«Урушни шу ҳафта тугатиб бўлмайди». Зеленскийнинг тинчлик шартлари, АҚШ билан келишув ва Украинадаги сайловлар бўйича асосий гаплари

Якшанба куни кечқурун Зеленский Украинадаги тинчлик учун керак бўлса, президентлик лавозимидан воз кечишга тайёрлигини айтди. Бу ҳақда у Киевда ўтказилган «Украина. 2025 йил» форуми доирасида ташкил этилган матбуот анжуманида таъкидлади.

«Агар бу Украина учун тинчликни кафолатласа, бу сизга жуда ҳам керак бўлса, мен лавозимимни тарк этишимни хоҳласангиз — мен кетишга тайёрман», — деди Зеленский журналистнинг саволига жавобан.

«Буни НАТО [аъзолигига] алмаштиришим мумкин, агар бу шарт дарҳол бажарилса. Мен ҳокимиятда ўн йиллаб қолиш ниятида эмасман», — дея қўшимча қилган у.

У шунингдек душанба куни Киевда, Россиянинг кенг кўламли босқини бошлангани уч йиллиги муносабати билан Ғарбнинг ўнлаб етакчилари, жумладан, Еврокомиссия тўлиқ таркибда йиғиладиган саммит бўлиб ўтишини айтди.

АҚШ билан Украина минерал ресурслари бўйича келишув ҳақида

Зеленскийнинг сўзларига кўра, АҚШнинг Украина минерал ресурсларидан фойдаланиши бўйича келишув ҳозирда муҳокама қилинмоқда ҳамда аллақачон бир неча вариант Киевни қониқтирмаган ва рад этилган. У битимнинг янги вариантида 500 миллиардлик рақам пайдо бўлганини тасдиқлади.

«Ўша пайт гап қарз ҳақида кетаётгани, бу инвестиция эмаслиги маълум бўлди… Агар бу пуллар жамғармага кетса ва чет элдан ҳеч нарса келмаса ва биз қарзни тўласак… Бизда 100 эди. Мен 500 беришга тайёр эмасман. Ҳатто 100 ни ҳам қатъий белгилашга тайёр эмасман, чунки грантларни қарз сифатида тан олмайман», — деди Зеленский.

Унинг аниқлик киритишича, Украина АҚШдан 350 миллиард доллар эмас, балки 100 миллиард доллар ёрдам олган. «120 млрд — Украина, 100 млрд — Европа ва бошқа ҳамкорлар, 100 млрд — АҚШ. 500 ҳам, 300 ҳам, 700 ҳам эмас», — деди у.

У АҚШнинг ёрдами қарз эканини тан олмаслигини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, у АҚШнинг аввалги маъмурияти билан айнан грантлар бўйича келишиб олган.

«Ҳамкорларни ҳурмат қилган ҳолда, биз 500 миллиард долларлик қарзни тан олмаймиз. Мен Байден билан буни [АҚШ ёрдами] грант деб келишиб олгандим. Грант қарз дегани эмас. Мен ҳатто 100 миллиард долларни ҳам тан олмайман. Гап рақамда эмас, гап биз буни қарз деб тан олмаётганимизда», — деди у.

Зеленскийнинг айтишича, Трамп фойдали қазилмалар бўйича келишув доирасида Украинадан кўрсатилган ёрдамдан 100 фоиз устама олмоқчи. «Табиий ресурслар бўйича келишувнинг ҳозирги вариантида АҚШ томонидан кўрсатилган ҳар бир доллар ёрдам учун Украина икки доллар қайтариши кераклиги ёзилган, аммо мен украинларнинг 10 авлоди тўлайдиган нарсани имзоламайман», — дея қўшимча қилди у.

Зеленскийнинг қўшимча қилишича, у Доналд Трамп билан мулоқотга интилмоқда ва агар унинг маъмурияти талаб қилса, АҚШ билан янги шартлар бўйича келишиб олишга тайёр.

«Агар бугун шарт шундай бўлса, АҚШ, бизнинг стратегик ҳамкорларимиз: биз сизга ёрдам берамиз, лекин сиз уни АҚШ учун фойда билан қайтаришингиз керак, дейишса — бу келишув бўлади. Грант эмас», — дейди Зеленский.

«Биз АҚШ билан музокараларда олдинга силжияпмиз – энди 500 миллиардлик шарт йўқ. Трамп – абадий эмас, бизга эса узоқ йиллар тинчлик керак. Биз иқтисодий жиҳатдан бу ҳам АҚШ, ҳам Украина бизнеси учун фойдали, ҳам халқ учун фойдали бўлган win-win битимини истаймиз», — деган у.

«Иқтисодий келишувлар ҳам хавфсизлик кафолатлари бўлиши мумкин», — дея қўшимча қилди Зеленский ва ҳозирча у ерда бундай кафолатлар йўқлигини айтди.

Урушни шу ҳафта якунлаб бўлмайди

Зеленский, шунингдек, АҚШ томонининг урушни тўхтатиш бўйича келишувларга шу ҳафтадаёқ эришиш мумкинлиги ҳақидаги сўнгги баёнотларига изоҳ берди.

«Украина учун кафолатлар билан бу ҳафтада бу урушни тугатиш имконсиз. Учрашувларсиз буни қандай амалга ошириш мумкинлигини билмайман», — деди президент.

У АҚШ ўт очишни тўхтатишни исташи ва бу улар учун урушни тўхтатишни англатиши — бироқ Украина учун бу етарли эмаслиги, унга кафолатлар кераклигини қайд этган.

«Мен ҳатто ишончим комилки, улар буни ҳақиқатан ҳам катта муваффақият, Путин яна қайтадан бошлашга журъат этмайди, деб ҳисоблашади. Биз эса хавфсизлик кафолатлари бўлиши керак деб ҳисоблаймиз», — деган президент.

Зеленскийнинг сўзларига кўра, хавфсизлик кафолатисиз ноаниқлик ҳукм суради ва ҳар доим Россиянинг такрорий ҳужуми хавфи бўлади.

«Ноаниқлик — бутун дунё учун ёмон. Бундан ҳамма ютқазади. Биз ютқазяпмиз, америкаликлар ютқазяпти, чунки сен ўт очишни тўхтатган бўлсанг ва бир йилдан кейин уруш бошланадиган бўлса, ғолиб бўлиб кўриниш мумкинми? Сен ғолибмисан? Йўқ. Россияликлар эса тайёргарлик кўради ва кейин яна ҳужум бошланади».

«Шунинг учун, агар биз урушнинг қайноқ фазаси тугаши ҳақида гапирадиган бўлсак, бу қандай тугашини, ҳамкорлар бизга қандай хавфсизлик кафолатларини беришини аниқ тушунишимиз керак... Бизга Россиянинг хавфсизлик кафолатлари керак эмас, биз уларга ишонмаймиз. Ҳамкорлар ишонаверсин, бу уларнинг иши. Аммо биз хавфсизлик кафолатлари моделини қабул қилишда Россия Федерациясининг сўзига ишонмаслигимиз керак», — дея қўшимча қилди у.

«Агар барча урушнинг қайноқ босқичи тугашини истаса, биз украинлар учун хавфсизлик кафолатларини истаймиз», — дея хулоса қилди Зеленский.

АҚШ ва Трамп билан муносабатлар ҳақида

Зеленский, шунингдек, Трампнинг унга нисбатан сўнгги баёнотларига, хусусан, уни «сайловсиз диктатор» деб атаганига қандай муносабатдалиги ҳақидаги саволга ҳам жавоб берди.

«Бу ерда ҳис-туйғулар учун имконият йўқ, шунинг учун мен бугунги маъмурият билан муносабатларимизга прагматик ёндашаман ва шундай давом этамиз», — деди у.

«Албатта, президент Трампнинг менга нисбатан айтган бу сўзларини, юмшоқ қилиб айтганда, мақтов деб атамасдим. Ҳа, буни тушунаман. Лекин хафа бўлишнинг нима кераги бор? Диктатор бўлган одам „диктатор“ сўзидан хафа бўларди», — дея қўшимча қилди президент.

У, шунингдек, қонуний равишда сайланган президент экани, бироқ ҳокимиятга ёпишиб олмоқчи эмаслигини таъкидлади.

«Ҳарбий ҳолат тугаганидан кейин сайловлар бўлади ва одамлар ўз танловини қилади. Ўн йил ҳокимиятда бўлмоқчи эмасман. Аммо Путиннинг Украина ҳудудлари устидан ҳокимлик қилишига ҳам йўл қўймаймиз», — деди Зеленский.

Унинг сўзларига кўра, унинг қўллаб-қувватлаш рейтинги 4 фоиз экани ҳақидаги ёлғон маълумотни россияликлар тарқатган, унинг ҳақиқий рейтинги эса — 65 фоиз.

У бундай нотўғри маълумот хавфли экани, шунинг учун у бунга муносабат билдирганини қўшимча қилган.

Шунингдек, Зеленский яна бир бор Украинасиз Украина ҳақида келишиб бўлмаслигини таъкидлади.

«Вақти келади, вақти келади — биз президент Трамп билан учрашамиз. Бусиз урушни тугатиб бўлмайди. Томонлардан бирисиз, Украинасиз, қурбонсиз — бунинг имкони йўқ», —, дейди у.

«Агар Америка — мен бунга унчалик ишонмайман, лекин ҳамма нарса бўлиши мумкин — бизсиз руслар билан биз ҳақимизда келишиб олса, кейинчалик бу келишув шартларини тасдиқламасак, бу келишув муваффақиятли бўлмайди», — дея қўшимча қилди у.

Зеленский, шунингдек, Трамп Путин билан учрашишдан олдин ўзи билан учрашишига умид қилишини билдирди.

Украинада сайловлар ўтказилиши ҳақида

Зеленский илгари бу масалани Россия кўтаргани, энди эса АҚШдан ҳам шундай таъналар янграй бошлаганини таъкидлади.

У бу Украинага босим ўтказиш экани ва нафақат Украина қонунчилигига тўғри келмагани учун, балки бундай сайловларда хавфсизликни кафолатлашнинг имкони бўлмаслиги туфайли ҳам сайловларни ўтказиш ҳозирча имконсизлигини қайд этди.

«Урушда одамлар қандай овоз беришади? Фронтдагилар уйига қайтолмаса, қандай овоз беради? Бу қандай бўлиши мумкинлигини тушунмаяпман», — деди президент.

Унинг қайд этишича, ҳарбийларнинг овоз беришини, фронт чизиғида, шунингдек, чет элда овоз беришни таъминлашнинг иложи бўлмайди.

Бундан ташқари, ҳарбий ҳаракатлар зонасидан бошқа ҳудудларда ҳам вазият хавфли бўлиб қолмоқда.

«Бугун 267 та дрон учиб келди... Америкалик ҳамкорлар айтганидек: биз руслар уруш тугашини хоҳлаётганини кўрмоқдамиз. Уруш тугашини истаган одам 267 та дрон учиряптими?» — дея савол қўяди Зеленский.

У сайловдаги кузатувчилар масаласини ҳам кўтарди.

«Кузатувчилар қани? Улар фронтга келишадими? Уларнинг сони қанча бўлади? Тўппа-тўғри Сумига, Харкив областига, Краматорскка. Покровскка кузатувчилар келмоқчими?» — риторик тарзда сўради президент.

Унинг сўзларига кўра, бундай масалалар жуда кўп ва улар орасида ишғол этилган ҳудудларда овоз бериш масаласи ҳам бор.

Айнан шунинг учун ҳарбий ҳолат даврида овоз бериш мумкин эмаслиги, агар ҳарбий ҳолат ҳозир бекор қилинса — унда сайловлар қайси давлатда бўлиши номаълум экани таъкидланган.

«Агар биз ҳарбий ҳолатни бекор қилсак — келинг, тўғрисини айтайлик, кўп одамлар уйларига қайтади. Агар армия тўлиқ ёки кўпчилик бўлиб орқага қайтса, улар қайси давлатда, қайси байроқ билан овоз беришади?» — дея саволга якун ясади Зеленский.

Зеленский яна нималар деди?

Матбуот анжумани чоғида Зеленский, шунингдек, ҳамкорлардан кутаётган кафолатлар орасида Украинанинг Европа Иттифоқига аъзолиги, Украина ҳали НАТОга қўшилмас экан, мамлакат армиясини камида 800 минг киши миқдорида молиялаштириш кабилар борлигини айтди.

«Амалда НАТО ҳали йўқ, гарчи у столда, суҳбатларда бўлса ҳам», — дея қайд этди у.

У, шунингдек, ўт очишни тўхтатиш учун хавфсизлик кафолатидан ташқари, унинг верификацияси кераклигини айтди — унинг сўзларига кўра, фаол ҳарбий ҳаракатлар кетаётган бундай катта тўқнашув чизиғи мавжуд бўлса, ҳар қандай сулҳга риоя этилишини кузатиш жуда қийин бўлади.

Зеленский, шунингдек, урушнинг қизғин фазаси тугагандан сўнг, армия босқичма-босқич фақат шартнома асосида ишлашга ўтиши кераклиги ва ҳозирда жанг қилаётган ҳарбийларнинг бир қисми уйларига қайтишини таъкидлади.

Шу билан бирга, у қўшинларни заифлаштирмаслик учун бундай ўтиш жараёнини жуда эҳтиёткорлик билан амалга ошириш зарурлигини қўшимча қилди.

У Россиянинг музлатилган активлари — украинларнинг пули эканини айтди. «Биз ва ҳамкорларники эмас, айнан бизники», —деган у.

Президент, шунингдек, Украинанинг ҳарбий саноати ҳақидаги саволга қисқача жавоб берди. «Паляница» учмоқда, «Ад» учмоқда, «Рута» учмоқда, муваффақиятлари бор, ҳарбий нишонлари бор, зарбалари бор, — деди у Украина ишланмалари ҳақида. — Баллистика тайёрланяпти».