“АҚШ ўз уйига қайтяпти” — Трамп нега ташқи дунёга харажатларни кесяпти?

Трамп Американи яна Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотидан, шунингдек, иқлим ўзгариши бўйича Париж келишувидан олиб чиқмоқда. У имзолаган бошқа бир ҳужжат билан, АҚШнинг бошқа мамлакатларга ёрдам кўрсатиш дастурлари 90 кунга тўхтатилди. Kun.uz мухбири сиёсий таҳлилчилардан Доналд Трампнинг бу қарорлари ортида турган мотивлар ҳақида сўради.

Камолиддин Раббимов: Доналд Трамп Американинг ташқи дунёга бераётган ёрдамларига давлатчилик нуқтайи назаридан эмас, бизнесмен сифатида қарайди. У миллиардер, “шу нарсани қилсам, 4 миллиард эконом қилган бўларканман”, деган нуқтайи назарга эга.

Кейинги 70 йилда дунёда Америка тартиботини таъминлашнинг асосий механизмларидан бири – халқаро институтлар ва баъзи мамлакатларни молиявий қўллаб-қувватлаш бўлган. Миср, Исроилга миллиардлаб ёрдам берилади, Исроилга-ку айтмаса ҳам бўлади. Натижада АҚШ дунёнинг турли минтақаларида ўз таъсирини ўтказиб келган.

Трампнинг биринчи ваколат муддати даврида ҳам давлатнинг мазкур молиявий амалиётларини қисқартиришга ҳаракат қилган, бироқ республикачилар унинг бу ҳаракатини АҚШ ташқи сиёсатини, халқаро қудратини демонтаж қилиш сифатида баҳолаган ва бунга қаршилик қилган эди. У янги ваколат муддатида ҳам шу ишни давом эттиради, лекин бу гал сиёсий элита унга катта қаршилик қилолмайди.

Қўпол қилиб айтганда, Америка уйига қайтяпти. Америка I Жаҳон урушигача дунё ишларига аралашмаган, II жаҳон урушидан кейин эса дунё тартиботини ўз қўлига олганди. СССР қулагунгача дунёнинг қаерида кичик бўлса ҳам конфликт кузатилса, АҚШ ва СССРнинг қулоғи кўриниб турарди. Учинчи давлат йўқ эди.

Американинг “уйига қайтиши” аслида Трампдан олдин бошланган эди. “Дунё ишларидан чарчадик, энди уйга бориб, уйимизни ҳам чиройли қилиб қўяйлик, нега фақат ташқи дунёга пул сочаверасизлар, ўзимизда йўллар, мактаблар қурсаларинг бўлмайдими” деган кайфият Америка халқида кучайган.

Бу – Американинг глобал қудратига таъсир қилади, рақибларини хурсанд қилади.

Фарҳод Каримов: Трампнинг бу сиёсати оғир оқибатларга олиб келади. Масалан, АҚШнинг Париж пактидан чиқиши иқлим ўзгаришига қарши курашиш ҳаракатини асосий молиявий қўллаб-қувватловчисидан, экологик муаммолардан азият чекаётган давлатларни эса донорлик ресурсидан мосуво қилади. Бундан иккинчи ёки учинчи дунё мамлакатлари кўпроқ азият чекади.

2020 йилда Хитойнинг ЖССТ билан ҳамкорликдаги лойиҳалари ва кўплаб давлатларга COVID-19 билан курашиш йўлида кўрсатган ёрдами Хитойнинг халқаро нуфузини оширган эди. Агар АҚШ изоляция сиёсатини кучайтирса, Хитой бошқа ташкилотлар орқали ҳам ўзининг глобал таъсирини кучайтириб олиши имкониятига эга.

Трамп Хитой таклиф қилолмайдиган хизматлар ва товарларни дунёга таклиф қилиш орқали Хитой билан рақобатлашмоқчи. Масалан, космос лойиҳалари.

Исломхон Ғаффоров: АҚШнинг нефт қазиб олишни кучайтиришга интилишини ҳам айнан Хитой билан рақобатдан қочиш сифатида баҳолаш мумкин. Маълумки, АҚШ азалдан нефт қазиб олиш ва нефт маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича гегемон давлат ҳисобланади, Хитой эса муқобил энергияга энг кўп устуворлик беряпти. Бу бўйича рақобатда Хитойга мағлуб бўлишини билган АҚШ ўзи аввалдан кучли бўлган нефт қазиб олиш соҳасини кучайтиришга қарор қилди ва шу сабабли Париж пактини тарк этмоқда. Бу йўлда АҚШдаги нефт бизнеси билан шуғулланувчи катта тадбиркорларга йўл очилмоқда.

Шуҳрат Расулов: АҚШ деярли барча халқаро ташкилотлар харажатларининг камида 20 фоизини зиммасига олган. Трамп бунинг эвазига АҚШ нима фойда кўряпти, деган саволни қўйган. У биринчи ваколат муддатида Жаҳон савдо ташкилоти низомларини ҳам бир неча марта қўпол равишда бузган, Туркия ва Хитой каби давлатлар товарларига қўшимча бож киритган эди. Ҳозир эса АҚШ бу ташкилотни ҳам тарк этиши ҳақида фикрлар янграмоқда.

Агар АҚШ халқаро ташкилотларни тарк этса ёки уларни молиялаштиришдаги ўз улушини олиб қўйса, уларнинг айримлари бутунлай қулаши ёки жуда кичик тузилмаларга айланиб қолиши мумкин.