«2014 йилги чегараларга қайтиш нореал». Пентагон раҳбари Украина, НАТО ва тинчликпарвар кучлар ҳақида

Пентагоннинг янги раҳбари Пит Ҳегсет АҚШда ҳокимият алмашганидан кейин биринчи марта Европага келди. Украинага ёрдам бериш гуруҳи йиғилишини у қатъий баёнотлар билан бошлади: дипломатик келишув натижасида Украина НАТОга қўшилиши ҳақиқатга тўғри келмайди (худди мамлакат 2014 йилги чегараларига қайтиши каби), Киевни асосан Европа қўллаб-қувватлаши керак, АҚШ эса эътиборни Европа хавфсизлигидан бошқа минтақаларга қаратишни режалаштирмоқда. Бу — ҳали Украинадаги уруш тақдири учун муҳим бўлган ҳафтанинг бошланиши: Европа шаҳарларида бир вақтнинг ўзида бир нечта тадбирлар бўлиб ўтмоқда, уларда АҚШнинг янги расмийлари илк бор НАТО бўйича иттифоқчиларига ўз ташқи сиёсат режалари ҳақида шахсан гапириб беришади.

Украинанинг НАТОга аъзолиги масаласи

Бу ҳафта — кўп жиҳатдан Украинанинг келажаги учун ҳал қилувчи ҳафта — Пит Ҳегсет Пентагон раҳбари сифатида биринчи марта Европага ташриф буюрди. Унинг бу борадаги биринчи тадбири Украина бўйича контакт гуруҳи йиғилиши бўлди — у кўпроқ «Рамштайн» формати сифатида танилган. Ўнлаб давлатларни ўз ичига олувчи ушбу бирлашма 2022 йил баҳорида АҚШ ташаббуси билан ташкил этилганди. Айнан ушбу гуруҳ доирасида Киевга ҳарбий ёрдам кўрсатиш бўйича асосий қарорлар қабул қилинади.

Гуруҳ йиғилиши Брюсселда НАТО штаб-квартирасида бўлиб ўтди. Биринчи марта унинг раиси АҚШ эмасди — бу ролни Вашингтоннинг илтимосига биноан Буюк Британия мудофаа вазири Жон Ҳили ўз зиммасига олди. Учрашувдан олдин Ҳегсет журналистлар қаршисида сўзга чиқди ва дарҳол бир нечта кескин баёнотлар берди.

«АҚШ Украинанинг НАТОга аъзолигини дипломатик келишувларнинг реал натижаси деб ҳисобламайди», — деди у ўз нутқи аввалида. Аввалроқ Украина президенти Володимир Зеленский мамлакатнинг НАТОга тўлақонли аъзолиги —хавфсизликнинг ягона ҳақиқий кафолати бўлишини бир неча бор таъкидлаганди. Бироқ, алянс Украинани таклиф қилишга шошилмади ва АҚШ позицияси инобатга олинса, энди бундай истиқбол чиндан ҳам реал бўлиб кўринмаяпти.

2014 йилги чегараларга қайтиш — имконсиз

Пит Ҳегсетнинг мамлакатнинг 2014 йилгача бўлган чегараларига қайтиш имконияти юзасидан ҳам Украина учун тасалли берадиган фикр айтмади.

«Биз ҳам Украина суверен ва фаровон бўлишини истаймиз. Аммо тан олишдан бошлаш керак: Украинанинг 2014 йилгача бўлган чегараларига қайтиш — амалга ошириб бўлмайдиган мақсад. Ушбу хаёлий мақсадга интилиш фақат урушни узайтиради ва кўпроқ азоб-уқубатларга сабаб бўлади», — деди Пентагоннинг янги раҳбари.

Ҳегсетнинг фикрича, урушни тўхтатишга фақат «иттифоқчилар қудрати»ни жанг майдонида содир бўлаётган воқеаларга «реалистик баҳо бериш» билан бирлаштириш орқали эришиш мумкин.

«Президент Трамп Америка халқи ва кўплаб етакчиларга тўғридан тўғри айтди: жанговар ҳаракатларни тўхтатиш ва мустаҳкам тинчликка эришиш — бу асосий устувор йўналишлардан бири. У Россия ва Украинани музокаралар столига ўтқазиб, бу урушни дипломатия ёрдамида якунламоқчи. Пентагон бу борада ёрдам беради», — деди Ҳегсет.

Доналд Трамп можарони дипломатик йўл билан ҳал қилиш режаси борлигини бир неча бор таъкидлаган, бироқ унинг маъмурияти ҳозирча ҳеч қандай тафсилотларни ошкор қилмаган. ОАВда режанинг бир қисми АҚШ ва Украина ўртасида табиий ресурслардан фойдаланиш бўйича келишув, Украинада президентлик сайловларини ўтказиш ёки ҳудудларни алмашиш бўлиши мумкинлиги ҳақидаги фаразлар пайдо бўлган.

Ёрдамнинг катта қисмини Европа тақдим этиши керак

Ҳегсет Америка тинчликпарвар контингентини Украинага юборишни ҳам имконсиз деб атади: «Ҳар қандай хавфсизлик кафолатлари доирасида ҳам америкалик ҳарбийлар Украинага юборилмайди», — деди у.

Пентагон раҳбари хавфсизлик кафолатлари ҳақида гапирар экан, уларни «Европанинг ва Европаники бўлмаган кучлар» таъминлаши керак, деган фикрни билдирди. «Агар қачондир Украинада тинчликпарвар кучлар жойлаштирилса, бу НАТО миссияси ёки коллектив хавфсизлик тўғрисидаги 5-модда доирасида бўлмаслиги керак», — дея қайд этди у.

НАТОнинг Европадаги аъзолари келажакда Киевга ёрдамнинг катта қисмини бериши керак, деди Ҳегсет. Унинг сўзларига кўра, Вашингтон ўз иттифоқчилари билан «мувозанатсиз муносабатларга ортиқ тоқат қилмайди».

«Европа хавфсизлигини таъминлаш НАТОнинг европалик аъзолари учун устувор вазифа бўлиши керак, — деди у. — Бунинг бир қисми сифатида, келажакда айнан Европа Украинага ажалвор ва ажалвор бўлмаган ҳарбий ёрдамнинг асосий қисмини бериши керак».

Зеленский шу кунларда Британиянинг Guardian газетасига берган интервюсида АҚШ иштирокисиз Украина хавфсизлиги кафолатларини таъминлаш мумкин эмас, деб ҳисобламаслигини айтганди. Хусусан, Украина президенти Американинг Patriot зенит-ракета тизими Европанинг ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларига қараганда самаралироқ ишлашини таъкидлади. «Демак, ҳатто бу алоҳида ҳолатдан ҳам тахминан маълумки, Америка бўлмаса, хавфсизлик кафолатлари тўлиқ бўлмайди», —деди Зеленский.

Брюсселдаги йиғилишга раислик қилаётган Буюк Британия мудофаа вазири Жон Ҳили бунга жавобан иттифоқчилар аллақачон Украинага ёрдамни кучайтираётгани ва Европа хавфсизлиги учун фаолроқ ишлаётгани — бу давом эттирилишини айтди.

Ҳал қилувчи ҳафта

Украина бўйича Контакт гуруҳи йиғилишидан сўнг Пит Ҳегсет 13 феврал куни Брюсселда бўлиб ўтадиган НАТО мамлакатлари мудофаа вазирлари йиғилишида иштирок этади.

Кейинги куни, 14 февралда Мюнхенда хавфсизлик бўйича йиллик конференция бошланади. У ерга Володимир Зеленский ҳам боради, Америка делегациясига вице-президент Жей Ди Вэнс бошчилик қилади (у урушни тезроқ тугатиш тарафдори).

Бундан ташқари, Мюнхенга Трампнинг Украина бўйича махсус вакили Кит Келлог келмоқда. Bloomberg маълумотларига кўра, унинг асосий мақсадларидан бири — европалик ҳамкорларнинг нуқтайи назарини эшитиш ва бир неча ҳафтадан сўнг АҚШ президентига можарони тинч йўл билан ҳал қилиш бўйича келишув параметрларини тақдим этишдир.

Бу музокаралар эса Оқ уй ва Кремл Украинадаги урушни якунлашни фаол муҳокама қила бошлагани ҳақидаги хабарлар фонида бўлиб ўтади. АҚШ президенти Доналд Трамп ҳатто маълум бир ютуқларга эришилганини айтмоқда, аммо тафсилотларга тўхталмаяпти.

Бунинг фонида Европа, АҚШнинг НАТО бўйича иттифоқчиларининг бир қисми ва алянснинг ўзи ташкилот сифатида Украинадаги вазиятни тартибга солишда иккинчи даражали рол ўйнаши ҳақидаги хавотирлар кучаймоқда. Politico нашри ёзишича, Европа Иттифоқининг айрим давлатлари Украина тақдири ҳақидаги гап-сўзлардан четда қолмаслик учун ўз стратегиясини ўзгартирмоқда. НАТОнинг собиқ юқори мартабали мулозими Камил Гранд Европа давлатлари эришмоқчи бўлаётган вазиятни шундай таърифлади: «Улар менюда эмас, балки [музокаралар столида] бўлишни хоҳлашади».

Шу кунларда НАТОнинг юқори мартабали амалдори анонимлик шарти билан BBC рус хизматига келгуси ҳафта ҳақиқатан ҳам АҚШнинг НАТО бўйича иттифоқчилари ва Европа Иттифоқи мамлакатлари учун жуда муҳим эканини айтганди. Унинг тан олишича, ҳозирда европалик ҳамкорлар ҳақиқатан ҳам Вашингтоннинг позицияси ва режаларини тўлиқ тушунмаяпти, «қарама-қарши сигналлар» эса шундан чиқмоқда.

«АҚШ — бу бутун жумбоқнинг жуда муҳим қисми. Бу алянснинг умуртқа поғонаси, тийиб туриш ва мудофаанинг асосий кафолатидир. Ёрдам ҳажми бўйича Украинанинг асосий иттифоқчиси, — деди у. — Эҳтимол, шу ҳафта охирига бориб, улар нимадан келиб чиқаётганини яхшироқ тушунармиз». BBC суҳбатдоши таъкидлашича, НАТОга аъзо давлатлар Россиянинг тинчлик шартларини якка ўзи белгилашига йўл қўймаслик учун барча имкониятларни ишга солади.

НАТО бош котиби Марк Рютте BBC’нинг Москва ва Вашингтон ўртасидаги фаол мулоқот фонида АҚШнинг бошқа иттифоқчилари четда қолишидан қўрқмайсизми, деган саволига у шундай жавоб берди:

«НАТОнинг 50 фоизидан кўпроғини АҚШ ташкил этади. Битта иттифоқчи иттифоқ кучининг ярмидан кўпига жавоб беради. Шунинг учун бу маънода менда ҳеч қандай хавотир йўқ, чунки биз ҳаммамиз биргаликда ишга жалб қилинганмиз. Ҳозир қандай музокаралар кетаётгани ҳақида спекуляция қилмоқчи эмасман».