Трамп урушни тугатишга киришди, яҳудийларни АҚШга кўчириш таклиф қилинди – ҳафта дайжести

Ассалому алайкум. Бугун яна якшанба. Ортда қолган ҳафтада дунё тинчлик томон жуда кичик бўлса ҳам бир қадам ташлади дея оламиз. Ҳозирча ҳеч нарса ҳал эмас, лекин барибир урушни тўхтатишга уриниш бошланди. Биз доимгидек нотинч дунёмизда охирги ҳафта давомида нималар содир бўлганини ёдга оламиз. Илтимос, YouTube-каналимизга юкланган видеомизга like босинг, изоҳларда фикрингизни қолдиринг. Шу тариқа сиз бизнинг меҳнатимизни қўллаб-қувватлаган бўласиз.

Трамп «телефонни қўлга олди»

Ушбу ҳафтанинг энг муҳим воқеаси АҚШ президенти Доналд Трамп Россия ва Украина президентлари билан гаплашгани бўлди. Трамп аввалига бир ярим соат Путин билан гаплашди. Бу суҳбат тугаши билан Зеленскийга қўнғироқ қилиб, 1 соат атрофида суҳбат қурди. Трамп бу қўнғироқлар Украинадаги урушни тугатиш бўйича тинчлик музокараларининг бошланиши деди.

Ҳозирча Россия ва Украина қандай шартлар асосида келишиши аниқ эмас. Лекин уч томонлама музокаралар бошлаш учун илк қадам ташланганининг ўзи катта гап. Ахир уруш нафақат икки давлатни, балки нарх-навога таъсир қилаётгани учун бутун дунёни ҳолдан тойдирди.

Трампнинг айтишича, у ҳар икки давлат президентлари билан алоҳида учрашув ўтказади. Кейин америкаликлар Путин, Зеленский ва Трамп ўртасида учрашув ташкил этишга ҳаракат қилишади. Украина Россия босиб олган шаҳарларини қайтариб ололмаслиги ойдинлашиб бормоқда. Лекин Киев ҳеч бир ҳудудини, хусусан, 2014 йилда аннексия қилинган Қримни ҳуқуқий жиҳатдан Россияники деб тан олмаслиги ҳам аниқ.

Мюнхен конференцияси

Германияда анъанавий Мюнхен конференцияси ўз ишини бошлади. Бутун дунёдан вакиллар тўпланган конференциянинг асосий мавзуси Украинадаги уруш муҳокамаси бўлди. Трамп Путин ва Зеленскийга бежизга айнан Мюнхен конференцияси арафасида телефон қилгани йўқ. АҚШ президенти томонлар Олмонияда ўзаро мулоқот қилишларига умид билдирган. Лекин Россия вакиллари конференцияга таклиф қилинмагани учун ҳозирча фақат Украина ва АҚШ вакиллари ўзаро учрашув ўтказган.

Хусусан, Зеленский АҚШ вице-президенти Жей Ди Венс ва давлат котиби Марко Рубио билан учрашди. Аввалроқ конференцияда чиқиш қилиб европалик сиёсатчиларни танқид қилган вице-президент Вэнс президент Зеленскийга нима дегани аниқ эмас. Лекин суратлар ва видеоларга қараганда учрашувда Киев учун унчалик ёқимли гаплар айтилмаган. Ўз навбатида Зеленский конференциядаги ҳар бир чиқишида Киев Трамп ва Путин Украина масаласида ўзаро амалга оширган ҳеч қандай келишувини тан олмаслигини такрорлади. «Улар истаган мавзуларида гаплашаверишсин, менинг ишим йўқ. Лекин Украина масаласида бизсиз музокара ўтказишлари керак эмас», деди Зеленский.

Чернобил АЭСга ҳужум

Трамп Украина ва Россия ўртасидаги урушни тугатаман деб юрганда икки давлат ўзаро ҳужумларни давом эттирмоқда. Масалан, 14 февралга ўтар кечаси Украинада жойлашган Чернобил атом электр станцияси устида қурилган ҳимоя қобиғига зарбдор дрон бориб урилди. Украина президенти Зеленский Россия АЭСга ҳужум қилганини айтди. «АЭСларни эгаллаб оладиган, улар ҳудудида оқибатини ўйламай ҳарбий амалиёт олиб борадиган дунёдаги ягона давлат Россия», деди Зеленский. Кремл эса буни Киевнинг провокацияси деб атади.

1986 йил Чернобил АЭСда реактор портлаб, инсоният тарихидаги энг хавфли ядровий техноген авариялардан бири содир бўлган. Тезда атрофга тарқалган радиация юзлаб км ҳудудларга ўз таъсирини кўрсатади. Украина ҳукумати Ғарб давлатлари ёрдамида 2019 йил портлаган реактор устига радиация тарқалишига қаршилик қиладиган қобиқ ўрнатган. Ушбу қобиқ жорий аср охиригача хизмат қилиши кўзда тутилган.

ҲАМАС асирларни қайтарди

Ўтган ҳафта ҲАМАС Исроилни келишув шартларини бузди деб навбатдаги асирларни озод қилиш бекор бўлгани ҳақида баёнот бергач, Исроил шанба куни тушгача ваъда қилинган асирлар озод қилинмаса, ЦАҲАЛ Ғазода урушни қайталаши билан таҳдид қилганди. Кеча ҲАМАС уч нафар исроиллик асирни озод қилди. Улар орасида Россия фуқароси ҳам бор. ҲАМАС бу галги жараённи ҳам шоуга айлантириб юборди. Асирлар Яҳё Синварнинг юрти бўлмиш Хон-Юнисдан озодликка чиқарилди. Энди Исроил келишувга кўра 369 фаластинликни қамоқхоналардан Фаластинга қайтариши керак.

Шу тариқа ҲАМАС ва Исроил ўртасидаги ўт очишни тўхтатиш режими давом этадиган бўлди. Ҳаммаси режа бўйича кечса, Наврўзга бориб Исроил босқинчи армиясини Ғазодан олиб чиқиши керак.

«Яҳудийлар Америкага кўчсин»

АҚШ президенти Доналд Трамп дўсти Бинямин Нетаняҳу билан учрашув вақтида Америка Ғазони ўзиники қилиши, у ердаги фаластинликлар бошқа араб давлатларига кўчирилишини айтганди. Трампнинг бу гаплари араб оламида таҳдид ўлароқ қаршиланди. Халқаро майдонда ҳам ҳеч ким бу таклифни қўллагани йўқ.

Ямандаги хусийчилар эса бу гапи учун Трампни тролл қилишди. Хусийчилар етакчиси Абдул Малик ал Хуси Исроилдаги барча яҳудийларни АҚШга кўчиришни таклиф қилди. «Американинг ери катта», деб қўшимча қилди у. Исроил бош вазири Нетаняҳу Саудия Фаластин давлатини ўз ҳудудида тузаверсин, уларнинг ери катта деб айтганди. Ал Хуси шу тариқа Нетаняҳуни ҳам тролл қилди.

Эрон ташқи ишлар вазири Аббос Арақчи бу борада янада қизиқарли таклифни илгари сурди. У АҚШга исроилликларни Гренландияга кўчиришни таклиф қилди. «Бу бир ўқ билан икки қуённи уриш бўлади», деди Эрон бош дипломати.

Саудия валиаҳд шаҳзодаси Муҳаммад ибн Салмон эса Трампга мурожаат қилиб, фаластинликлар Ғазода кўчманчи бўлиб яшамаётгани, бу уларнинг ери эканини эслатди.

Гватемаладаги авария

Ҳафтанинг энг даҳшатли воқеаси Гватемалада содир бўлди. Йўловчи автобуси кўприкдан қулаб, 51 киши ҳалок бўлди. Сан Аугустиндан пойтахт Гватемалага қараб кетаётган автобус йўловчилар билан тўла бўлган ва кўприкдан жарликка қулаган. Автобус ҳайдовчиси бошқарувни йўқотиб, бир нечта машиналарга, кейин кўприк тўсиғига урилган-да, дарё оқиб ўтадиган жарликка қулаган.

Машъум ҳодисага автобус тормоз тизими ишламай қолгани сабаб бўлгани айтилмоқда. Шу ўринда ҳайдовчиларга мурожаат қилиб, йўлларда эҳтиёт бўлишни, тезликни оширмасликни эслатмоқчимиз. Айниқса йўловчи ташиётган автобус ҳайдовчилари. Сиз одамлар ҳаётига масъулсиз. Йўлга чиқишдан аввал уловни, албатта, техник кўрикдан ўтказиб олинг.

Италияда мафияга қарши «ов»

Ҳафта бошида Италияда Сицилия мафиясига қарши кенг кўламли операция ўтказилди. Полиция ахборотида айтилишича, «Коза ностра» (сицилиячада «менинг ишим») мафиозлар гуруҳи яна ўз таъсир доирасини ошириш пайига тушиб қолган. Бу мақсадини амалга ошириш учун сицилиялик ёшлар орасида янги аъзоларни саралашга киришган. Полиция ва армия зобитлари иштирок этган операцияда 180 киши қўлга олинган.

Маск Open AIʼни сотиб олмоқчи

Доналд Трампнинг энг қалин маслаҳатчисига айланган Илон Маск охирги йилларнинг энг зўр кашфиёти ChatGPT яратувчиси Open AI компаниясини сотиб олиш учун 97,4 миллиард доллар ваъда қилди. Америка нашрларига кўра, Маск ва Open AI бош директори Сэм Алтман анчадан буён келишмайди. Алтман Маскнинг бу ҳаракатини рақобатчини сотиб олишга уриниш деб ҳисоблаган.

Табиийки, ChatGPT яратувчилари Маскнинг жуда катта таклифини рад этишди. Улар Маскка ҳазил билан жавоб бериб 9,74 миллиард долларга Тwitterʼни сотиб олишни таклиф қилишган.

Путин Жўланий билан гаплашди

Ўтган ҳафта Россия президенти Владимир Путин Сурия янги президенти Аҳмад аш Шараа ёки биз билган Абу Муҳаммад ал Жўланий билан телефон орқали мулоқот қилди. Жўланий Путиннинг дўсти Башар Асад режимини ағдарган «Ҳайъат таҳрир аш Шом» гуруҳи қўмондони ҳисобланади. Унинг қўшини Асадни ағдарганидан кейин суриялик диктатор оиласи билан Москвага қочган.

Бу воқеалардан кейин Путин илк марта Сурия янги раҳбари билан мулоқот қилди. Россия президенти Жўланийга Суриядаги вазиятни яхшилаш бўйича ёрдам таклиф қилган. Аввалроқ Жўланий Суриядаги муаммолар сабабчиси Москвада эканини айтиб, Россиядан Башар Асадни топширишни сўраганди.

Дания мигрантларни сақлаб қолмоқчи

Охирги вақтларда дунёда меҳнат муҳожирларини қувиш, таҳқирлаш авж олди. Давлатлар бу ишни хавфсизлик иддаоси билан қилишга одатланишди. Айтайлик, бир нокас жиноят қилади, унинг касрига бошқа қозон қайнатиш учун тирикчилик қилиб юрган бечора муҳожирлар балога қолади. Бироқ ақлли давлатлар муҳожирлар тайёр ишчи кучи эканини тушуниб етган ҳолда сиёсат қилишяпти.

Масалан, Дания меҳнат муҳожирларини мамлакатда имкон қадар кўпроқ сақлаб қолиш йўлларини қидирмоқда. Таҳлиллар натижасида муҳожирлар Скандинавиядаги ажойиб давлатдан тез кетишларининг сабабларидан бири таълим тизими экани аниқланди. Яъни мамлакат таълим тизимида муҳожирлар фарзандлари учун кам йўналишлар тақдим этилиши учун уларнинг аксари болаларига таълим бериш учун бошқа давлатларга кетишга мажбур бўлишмоқда. Таҳлилчи Келли Драпер Расмуссон мигрантларни узоқроқ сақлаб қолиш учун таълимда хилма-хилликни ошириш керак демоқда.

Ҳозир Дания миграция бўйича пик даражага чиқди ва мамлакат тайёр меҳнат ресурслари бўлган муҳожирларни сақлаб қолишдан манфаатдор. Айни дамда мамлакатда яшаётган муҳожир болалар дания тилини билса, исталган йўналишда ўқиши мумкин. Лекин инглизча гаплашадиган ёшлар университетларда фақат халқаро бакалавриат йўналишида ўқий олади.

Оқибатда бу оила бир неча йилдан кейин Данияни тарк этишга мажбур бўлади. Тадқиқотчилар халқаро ёшлар ҳам инглизчада маҳаллий ёшлардек ўқитилиши керак деб ҳисоблайди. Уларнинг фикрича, бу муҳожирлар кўпроқ ва ҳатто доимий Данияда қолишини таъминлайди.

Қуёш панеллари кўмирни ортда қолдирди

Ўтган йилги ҳисоб-китобларга кўра, Европа Иттифоқида ишлаб чиқарилган электр энергиясининг 11 фоизи қуёшдан олинган. 10 фоиз энергия эса кўмир ёқиладиган ИЭСлардан. Шу тариқа Европа Иттифоқида илк марта қуёш станциялари улуши кўмирда ишлайдиган ИЭСларни ортда қолдирди. Белгия шимолида жойлашган Хёсден-Золдер кўмир шахтаси ёпилганидан кейин унинг олдида улкан чиқинди майдони юзага келганди. Энди бу майдонда улкан қуёш станцияси ташкил этилди. 25 мингта қуёш панелидан йилига 5 гигаватт соат энергия беради.

2024 йил Европа давлатлари 47 фоиз электр энергиясини қайта тикланадиган ресурслардан олишган. Бу ўтган йилгига қараганда 13 фоиз кўпроқ дегани. Табиийки, бу борада атом электр станциялари етакчи ўринда. Кейинги ўринларда газда ишлайдиган ИЭСлар ва гидроэнергетика тармоқлари қайд этилган.

Европа Иттифоқи давлатлари ўзаро келишув асосида кўмирда ишлайдиган ИЭСлардан воз кечмоқда. Бунга имкони йўқ давлатлар эса кўмирли ИЭСлар улушини 5 фоизгача камайтирган. Бу борада энг ёмон вазият Германия ва Полшада. Россия импорти чеклангани сабаб бу давлатлар яна кўмирдан кўпроқ фойдаланишга мажбур бўлган.

Қуёш станциялари борасида иттифоқда Венгрия етакчи. Можарлар истеъмол учун энергиянинг 25 фоизини қуёшдан олмоқда. Кейинги ўринларда Греция ва Испания бормоқда. Улар мос равишда 22 ва 21 фоиз энергияни қуёшдан олади.

Бизда ҳозирча шулар. Бу сизларга етказмоқчи бўлган хабарларимизнинг охиргиси эди. Ҳафталик дайжест кўрсатуви билан кейинги ҳафтада кўришгунча.

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.

Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.