Ғазодан Жанийнга кўчган зулм, террорчилар рўйхатига қайтган «Ансоруллоҳ» ва Трампнинг таҳдидларидан чўчимаётган Кремл — кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеалар ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномамизда таништирамиз.

Исроил зулми Ғазодан Жанийнга кўчди

Исроил оккупацияси остидаги Ғарбий соҳилда зўравонликлар авж олмоқда. Фаластиннинг Жанийн туманида Исроил ҳужумлари натижасида камида 10 фаластинлик ҳалок бўлди, 35 дан ортиғи яраланган. Исроил армияси буни «аксилтеррор операцияси» деб атади, аммо бу борада батафсил маълумот берилмаяпти.

Фаластин маъмурияти исроиллик ҳарбийларни тинч аҳоли ва хавфсизлик кучлари ходимларига ўт очганликда айблади. Жабрланганлар орасида тинч фуқаролар ва офицерлар бор, улардан бири оғир аҳволда.

Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу бу ҳаракатни «терроризмга қарши кураш» деб баҳолаган ва операцияга «Темир девор» деб ном берилган.

Жанийндаги эскалация Ғарб соҳилидаги умумий зўравонликлардан бир қисмидир. Сўнгги ҳафталарда ҳарбий рейдлар, ноқонуний манзилгоҳларда яшовчи яҳудий кўчкиндиларининг ҳужумлари ва авиаҳужумлар кўпайди. 21 январ куни яҳудий манзилгоҳларидаги кўчкиндилар армия ёрдамида фаластинликларнинг автомобиллари ва мулкларини ёқиб юборди. 20 дан ортиқ одам яраланди.

Ғазода яқиндаги келишувга қарамай, вазият нотинч қолмоқда. 2023 йил 7 октябрдан буён Ғарбий соҳилда Исроил кучлари ва ноқонуний манзилгоҳлардаги яҳудий кўчкиндилари томонидан камида 847 фаластинлик ҳалок қилинган.

Дамашқ: «Санкциялар сабабчиси — Москвада»

Суриянинг янги ҳукумати Ғарбдан иқтисодий санкцияларни бекор қилишни сўрамоқда. Давос форумида Сурия ташқи ишлар вазири Асад аш-Шайбоний санкциялар сабабини Москвадан қидириш кераклигини таъкидлаб, Башар Асад даврида жорий этилган санкциялар мамлакатнинг тикланишига тўсиқ бўлаётганини айтди. Унга кўра, «Сурия халқи собиқ ҳукмдорга қарши чоралар туфайли жазоланмаслиги керак».

8 декабр куни мухолифатдаги «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом» гуруҳи Дамашқни эгаллаганидан кейин ҳокимият тепасига келган янги ҳукумат очиқ иқтисодий ислоҳотларни ваъда қилмоқда. Жумладан, нефт саноатининг хусусийлаштирилиши ва хусусий сармояларни транспорт инфратузилмасига жалб қилиш режалаштирилган.

АҚШ 6 ойлик санкцияларни енгиллаштириш ҳақида эълон қилди. Евроиттифоқ ҳам янги ҳукумат инклюзив сиёсатни йўлга қўйса, чораларни юмшатишни кўриб чиқмоқда.

Суриядаги 14 йиллик можарода 500 мингдан ортиқ киши ҳалок бўлиб, мамлакат инфратузилмаси деярли тўлиқ вайрон қилинган. Мамлакатнинг янги етакчиси Аҳмад аш-Шараъ «иқтисодий тизимсиз қолган давлат»ни тиклаш зарурлигини таъкидламоқда.

Трамп ҳусийчиларни «террорчилар» рўйхатига қайтарди

АҚШ президенти Доналд Трамп Яманнинг «Ансоруллоҳ» ҳаракатини яна «хорижий террорчи ташкилотлар» рўйхатига киритишга фармон берди. Трамп Эрон минтақада «террорчилик фаолиятини» кенгайтириб, ҳусийчиларни бу мақсадда қўллаётганини таъкидлади.

Президентнинг айтишича, Байден маъмурияти 2021 йилда ҳусийчиларни ушбу рўйхатдан чиқарган, аммо бу чора уларнинг хавфли фаолиятини кучайтирди. Трамп, хусусан, Қизил денгиздаги кемаларга ҳужумларни мисол қилиб келтириб, уларни террорчи ташкилотлар рўйхатига қайтариш зарурлигини таъкидлади.

2021 йилда Энтони Блинкен «Ансоруллоҳ» ҳаракатини рўйхатдан чиқаришга Ямандаги оғир ҳуманитар вазият сабаб бўлганини билдирган эди. Аммо Трамп ҳусийчиларнинг минтақага хавф туғдираётганини қайд этиб, уларнинг террорчи мақомини тиклади.

Трамп нефт нархини туширмоқчи

АҚШ президенти Доналд Трамп Саудия Арабистони ва OPEC+ни нефт нархини яна пасайтиришга чорлаб, бу Россиянинг Украинадаги урушини якунлашга ёрдам беришини таъкидлади.

Трамп Давосдаги Жаҳон иқтисодий форумидаги чиқишида, нархларни пасайтириш аллақачон амалга ошиши кераклигини ва бу «масъулиятсизлик» эканини билдирди.

Унинг фикрича, нефт нархи юқори бўлгани учун Россия урушни молиялаштиришда давом этмоқда. «Агар нархлар тушса, Москва даромадлари қисқариб, уруш тез якунланарди», — деди Трамп. Шунингдек, у OPEC+ бу чораларни сайловдан олдин амалга оширмаганидан таажжубланганини билдирди.

«Катта еттилик» мамлакатлари 2022 йилда Россия нефтига нарх чегараси ўрнатган эди. Россия бу чекловларни четлаб ўтиш учун «яширин флот» яратиб, нефтини юқори нархларда сотишда давом этмоқда. Европа Иттифоқи санкцияларнинг янги пакетини айнан шу флотга қаратди. Шунингдек, ЕИдаги олти мамлакат Россия нефти нархини баррелига 60 доллардан туширишни таклиф қилган.

Кремл Трамп таҳдидларидан чўчимаяпти

Кремл АҚШ президенти Доналд Трампнинг Россия экспортига қарши янги санкциялар таҳдидларини кутилган деб баҳолади. Кремл матбуот котиби Дмитрий Песков ушбу баёнотлар аввалги сиёсатдан фарқ қилмаслигини таъкидлади.

«Трампнинг илк президентлиги даврида Россияга қарши санкциялар фаол қўлланган эди. У бу усулни ёқтирган ва бугунги таҳдидларда янгилик йўқ», — деган Песков. Песков Россия АҚШ билан тенг ва ҳурматли мулоқотга очиқлигини билдирди, аммо ҳозирча бундай сигналлар йўқлигини таъкидлади.

Трамп Truth Social платформасида Украина можаросини тезда ҳал қилиш кераклигини таъкидлаб, Россия экспортига қаттиқ чоралар қўллаш билан таҳдид қилди. «Биз кўпроқ инсонлар ҳаётини йўқотишга йўл қўя олмаймиз!» — деб ёзди Трамп, Россияга оғриқли зиён етказишни мақсад қилмаганини ҳам қўшимча қилди.

Экспертлар эса АҚШнинг янги санкциялари Россия иқтисодиётига сезиларли таъсир кўрсатишидан шубҳаланмоқда. 2023 йилда АҚШ Россиядан кўпчилик товарларни импорт қилишни тўхтатган, 2024 йилда эса бу кўрсаткич атиги $2,8 млрдни ташкил этди.

Иқтисодий қийинчиликлар Россияни музокараларга ундайдими?

Нефт ва газ экспорти орқали ўсишга эришилганига қарамасдан Россия иқтисодиётидаги муаммолар янада чуқурлашмоқда. Асосий қийинчиликлар ишчи кучи танқислиги ва инфляцияга қарши курашда жорий этилган 21 фоизлик базавий ставка билан боғлиқ.

Reuters маълумотларига кўра, бундай шарт-шароитда Россиядаги айрим элита вакиллари тинчлик келишувига интилишни маъқул кўрмоқда.

Россия бюджетига тушаётган юк кучаймоқда: ҳарбий харажатлар ялпи ички маҳсулотнинг 6,3 фоизини ташкил этиб, бюджетнинг учдан бир қисмига тенглашди. Бундай вазият Владимир Путиннинг ўзида ҳам хавотир уйғотган.

Манбаларга кўра, Путин аллақачон Украинада асосий мақсадларга эришилган деб ҳисобламоқда. Жумладан, Қримга қуруқлик орқали йўл очилиб бўлган. Россия ҳозир Украина ҳудудининг 20 фоизини назорат қилмоқда. Лекин юқори харажатлар ва иқтисодий босим Москвани можарони музокаралар орқали ҳал қилиш йўлига бошлаши мумкин.

Путин ва Нетаняҳудан сўнг «Толибон»га ордер

Халқаро жиноий суд прокурори Карим Хон «Толибон» етакчиси Ҳайбатуллоҳ Охундзода ва Олий суд раҳбари Абдулҳаким Ҳаққонийни ҳибсга олиш учун ордер беришни сўради. Улар аёллар, қизлар ва уларни қўллаб-қувватловчиларни таъқиб қилганликда айбланмоқда.

2021 йилда ҳокимиятни қўлга киритган «Толибон» ҳаракати аёллар ҳуқуқларини чекловчи қатор қонунларни жорий қилган. Улар қизлар учун таълимни тақиқлаш, аёлларнинг ишлашини, эркин ҳаракатланишини чеклаш ва жамоат жойларига боришини ман этишни ўз ичига олади.

Халқаро жиноят суди ордери Рим статутига аъзо давлатларга ҳибсга олиш мажбуриятини юклайди. Афғонистон ушбу статутнинг иштирокчиси саналади. Айбдорлик фақат суд жараёнида аниқланиши мумкин.

Аввалроқ суд Россия президенти Владимир Путин ва Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳуни ҳибсга олиш учун ордер чиқарган эди.

Лос-Анжелес яқинида яна ёнғин авж олди

Калифорнияда Лос-Анжелес шаҳридан 80 км шимолда жойлашган Кастаик кўли ҳудудида 22 январ куни янги ёнғин бошланди. «Ҳюз» деб номланган ёнғин 38 км² майдонни қамраб олди.

Аҳоли хавф туфайли эвакуация қилинмоқда: 31 минг киши эвакуация қилинган бўлса, яна 23 минг кишининг кўчирилиши кутилмоқда. Кастаик округи қамоқхонасидаги айрим маҳбуслар ҳам эвакуация қилинди.

Ёнғинни ўчиришга 4 мингга яқин ўт ўчирувчи жалб қилинган. Ҳозирча бирорта иншоот зарар кўрмаган. «Ҳюз» ёнғинидан ташқари, «Итон» ва «Палисейдс» деб номланган ёнғинлар тўлиқ назоратга олинган. Улар мос равишда 57 ва 95 км² майдонларни вайрон қилган.