5 dekabr kuni Yevropa Ittifoqining Ukrainaga bostirib kirishi sababli Rossiyaga qarshi yana bir jazo chorasi kuchga kiradi: neft embargosi. Taqiq dengiz ta’minotiga taalluqlidir, shu bilan birga, «Drujba» neft quvuri uning ta’siriga tushmaydi - Vengriya, Slovakiya va Chexiya undan vaqtincha foydalanishda davom etadi. Shu tariqa, Yevropa Ittifoqiga yetkazib beriladigan Rossiya neftining hajmi bir kechada 90 foizga kamayadi.
2021 yilda Yevropa Ittifoqi davlatlari Rossiya nefti umumiy eksport hajmining deyarli yarmini (47 foiz) sotib olgan. Jismoniy jihatdan bu 50,9 milliard dollarga 108,1 million tonnani tashkil etadi - bu Rossiya Federal bojxona xizmati ma’lumotlari. «Rossiya neftining eng yirik importchisi sifatida Yevropa Ittifoqini almashtirish oson emas, - deydi Yevropa siyosat markazi (EPC) tahlilchisi Filipp Lausberg. - Moskva uchun tezda yangi xaridorlarni topish qiyin bo‘ladi. Ehtimol, hozir qo‘shimcha neft hajmlarini sotib olayotgan davlatlarga, xususan, Turkiya va Xitoyga ortiqcha neft kerak bo‘lmaydi».
Bundan tashqari, neft embargosi - «Vladimir Putinning asosiy iqtisodiy va geosiyosiy manfaatlariga zarbadir», deydi Bryusseldagi Bruegel tahlil markazining energetika siyosati bo‘yicha eksperti Simone Talyapetra. Uning eslashicha, Rossiya Yevropa Ittifoqiga gaz yetkazib berishni to‘xtatib, energetika daromadlarining bir qismini allaqachon yo‘qotgan. «Bu daromadlar Rossiyani abadiy tark etdi va uning o‘rnini to‘ldirish qiyin bo‘ladi. Infratuzilma - gaz quvurlari yo‘qligi sababli Yevropa gaz bozorini Osiyoga o‘zgartirish juda qiyin, - deydi ekspert. - Bu fonda neft embargosi yanada muhimroq bo‘ladi, chunki neftdan keladigan muhim daromad Ukrainadagi urushni moliyalashtirishga imkon beryapti».
Yevropa Ittifoqi nuqtayi nazaridan, Rossiya 2021 yilda uning eng yirik neft yetkazib beruvchisi bo‘lib, bozor ulushi 26 foizni tashkil etdi. Biroq, bir necha oy o‘tib, 2022 yilning ikkinchi choragida, Eurostat statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, u 16,7 foizga tushdi. Garchi Rossiya Yevropa Ittifoqiga neftning asosiy yetkazib beruvchisi bo‘lib qolsa-da, so‘nggi oylarda boshqa yetkazib beruvchilar – AQSh, Angola, Saudiya Arabistoni, Braziliya va Buyuk Britaniyaning ulushi ortdi, Rossiya va AQSh o‘rtasidagi tafovut esa toraydi.
Yevropa Ittifoqi boshqa neft qazib oluvchi davlatlar bilan faol shartnomalar tuzmoqda, shuning uchun ekspertlar neft bilan bog‘liq muammolarni ko‘rmayapti. Yetarlicha sotuvchilar bor, bundan tashqari, «qora oltin»ni Yevropaga gazdan ko‘ra boshqa qit’alardan tashish osonroq. Taqchillik bo‘lmaydi, dedi Filipp Lausberg.
Bu chora Yevropa Ittifoqi tomonidan 3 iyun kuni oltinchi sanksiyalar paketi doirasida qabul qilingan: u nafaqat neft, balki Rossiyadan neft mahsulotlarini yetkazib berishga kechiktirilgan qisman embargoni ham o‘z ichiga olgan. Neft mahsulotlarini yetkazib berishni taqiqlash yanada kechroq - 2023 yil 5 fevraldan kuchga kiradi.
Yevropa Ittifoqi neft embargosidan tashqari, 5 dekabrdan boshlab G7 jazo vositasi ham kuchga kiradi - Rossiya neftining dengiz orqali yetkazib berish narxi bir barreliga 60 dollardan yuqori bo‘lgan chegara.
Turli hisob-kitoblarga ko‘ra, Rossiyada neft qazib olish narxi bir barrel uchun 20 dollardan 40 dollargacha tashkil etadi. Rossiyaning Urals markasidagi neft narxi bir barrel uchun 60-65 dollar atrofida o‘zgarib turadi. Bir qarashda, bir barrel uchun 60 dollarlik narx chegarasi katta rol o‘ynamaydi, ammo Simone Talyapetra buni kengroq ko‘rib chiqishga undadi. «Ushbu chorani narx chegarasini pasaytirish orqali Rossiyaga bosimni strategik oshirishi mumkin bo‘lgan tizim sifatida ko‘rish kerak», deydi u va narxning yuqori chegarasi doimiy ravishda belgilanmagani, lekin vaziyatga qarab o‘zgartirilishi mumkinligi bilan samarali ekanligini ta’kidladi.
Narxlar chegarasi to‘g‘risidagi qaror Yevropa Ittifoqi mamlakatlariga uzoq haftalar davomida samarasiz muhokamalar evaziga qabul qilindi. Polsha barrel uchun 30 dollardan yuqori darajaga oxirigacha qarshilik ko‘rsatdi, chunki u Rossiya uchun juda qulay bo‘lib qolishi mumkin, ammo 2 dekabr oqshomida bu o‘lchovga rozi bo‘ldi.
Varshavaning pozitsiyasi tushunarli, deydi Simone Talyapetra: «Bunday bosqichma-bosqich yondashuvni mart yoki aprel oylarida kutish mumkin edi, ammo urush boshlanganiga to‘qqiz oydan ko‘proq vaqt o‘tdi. Endi jahon iqtisodiyoti bunday vaziyatga - Rossiya neft narxiga qattiq chek qo‘yishga dosh bera oladimi, degan savol tug‘iladi». Bu choraning maqsadi - Rossiya neftining jahon bozoriga oqimini saqlab qolgan holda, Rossiya Federatsiyasi daromadlarini cheklashdir. Shu tariqa, «katta yettilik» davlatlari Moskva moliyasiga zarar yetkazmoqchi, biroq Rossiyaning «qora oltini» jahon bozoridan to‘satdan yo‘qolib qolsa, neft narxining keskin ko‘tarilishi mumkin. Bundan buyon Rossiya Xitoy va Hindistonga neftni chegirma bilan sotishi kerak, bu esa uning daromadlarini yanada kamaytiradi.
Moskva bu chora-tadbirlar tufayli allaqachon qiyinchiliklarni boshdan kechirmoqda va 2023 yilda unga bo‘lgan bosim yanada kuchayadi, dedi Talyapetra.
Narx chegarasi Moskva uchun neft sotishda boshqa logistik qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, deb tushuntirdi Filipp Lausberg. Qanday qilib? Gap shundaki, narxlarning yuqori chegarasi ushbu chorani qo‘llab-quvvatlamaydigan uchinchi davlatlar – Xitoy va Hindistonning transport va sug‘urta kompaniyalariga ham tegishli bo‘ladi. Endi, Rossiya neftini sotib olish uchun, ular Yevropa Ittifoqi qoidalariga bo‘ysunmaydigan o‘zlarining sug‘urta kompaniyalarini yaratishlari kerak, chunki yevropalik sug‘urtachilar faqat narx chegarasiga rioya qilish shartlarida ishlaydi. Sug‘urta biznesi Yevropada to‘planganligi sababli, bu biroz vaqt talab etadi. Umuman olganda, Rossiya Federatsiyasidan barcha neftning 70-85 foizi dengiz orqali eksport qilinadi, deb yozadi Reuters.
Bu sanksiyalarning barchasi Rossiya iqtisodiyotining to‘liq va tez qulashiga olib kelishi uchun mo‘ljallanmagan, deydi Simone Talyapetra, lekin u asta-sekin va muqarrar ravishda bu tomon harakat qiladi. «Rossiya neft qazib olishni qisqartirdi yoki embargodan keyin shunday qiladi. Rossiya neftining narxi esa shundoq ham nisbatan past va neft narxining yuqori chegarasi tufayli yanada pasayishi mumkin. Bularning barchasi Rossiya budjeti va Rossiyaning urush olib borish imkoniyatlariga ta’sir qilishi mumkin», - deydi Filipp Lausberg
Umuman olganda, kuzatuvchilar Yevropa Ittifoqi va G7’ning bu ikki chorasi neftning global narxiga qanday ta’sir qilishi haqida turlicha fikrda. Agar narx chegarasini amalga oshirish rejaga muvofiq ketsa, bu neft narxining global o‘sishiga olib kelmasligi kerak, deb hisoblaydi Talyapetra. Uning fikricha, embargo natijasida na Yevropa Ittifoqi, na jahon iqtisodiyoti uchun hech narsa o‘zgarmaydi.
Ammo embargo tanqislikni keltirib chiqarishi va neft narxini oshirishi mumkin degan xavotirlar ham bor, ayniqsa OPEK mamlakatlari ishlab chiqarishni yanada qisqartirishga qaror qilsa, deydi Lausberg. Prognozlarga ko‘ra, 2023 yilda jahon iqtisodiyotidagi sekinlashuv tufayli neftga bo‘lgan talabning pasayishi kuzatiladi: Xitoyda lokdaun davom etmoqda va kon’yunktura qisqarishi kutilmoqda, boshqa ko‘plab neft import qiluvchilar esa retsessiyadan xavotirda.
