SIPRI: АҚШ қурол экспортини оширяпти, Россия - қисқартиряпти

Сўнгги беш йил ичида Қўшма Штатлар жаҳон қурол бозорида етакчиликни мустаҳкамлади, Россия эса ўз ўрнини сезиларли даражада йўқотди. DW SIPRI янги ҳисоботининг хулосаларини тақдим этди.

Фото: Jim Young/Reuters

Россиянинг Украинага қарши уруши глобал қурол бозори динамикасини белгилашда давом этмоқда. Бу Стокҳолм халқаро тинчлик тадқиқотлари институти (SIPRI) янги ҳисоботининг асосий хулосасидир. 2020-2024 йилларда Украина дунёдаги энг йирик қурол импортчиси эди. Олдинги беш йилга нисбатан харидлар тахминан 100 баравар ошди.

SIPRI экспертларининг ҳисоб-китобларига кўра, сўнгги беш йил ичида Европа қурол-яроғ импорти 155 фоизга ошган. Европа Иттифоқи давлатлари Украинага етказиб бериш ва ўзларининг мудофаа қобилиятини кучайтириш учун харидларни кучайтирмоқда, чунки Қўшма Штатлар тобора ишончли иттифоқчи ва ҳамкор сифатидаги позициясини йўқотмоқда.

АҚШ жаҳон қурол бозорида ҳукмронлик қиляпти

Сўнгги беш йил ичида Қўшма Штатлар қурол экспортини сезиларли даражада ошириб, жаҳон бозоридаги улушини 35 фоиздан 43 фоизга етказди. Бу кейинги саккизта йирик экспортчилари билан бир хил. SIPRI версияси бўйича энг йирик экспортчилар рўйхатида Франция иккинчи (9,6 фоиз), Россия эса учинчи ўринда (7,8 фоиз).

2020-2024 йилларда Америка қуроллари 107 давлатга етказиб берилди. Европага экспорт айниқса сезиларли даражада ўсди, олдинги беш йилга нисбатан 233 фоизга. 2000-йилларнинг бошидан бери биринчи марта Европа Америка экспорти учун асосий манзилга айланди ва барча таъминотнинг 35 фоизини олди, бу кўрсаткич 2015-2019 йилларда 13 фоизга тенг бўлган. Энг катта олувчилар Украина, Буюк Британия, Нидерландия ва Норвегия бўлди. Украина ҳиссасига АҚШ экспортининг 9,3 фоизи тўғри келди. Шу билан бирга, қуролларнинг 71 фоизи Украинага ҳарбий ёрдам кўринишида, асосан, омбор захираларидан ўтказилди.

Яқин Шарқ Америка ҳарбий-саноат комплекси учун иккинчи йирик бозорга айланди (33 фоиз). Бу 2015-2019 йилларга нисбатан сезиларли пасайиш бўлиб, минтақа улуши 49 фоизни ташкил этган. Саудия Арабистони асосий харидор бўлиб қолди (умумий ҳажмнинг 12 фоиз), ундан кейин Қатар (7,7 фоиз) ва Кувайт (4,4 фоиз) боряпти. Исроил 3 фоиз улуш билан Америка қуролларини энг кўп олувчилар орасида 11-ўринни эгаллайди.

«АҚШ жаҳон бозорида ўзига хос ўринни эгаллайди: унинг улуши кейинги йирик экспортчи - Франциядан тўрт баравар кўпроқ», — дейди SIPRI қурол-яроғ узатиш дастури директори Мэтю Жорж.

Россия - жаҳон қурол бозорида асосий аутсайдер

Украинадаги уруш ва бунга жавобан Ғарб томонидан киритилган санкциялар Россиянинг СССРдан мерос бўлиб қолган қатор экспорт бўшлиқларидаги позициясига зарба берди. Қурол бозори бунга яққол мисолдир.

«Жанг майдонида тобора кўпроқ қуролга эҳтиёж сезилмоқда, савдо санкциялари ишлаб чиқариш ва етказиб беришни қийинлаштирмоқда, АҚШ ва унинг иттифоқчилари харидорларга босим ўтказмоқда», — дейди SIPRI қурол узатиш дастурининг катта тадқиқотчиси Питер Веземан.

SIPRI ҳисоботига кўра, сўнгги беш йил ичида Россия қурол экспорти 64 фоизга камайди. 2020-2024 йилларда Россия Федерацияси ҳиссасига жаҳон экспортининг атиги 7,8 фоизи тўғри келди. Умуман олганда, Россия қуроллари экспортининг 74 фоизи Осиё ва Океания мамлакатларига, 12 фоизи Африка мамлакатларига, 7,4 фоизи Европага (Арманистон, Беларус, Сербия), 6,4 фоизи Яқин Шарқ мамлакатларига йўналтирилди.

Осиё мамлакатлари орасида Россия қуролларининг асосий импортчиси Ҳиндистон ҳисобланади. Ўтган беш йил ичида у барча рус таъминотининг 38 фоизини олди. 1960-йиллардан яқин вақтгача Ҳиндистон деярли бутунлай совет ва Россия қуролларига қарам эди. Аммо 2020-2024 йилларда вазият кескин ўзгарди. Россия Ҳиндистонга атиги 36 фоиз, Франция 33 фоиз қурол етказиб берди.

SIPRI экспертларининг таъкидлашича, Россиянинг Ҳиндистон ва бошқа мамлакатларга етказиб бериш ҳажмининг қисқариши Украинадаги урушдан олдин бошланган — Россия ҳарбий-саноат мажмуаси технологик пойгада аста-секин ютқаза бошлаганлиги сабабли. Бироқ, сўнгги йилларда кескин пасайиш кузатилди.

#экспорт #қурол