Sun'iy intellekt o‘zi nima?

Sun'iy intellekt deganda insonning mantiqiy va ijodiy funksiyalarini bajaruvchi intellektual sun'iy tizim tushuniladi. Ammo sun'iy intellektni to‘liq anglash uchun «aqlli bo‘lgan mashinalarni yaratish» degan tushunchaning o‘zi yetarli emas. Ushbu atama, shuningdek, o‘rganish va muammolarni hal qilish kabi inson aqli bilan bog‘liq xususiyatlarni namoyish etadigan har qanday mashinaga nisbatan qo‘llanishi mumkin.

Sun'iy intellektning ideal xususiyati – bu aniq maqsadga erishish uchun eng yaxshi imkoniyatga ega bo‘lgan harakatlarni baholay olish va amalga oshirish qobiliyatidir.

Ko‘pchilik sun'iy intellekt atamasini eshitganda, birinchi navbatda ko‘z oldiga robatlar keladi. Ammo robatlar sun'iy intellektning kichik bir ko‘rinishi hisoblanadi. Texnologiyalar rivojlanib borgan sari sun'iy intellektni belgilaydigan oldingi ko‘rsatkichlar eskirib bormoqda. Xususan, kompyuter yordamida matematik hisob-kitoblarni amalga oshirish, bugungi kunda kompyuterning bir funksiyasi sifatida qaraladi.

Sun'iy intellektning qanday foydali tomonlari mavjud?

Sun'iy intellekt inson xatolarini kamaytiradi. «Inson xatosi» iborasi odamlar vaqti-vaqti bilan xatolarga yo‘l qo‘ygani uchun paydo bo‘lgan tushunchadir. Kompyuterlar, agar ular to‘g‘ri dasturlashtirilgan bo‘lsa, bunday xatolarga yo‘l qo‘ymaydi. Sun'iy aql bilan qarorlar ma'lum bir algoritmlar to‘plamini qo‘llagan holda ilgari to‘plangan ma'lumotlar asosida qabul qilinadi. Sun'iy intellektning keng miqyosda qo‘llanishi xatolarni kamaytiradi va aniqlik darajasini oshiradi.

Inson salomatligi uchun xavfli tarmoqlarda foydalanish. Bu sun'iy aqlning eng katta afzalliklaridan biridir. SI robotlari odamlar salomatligi uchun xavfli ishlarni ularning o‘rniga bajarishi mumkin. Xususan, bomba zararsizlantirishga, okeanlarning eng chuqur joylarini o‘rganishga, ko‘mir va neft qazib olish, umuman olganda har qanday tabiiy yoki texnogen falokatlarda samarali foydalanish mumkin.

7 kun davomida 24 soat mehnat qiluvchi tizim. O‘rtacha odam tanaffuslarsiz kuniga 4-6 soat ishlashi mumkin. Ammo SI asosida yaratilgan texnologiyalar hech qanday tanaffuslarsiz 24x7 ishlashi mumkin. Ular odamlardan farqli o‘laroq zerikmaydi va charchamaydi.

Qaror qabul qilish jarayonini tezlashtiradi. SI odamlardan ko‘ra tezroq qaror qilishi va harakatlarni bajarishi mumkin. Qaror qabul qilish paytida inson ko‘plab omillarni ham hissiy, ham amaliy jihatdan tahlil qiladi, ammo sun'iy intellekt bilan ishlaydigan mashina dasturlashtirilgan tizim asosida ishlaydi va natijalarni tezroq beradi.

Shuningdek, SI deyarli har qanday sohada ko‘plab ixtirolarni kuchaytirmoqda, bu esa odamlarga aksariyat murakkab muammolarni hal qilishda yordam beradi.

Sun'iy intellektning qanday zararli tomonlari bor?

Ishsizlik darajasini kuchaytiradi. SI takrorlanadigan vazifalar va boshqa ishlarning aksariyatini robotlar bilan almashtirayotgani sababli, odamlarning ishtiroki kamayib boradi, bu esa ish bilan ta'minlash standartlarida katta muammolarni keltirib chiqaradi. Har bir tashkilot inson omili o‘rniga shu kabi ishlarni yanada samarali bajarishi mumkin bo‘lgan sun'iy intellekt robotlari bilan almashtirishga intiladi.

Odamlar dangasalikka odatlanib qoladi. SI odamlarning ishini avtomatlashtirishi natijasida dangasalik instinkti kuchayadi. Insoniyat kelajakdagi avlodlarga muammo tug‘dirishi mumkin bo‘lgan ushbu ixtirolarga odatlanib qoladi.

His-tuyg‘u mavjud emasligi. Hech qanday shubha yo‘qki, samarali ishlash haqida gap ketganda mashinalar ancha yaxshi, ammo ular jamoani shakllantiradigan va ruhlantiradigan insonlararo munosabatlar o‘rnini bosa olmaydi. Mashinalar odamlar bilan aloqani rivojlantira olmaydi, bu jamoani boshqarish masalasida muhim xususiyatdir.

Tafakkurning cheklanganligi. Mashinalar faqat ishlab chiqilgan yoki dasturlashtirilgan vazifalarni bajarishi mumkin.

Sun'iy intellekt foydami yoki zarar?

SI haqida bahslar uzoq yillardan beri davom etib keladi. Bu ayniqsa haydovchisiz transport vositalari ommalasha boshlagandan keyin juda kuchaydi. Ba'zilar ularning ommalashib, odamlar o‘rnini egallab borayotgani natijasida ishsizlik ko‘rsatkichlari oshib ketishi mumkinligidan tashvishlansa, mutaxassislarning boshqa bir guruhi esa SIga ijobiy munosabatda bo‘lish kerakligini ta'kidlaydi.

Tesla va Space X kompaniyalari asoschisi Ilon Mask sun'iy intellekt insoniyat sivilizatsiyasi uchun eng katta xatar ekanligini aytib o‘tgan.

«Sun'iy ong insoniyat kelajagi uchun judayam xavflidir. Sun'iy intellekt texnologiyalari insonlarni mehnat bozoridan chiqarib yuboradi. Sababi, robotlar hamma ishni bizdan ko‘ra yaxshiroq bajara olishadi. Ilg‘or texnologiyalar ortidan quvish natijasida, kompaniyalar sun'iy intellekt ortidan kelib chiqadigan xavf-xatarni ko‘rmay qolishlari mumkin», degan Mask.

Mark Tsukerberg esa Ilon Maskning fikrlariga qarama-qarshi ravishda yaqin 5-10 yil ichida sun'iy intellektning juda katta muvaffaqiyati va foydali tomonlarini ko‘rish mumkinligini ta'kidlagan.

Yaqin kelajakda O‘zbekistonda «Sun'iy intellekt» yo‘nalishi bo‘yicha qanday islohotlar kutilmoqda?

Joriy yilning 17 fevral kuni «Sun'iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi prezident qarori qabul qilindi.

Qarorda sun'iy intellekt texnologiyalarini joriy etish bo‘yicha 2021−2022 yillarda amalga oshiriladigan tajriba-sinov loyihalari ro‘yxati tasdiqlandi.

Loyihada quyidagi sohalarda sun'iy intellekt texnologiyalari qo‘llanishi ko‘zda tutilgan:

Qishloq xo‘jaligi sohasida: yerni masofadan zondlash ma'lumotlari asosida tuproq va qishloq xo‘jaligi ekinlari holatini, shuningdek, qishloq xo‘jaligi texnikasi, shu jumladan, kombaynlar ishini monitoring qilishda;

Bank sohasida: tijorat banklari faoliyatini monitoring qilish samaradorligini oshirish, shuningdek, foydalanuvchilarni masofadan biometrik identifikatsiyalash (Face-ID) va kredit risklarini baholashda;

Moliya sohasida: budjet xarajatlari, pensiya, ijtimoiy va sug‘urta to‘lovlari, shuningdek, nafaqa to‘lovlarini tahlil qilish va samaradorligini oshirishda;

Transport sohasida: avtomobil harakatini va transportdagi tirbandliklarni monitoring qilishda;

Sog‘liqni saqlash sohasida: inson o‘pkasining kompyuter tomografiyasi tahlili asosida pnevmoniyani aniqlash hamda mammografiya tahlili asosida ko‘krak bezi saratoniga ilk bosqichda tashxis qo‘yish uchun;

Prezident qaroriga ko‘zda tutilishicha, sun'iy intellekt texnologiyalarini joriy qilish va rivojlantirish departamenti tuzildi. Shuningdek, Sun'iy intellektni rivojlantirish bo‘yicha qo‘shma alyans tashkil qilinib, unga jami 200 milliard so‘m mablag‘ ajratilishi belgilangan.

2021 yil 1 sentyabrgacha Ochiq ma'lumotlar portali faoliyati doirasida davlat va boshqa ma'lumotlar to‘plamlarini olish imkoniyatini taqdim etuvchi raqamli ma'lumotlar platformasi yaratiladi.

2021-2022 o‘quv yilidan boshlab 5ta OTMda grant asosida «Sun'iy intellekt» yo‘nalishi bo‘yicha kadrlar tayyorlash boshlanadi.