Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti ekspertlari Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishning mamlakatlar iqtisodiyotiga ta’sirini tahlil qildi.
Bunda JSTga 1990 yildan keyin a’zo bo‘lgan 15 ta mamlakat — Albaniya, Bahrayn, Bangladesh, Kamerun, Gruziya, Gonduras, Iordaniya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Mo‘g‘uliston, Nepal, Rossiya, Shri Lanka, Turkiya va Vanuatuning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar o‘rganildi.
Dastlabki tahlil natijalariga ko‘ra, a’zolikdan oldingi 5 yillik va a’zo bo‘lgandan keyingi 10 yillik muddat o‘rtachalari solishtirilganda 15 ta mamlakatdan 12 tasida eksport va 10 tasida YaIM ko‘rsatkichi o‘sish sur’ati tezlashishi kuzatilgan. Ularning 12 tasida inflatsiya sekinlashgan va 10 tasida to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiya (TTXI) ko‘lami oshgan. Jumladan, Bangladesh, Gonduras, Turkiya va Kamerunda ko‘pchilik yo‘nalishlar bo‘yicha ijobiy natija kuzatilgan.
Shu bilan birga, salbiy tendensiya hisoblangan ishsizlik darajasidagi o‘sish 15 ta davlatdan 10 tasida yuz bergan. Masalan, Bangladeshda ishsizlik 2,3 foizdan 3,5 foizga, Gondurasda 3,4 foizdan 4,4 foizga, Qirg‘izistonda 6,8 foizdan 8,7 foizga oshgan. Bundan tashqari, ushbu mamlakatlarning 2 tasida qayta ishlash sanoatining YaIMdagi ulushi ko‘paygan bo‘lsa, 6 tasida kamaygan.
Shuningdek, tashkilotga a’zo bo‘lgan Qozog‘iston, Turkiya va Gruziyaning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar JSTga a’zo bo‘lmagan turdosh mamlakatlardagi o‘zgarishlar bilan qiyoslangan. Natijalarga ko‘ra, sezilarli ijobiy o‘zgarish faqat eksport va import ko‘rsatkichlarida kuzatilgan. Qolgan ko‘rsatkichlardagi o‘zgarishlar a’zo bo‘lmagan boshqa turdosh mamlakatlardagi o‘zgarishlardan farq qilmagan.
Masalan, Qozog‘iston JSTga a’zo bo‘lgandan keyin ishsizlik darajasi 5,3 foizdan 4,9 foizga pasaygan. Turdosh mamlakat sifatida olingan Ozarboyjonda ham aynan shu davrda ishsizlik darajasi 5,2 foizdan 4,9 foizga kamaygan, O‘zbekistonda esa ushbu ko‘rsatkich sezilarsiz 5 foizdan 5,6 foizga oshgan.
Turkiyada inflatsiya darajasi 73,5 foizdan 59 foizga tushgan, unga turdosh mamlakat sifatida olingan Eronda ham 21 foizdan 20,5 foizga va Jazoirda ham 25 foizdan 7,6 foizga pasaygan. Ya’ni JSTga a’zo bo‘lgan va bo‘lmagan ba’zi davlatlarda bir xil ijobiy o‘zgarishlar kuzatilgan.
Yuqoridagilarni inobatda olgan holda O‘zbekiston uchun quyidagi chora-tadbirlarni amalga oshirish taklif qilinadi:
mamlakatning nisbiy ustunliklaridan kelib chiqqan holda tashqi dunyo bilan erkin raqobatlasha oladigan (davlatning to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘magisiz) ishlab chiqarish sohalarini tanlab olish va ularni uzoq muddatli rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish lozim. Masalan, muvaffaqiyatga erishgan Sharqiy Osiyo davlatlari sanoat siyosatining juda xilma-xil vositalaridan foydalanganlar: pilot rejalashtirish agentliklari (Koreyada EPB), muayyan funksiyalarni bajarish uchun davlat institutlari (Koreyada KAIST), kichik firmalar uchun davlat sektori maslahat agentliklari (Tayvanda ITB), xususiy sektor assotsiatsiyalari bilan doimiy muloqotni davom ettirish uchun muloqot forumlari, maxsus moliya institutlari (Yaponiyada JDB) tashkil etilgan;
uzoq muddatli samarali gorizontal sanoat siyosati strategiyasini shakllantirish talab etiladi. Masalan, Yevropa ittifoqi o‘z sanoat siyosatining asosiy tamoyillarini belgilab qo‘ygan. Germaniya Iqtisodiy ishlar va energiya federativ vazirligi taqdim etgan Sanoat siyosati strategiyasida sanoat raqobatbardoshligini oshirish maqsadida 3 ta yo‘nalish bo‘yicha (institutsional muhitni yaxshilash, xususiy kapitalni jalb qilish, texnologik avtonomiyani ta’minlash) ishlar ko‘lami belgilab berilgan;
korxonalarning tashqi raqobatga bardoshlilik ko‘rsatkichi bo‘yicha o‘z-o‘zini doimiy monitoring qilib borishiga turtki beruvchi mexanizmlarni qo‘llash joiz. Masalan, amaliyotda raqobat yengil, o‘rta va keskin kuchayishi ssenariysi doirasida marketing va ishlab chiqarish zanjirlarini takomillashtirish, iste’molchi sodiqligini (consumer loyalty) ushlab turish strategiyalarini keng qo‘llash.
Avvalroq, prezident Shavkat Mirziyoyev Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayonlari va istiqbollariga oid taqdimot bilan tanishib, JSTga a’zo bo‘lish shartligini ta’kidlagandi.
