қурол арсеналидан ихтиёрий равишда воз кечиб, халқаро тинчлик ва хавфсизликни мустаҳкамлашга қўшган ҳиссасини тан олади».

Бундан ташқари, меморандумда айтилишича, Қўшма Штатлар Украинанинг Европа Иттифоқига кириши ёки халқаро молия институтлари ва бошқа расмий кредиторлар билан келишувлари доирасидаги мажбуриятларини ҳурмат қилади.

Меморандумда тафсилотлар йўқ, лекин аввалги сизиб чиққан маълумотларга ишонадиган бўлсак, энди гап нафақат фойдали қазилмалар, балки Украинанинг энергетика инфратузилмаси, шунингдек, нефть ва гази устидан назорат ҳақида бормоқда.

Имзоланиш АҚШ молия вазири Скотт Бессент билан онлайн мулоқот чоғида бўлиб ўтди, у келишув тафсилотлари ҳали ҳам ишлаб чиқилаётганини айтди.

«Асосан биз буни аввалроқ келишиб олган эдик. Президент Зеленский бу ерда бўлганида бизда ўзаро англашув меморандуми бор эди. Биз тўғридан-тўғри катта шартномага ўтдик ва менимча, бу 80 саҳифалик шартнома ва буни имзолаймиз», деди у.

Меморандумда айтилишича, техник муҳокамалар 11 ва 12 апрель кунлари Вашингтонда бўлиб ўтган.

Меморандум Қўшма Штатларга Украинанинг муҳим минерал ресурслари, шунингдек, нефть ва газдан фойдаланиш имконини берадиган келишув сари қадамдир. Қўшма Штатлар Украинанинг табиий ресурслари устидан назоратни ҳеч қандай хавфсизлик кафолатисиз қўлга киритмоқчи.

Киевнинг ҳисоб-китобларига кўра, Украина Европадаги титан захираларининг 7 фоизи ва Европадаги барча литий конларининг учдан бир қисмига эга. Бошқа элементларга ядровий қуроллар ва реакторлар учун зарур бўлган бериллий ва уран киради.

Февраль ойида келишувга эришиш учун аввалги уриниш Украина президенти Владимир Зеленскийнинг Оқ уйда Трамп ва вице-президент Жеймс Вэнс билан муваффақиятсиз учрашувидан кейин барбод бўлган эди.