Jahon | 10:09 / 08.01.2024
8055
4 daqiqa o‘qiladi

Britaniya o‘z yadro yonilg‘isini ishlab chiqarishni boshlaydi

Britaniya hozirda Rossiya hukmron bo‘lgan bozor - yuqori hajmli kam boyitilgan uran asosida yonilg‘i ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda.

Foto: Julian Stratenschulte / dpa / Global Look Press

Britaniya yuqori hajmli kam boyitilgan uran asosida yonilg‘i (High-Assay Low-Enriched Uranium, HALEU) ishlab chiqarish dasturini yaratishga 300 million funt sterling (taxminan 348,5 million yevro) sarmoya kiritmoqda. Britaniya hukumatining 7 yanvar, yakshanba kuni rasmiy saytida e’lon qilingan xabariga ko‘ra, tashabbusdan maqsad - RFdan ushbu turdagi yonilg‘i yetkazib berishga global qaramlikni kamaytirish.

Bayonotga ko‘ra, Britaniyada HALEU asosida yonilg‘i ishlab chiqarish bo‘yicha birinchi zavod 2030-yillarning boshida ishlay boshlaydi. Bundan tashqari, mamlakat 10 million funt sterling (taxminan 11,6 million yevro) mablag‘ni zamonaviy yadro yonilg‘isining boshqa turlarini o‘rganishga sarflaydi.

HALEU asosidagi yonilg‘i besh foizdan 20 foizgacha boyitiladi, ayni paytda ishlayotgan atom elektr stansiyalarining aksariyati esa atigi besh foizgacha boyitilgan uran bilan ishlaydi, deya ta’kidlaydi AFP. Biroq, so‘nggi yillarda HALEU sohasidagi o‘zgarishlar energiya bozorida tobora ko‘proq e’tiborni tortmoqda - Atom energiyasi bo‘yicha xalqaro agentlik (AEXA) uni «kelajak yonilg‘isi» deb atayapti.

Britaniya Rossiyani yadro yonilg‘isi bozoridan siqib chiqarmoqchi 

HALEU’ning asosiy xususiyatlaridan biri shundaki, u atom elektr stansiyalarida nisbatan ixcham modulli reaktorlarda qo‘llanishi mumkin, bu esa, o‘z navbatida, AES qurish jarayonini oson va arzon qiladi, deya qayd etgan Britaniyaning energiya xavfsizligi va uglerod neytralligi bo‘yicha davlat kotibi Kler Koutino.

Hozirgi vaqtda bu turdagi yonilg‘i faqat AQSh va Rossiyada ishlab chiqariladi, ammo ishlab chiqarish quvvati pastligi sababli AQSh uni eksport qila olmayapti. Rossiya bozorda monopolist hisoblanadi, biroq Britaniya «uning yadroviy yonilg‘i uchun to‘lov talab qilishiga yo‘l qo‘ymaydi» va uran yonilg‘isini eksport qilish orqali uni global bozorlardan siqib chiqarish niyatida, dedi Koutino. 

Energetika bozorlaridagi vaziyat RFning Ukrainaga qarshi urush boshlanganidan keyingi harakatlari tufayli yanada murakkablashdi. Shu tariqa, Moskva «do‘st bo‘lmagan mamlakatlar» xaridorlaridan Rossiya gazi uchun rublda to‘lovni amalga oshirishni talab qildi, bu esa yonilg‘i narxining ko‘tarilishiga sabab bo‘ldi. Keyinroq Rossiyaning «Gazprom» konserni Yevropaning bir qator davlatlariga gaz yetkazib berishni to‘xtatdi. 

RFdan yadro yonilg‘isi hali YeI sanksiyalariga duchor bo‘lmagan – Slovakiya va Vengriya kabi Yevropa mamlakatlaridagi AES ushbu ta’minotga to‘liq bog‘liq. 

HALEU uglerod neytralligiga erishishga yordam beradi 

Londonning HALEU asosida yonilg‘i ishlab chiqarish rejalari uglerod neytralligiga erishish uchun global maqsadlarga mos keladi, dedi Koutino. Mamlakat qazib olinadigan yonilg‘idan voz kechishni o‘z ichiga olgan ilgari imzolangan iqlim kelishuviga amal qilmoqda. 

Buyuk Britaniya 2035 yilga borib bu maqsadlarga erishmoqchi, 2050 yilga borib esa - mamlakatning elektr energiyasiga bo‘lgan ehtiyoji to‘rtdan bir qismini AES ishlashi hisobiga qoplash niyatida. 

Shu bilan birga, uglerod neytralligiga intilayotgan barcha mamlakatlar ham atom elektr stansiyalarini qazib olinadigan yonilg‘iga muqobil variant sifatida ko‘rmayapti. Germaniyada, hatto RFning Ukrainaga qarshi urushi va «gaz shantaji» fonida ham, 2023 yil bahorida oxirgi ishlayotgan AES o‘chirildi. Mamlakat hukumati qayta tiklanadigan energiya manbalariga tayanmoqda, dedi keyinroq Germaniya kansleri Olaf Shols. 

Mavzuga oid