“Дубляжга янги овозлар керак” — Доктор Ҳаусни ўзбекча гапиртирган Муҳаммаджон Хўжаев билан интервью

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Муҳаммаджон Хўжаев салкам 20 йилдан бери дубляж актёри ва режиссёри сифатида ижод қилиб келмоқда. Илк ишларини мультфильмларга овоз беришдан бошлаган дубляж устаси шу кунгача мингдан ортиқ хорижий фильм қаҳрамонларини ўзбек тилида гапиртирди. Ўтган давр ичида ўз касбининг завқи ва машаққатини яқиндан ҳис қилди. У Kun.uz’гa берган интервьюсида ўзининг фаолияти, қолаверса, дубляж санъати, унинг бугуни ва келажаги ҳақидаги мулоҳазалари билан ўртоқлашди.

1984 йилда Ўзбекистон илмий оммабоп ва ҳужжатли фильмлар киностудиясида иш бошлаган Муҳаммаджон Хўжаев 90-йилларга келиб фаолиятини телевидениеда, кейинроқ радиода давом эттиради. У дубляж соҳасига кириб келишини қуйидагича хотирлайди.

“Устозим Клара Ҳалилова мени дубляжга олиб кирган. Ўшанда биттагина фильмга овоз берганман, кейин «Ўзбекфильм» дубляж студияси ёпилди. Аммо ўша битта фильм ҳам тақиқлар сабаб намойиш этилмади. «Спорт» каналида дубляж бўлими очилгач, у ерга ўтдим. Асосан мультфильмларга ихтисослашган эдик. Ўзим таржимонлик ҳам қилардим. Фарзиддин Фаёзов, Ҳошим Арслонов, Зулхумор Мўминова, Дилдора Рустамова, Элбек Мирзоҳидовлар билан бирга ишлаганман. Улар дубляжда шаклланиб бўлишганди, мен эса кейин кириб келганман”.

Дубляжда янги овозларни шакллантиришда тажрибали дубляж актёрларининг ўрни муҳим. Бу борада кейинги йилларда соҳада яхшигина бўшлиқлар пайдо бўлди. Бирин-кетин маҳоратли дубляж усталари орасидаги йўқотишлар ҳам таъсирини ўтказмай қолмади.

“Очиғини айтиш керак, ҳозирги кунда Санжар Саъдуллаев, Ойбарчин Бакирова, Фатҳулла Маъсудовларнинг ўрнини босадиган одам йўқ. Осмонда бир юлдуз сўнса, унинг ўрнини бошқаси эгаллолмайди. Келажак авлодга бу соҳани ўргатиб бориш керак, энг долзарб масалалардан бу. Бунинг учун устоз актёрлар овозидаги фильмларни кўпроқ қўйиб туришимиз керак. Токи, келажак авлод шундай даражада ижод қилиш мумкин экан, деган ибрат олиши керак” дейди у.

Сухбат давомида дубляж устаси соҳадаги муаммоли ҳолатларга эътибор қаратди. Унинг фикрича дубляжга иккинчи даражали иш сифатида ёндашилаётгани сифатнинг тушиб кетишига сабаб бўлмоқда.

“Бир муддат телеканаллар актёрлар билан фақат шартнома асосида ишлади. Яъни шартномаси йўқ актёрни чақирмаган, унинг овози керак бўлса ҳам. Бугунги кунга келиб дубляж жараёнида режиссёр ўрни пасайиб кетган. Айрим жойларда умуман режиссёр йўқ. Кўп ҳолларда унинг ишларини овоз режиссёри бажаряпти. Агар у маслаҳатлашиб, актёр овозини тўғри танласа, яхши иш бўлади, лекин бемаслаҳат жойда қовун тушириб қўйилиши мумкин.

Яна бир нарса мени кўп ўйлантиради. Дейлик, бир қўшиқчи телеканалда битта қўшиқ айтади бир кунда. Дубляж актёри эса соатлаб эфирда бўлади. Лекин шунга яраша эътибор йўқ. Дубляж актёрига қанақадир унвон берилибди, мукофотланибди, деган нарсани ҳали эшитмадим. Фестивалларда овозлаштириш бўйича алоҳида номинациялар қўйилишини орзу қиламан. Ахир жаҳон киносини таништирувчи дубляж бўлса, ундаги режиссёр, таржимон, актёрларни ҳам эътироф этиш керак.

Алам қиладигани шуки, Санжар Саъдуллаевнинг овози кириб бормаган хонадон йўқ Ўзбекистонда. Лекин афсуски, у эътироф этилмади. Армон билан эслайди киши. Овоз билан иштирок этяпти-ку, овоз ҳеч нарсамасми? Бу йўқолиб кетадиган касб эмас. Ўз миллийлигимизни, тилимизни сақлаб турган нарсалардан бири – дубляж санъати. Албатта, эътибор керак. Бу нарса барчамиздаги аламли орзу”, дейди Муҳаммаджон Хўжаев.

Ўзбекистонда олий таълим муассасаларида дубляж актёрлари алоҳида ўқитилмайди. Муҳаммаджон Хўжаевнинг фикрича дубляж санъатини эгаллаш осон эмас, ўзига хос овози бор, истеъдодли болалар шу йўналишда ўқитилиши керак.

“Санъат институтида алоҳида дубляж учун курс ташкил қилайлик, деган таклиф билан чиқдик бир неча марта. Лекин гаплигича қолиб кетди. Бу касбга қайси соҳадан кириб келишнинг фарқи йўқ, агар юқтирган бўлса, салоҳият бўлса, олиб кетиш мумкин. Лекин бунинг учун ҳам ўқиш керак.

Ҳозирги тенденция пиарга ўхшаб қолди. Дубляжда қайсидир қизиқчи ёки хонанданинг машҳурлигидан фойданишяпти. Томошабин қабул қилаверади камчиликлари билан деб ўйлашади. Лекин бир нарсани унутиб қўйишадики, устоз дубляжчиларимиз ўз образларида “ўлиш”ган. Обид Юнусов, Ҳожиакбар Нурматов, Ойбарчин Бакирова, Фарзиддин Фаёзов, Тўлқин Тожиев, Ёқуб Аҳмедовларни оладиган бўлсак, улар образда эриб йўқ бўлиб кетишган. У ерда ўз номлари йўқ, образ бор. Ўша актёр, қизиқчилар ўз «мен»и билан дубляжга кирса, томошабин қарғишига қолади ва шундай бўляпти ҳам.

Дубляж актёри микрофон қаршисига ўтирганда бир вақтнинг ўзида 15-20 та вазифани бажаради. Ўзини, гапини назорат қилади, экрандаги актёрнинг гапларини эшитади, кайфиятига қарайди, партнёрнинг гапларини эшитиш керак, муҳитни эшитиш керак — эшитишнинг ўзида шунча нарса. Бунинг учун кераксиз касбий кўникмалардан холи бўлиш лозим. Театр актёри бундан холи эмас, чунки театр актёри сўз билан ишламайди, у образ билан ишлайди. Дубляж актёрининг театри ҳам, образи ҳам — унинг овози. Театрда актёр бир образ учун ойлаб тайёрланса, дубляж актёри ўша заҳоти бажаради”.

Муҳаммаджон Хўжаев кинотеатрларда премьера фильмлар ўзбек тилида намойиш этилишини истайди.

“Давлат тили деймиз, улуғлаш керак деймиз, лекин нега ёшларимиз кинони рус ёки бошқа тилда кўриши керак? Агар дубляж қилинадиган дўлса, синхрон дубляж қайтади, сифат ортади, таржимага эътибор берилади, лаблаштириш бўлади. Ва мукаммалликка яқин дубляжни томошабинга беришга ҳаракат қиламиз. Фильмга сарфланаётган сармоянинг 10-20 фоизини дубляжга сарфласа, етади. Ҳозир телеканаллар рақобат қилиб, тезликка эътибор беряпти. Таржимон ҳам бир кечада таржима қиляпти. Чала-чулпа бўлса ҳам, томошабин ҳам ўрганиб қоляпти. Томошабинларнинг дидини кўтариш керак. Дубляж пойга эмас, залвор керак…

Премьералар Қозоғистонда қозоқ тилида бўлади. Шунинг учун ҳам уларнинг дубляжи, киноси ривожланиб кетяпти. Қачонгача бошқа тилда кўради? Халқимиз ўзбек тилида кўриши керак. Масалан, русларникида сўкишлар, нотўғри нарсалари бор. Бу орқали оммавий маданият ҳам кириб келяпти. Дубляж ҳуқуқи қимматлиги учун русча бўляпти, дейишади. Шунинг учун мутасаддилар бу масалаларни ҳам ўйлаб кўриши керак. Биз ҳам синхрон дубляжларда қатнашишни итсаймиз” дейди дубляж актёри.

Муҳаммаджон Хўжаев дубляж режиссёри сифатида ўнлаб хорижий фильмларни ўзбек тилига ўгирган. Бир неча бор синхрон овозлаштиришга уриниб кўрганини ва бу яхшигина маблағ талаб қилишини айтади.

“Бизга янги овозлар керак. Албатта, маблағ ҳам керак. Ҳозирги телеканаллар орасида моддий томондан дубляжга етарлича эътибор бермаётганлари ҳам бор. Шунинг учун 4 тадан ортиқ актёрни жалб қилолмайсиз. Ўзим тажриба учун 3-4 та фильмни олдингидек синхрон тарзда қилиб кўрганман. Булар «Троя», «Италияликларнинг Россиядаги саргузаштлари», «Александр» фильмлари.

«Троя»даги Ҳекторнинг отасига овоз бериш учун Обид Юнусовни чақирганмиз. Образни шу даражада чуқур олиб бергандиларки, ҳамма ҳайрон қолган. Жуда кўп актёрларни жалб қилганмиз. Ўзимиз учун мақтанса бўладиган иш бўлган. Лекин бу таскин. Ҳар куни уларни жалб қилолмайсиз-ку текинга. Ҳаммада рўзғор бор, қора қозон қайнаши керак. Дубляж телеканалларни, интернет сайтларни маблағ билан таъминлашда иши ҳалол. Яъни харажат қилинса ошиғи билан қайтади. Демак, бу соҳага эътибор керак”, дейди у.

Дубляж режиссёри ва актёри сўзга эътибор ортишини, дубляж санъатида ўз мактабини шакллантирган нодир овоз соҳибларининг мероси сақланиб қолинишини истайди.

“Энг улуғ восита — сўз. Сўз саройи пайдо бўлса дейман. Сўзни юқорига кўтарган улуғ актёрларимиз бор — Раззоқ Ҳамроев, Амин Турдиев, Рауф Болтаев. Уларнинг овозларини йиғиш керак, ўша овозлар бирор жойда жамланган бўлиши керак. Кимдир баҳраманд бўладиган даражада сақлашимиз керак у овозларни. Бу оҳанглар қайтиб келмайди. Улар ишлатган иборалар, шакллар, ҳаяжонли ижролар такрорланмайди, қайтмайди.

Масалан, Афзал Рафиқов бор ҳозиргилардан. Мактаб яратилган, бу мактабни ушлаб туриш керак. Булбул бошқа бир булбул овозидан ўрганади, бу ҳам шундай. Мана шу жараёнларни илм даражасида ўрганиш ва авлоддан авлодга ўтказиш керак”, дейди Муҳаммаджон Хўжаев

Бахтиёр Тўхтаев суҳбатлашди.
Тасвирчи ва монтаж устаси — Жавоҳир Ғайратов.