G‘arb qiruvchi uchoqlari ijtimoiy tarmoqlardagi Ukraina QKning bo‘lajak keng miqyosli operatsiyalaridan cho‘chib turgan rossiyaparast sharhlovchilar uchun ham chinakam olabo‘ji bo‘lib turibdi.
Biroq, Ukraina va G‘arbda ham Rossiya aviatsiyasidan cho‘chish hissi bor.
Samolyotlar ko‘pchilik uchun urushning borishini «hal qiluvchi vosita», mo‘jizaviy qurol sifatida ko‘rinishi mumkin. Bunday deyish uchun asoslar ham bor. Yangi tarixda samolyotlar hal qiluvchi rolni o‘ynagan urushlar ham bo‘lgan.
Masalan, 1991 yilning 27 fevralida Amerika aviatsiyasi Kuvaytdan chekinayotgan Iroq harbiy kolonnalariga zarba beradi. O‘shanda yuzlab harbiy texnikalar yo‘q qilingan.
So‘ngra NATOning Yugoslaviya va Liviyadagi havo kampaniyalari, Rossiyaning Suriyadagi operatsiyasi ro‘y berdi — so‘nggi o‘n yilliklardagi urushlar harbiy aviatsiya obrazini mustahkamlab bordi, u garchi har qanday mojaroning oqibatini hal qilmasa-da, g‘alabani yaqinlashtiruvchi bo‘lib tuyula boshladi.
Rossiyaning Ukrainaga bosqini bu obrazga ko‘lanka tashlagan birinchi urush bo‘ldi.
Ukrainaga Rossiyaning keng miqyosda bosqin uyushtirganidan bir yil o‘tib bu urush tomonlarning hech biri havo operatsiyasini rejalashtirib, uyushtira olmaydigan qarama-qarshilikka aylandi. Rossiya va Ukraina samolyotlar va vertolyotlardan front chizig‘iga yaqinlashmasdan, faqat uzoqdan turib taktik darajada quruqlikdagi qo‘shinlarni qo‘llab-quvvatlashda foydalanmoqda.
Ukraina havo kuchlari bilan bog‘liq holatda bu harbiy samolyotlar, tajribali uchuvchilar va yer ustidagi personal yetishmasligi bilan tushuntiriladi. Lekin, ajablanarlisi, son va sifat jihatdan ustunlikka ega bo‘lgan Rossiya harbiy kosmik kuchlari ham to‘laqonli havo operatsiyasi o‘tkazishga qodir bo‘lmayapti, deb yozadi BBC.
Bunga sabab urush boshlanganidan buyon ukrain zenitchilari yer usti komplekslarini faol ravishdan bir joydan boshqasiga ko‘chirib, radarlarni o‘chirib yuribdi — ularni aniqlash va yo‘q qilish qiyin bo‘lishi uchun.
Garchi Ukraina QK ixtiyorida sovetlarning eski zenit raketa komplekslari va radarlari bo‘lsa ham, ukrainlar havo hujumidan mudofaaning o‘rta va yaqin ta’sir radiusiga ega eshelonlangan tizimini yarata olishgan. Uni aldab o‘tish qiyin — nishonlar yuqori balandlikda S-300 va «Buk»larning nishoniga aylanadi, past balandliklarda esa g‘arbda ishlab chiqarilgan ko‘chma zenit komplekslariga «yem» bo‘ladi.
Ikkinchi sabab — rossiyalik harbiylarda havo hujumidan mudofaani so‘ndirish kampaniyasi olib borish uchun harbiy tajriba va ko‘nikma yetishmasligi.
Ukraina S-300 zenit raketa divizioni komandiri Oleksandr BBC News Ukraina’ga hikoya qilib berishicha, u Rossiya uchuvchilaridan bu qadar bemulohazalik kutmagan.
«Ular menga noma’lum sabablarga ko‘ra, bizda umuman havo hujumidan mudofaa tizimi yo‘q deb o‘ylashgan. Ular gala bo‘lib uchib kela boshlashdi va bu bizga yoqimli syurpriz bo‘ldi. Biz ularni osongina urib tushirish mumkinligini ko‘rdik. Ular urush boshida hatto chalg‘ituvchi vositalardan ham foydalanishmadi», — degan u.
Oleksandrning aytishicha, bu ular uchun yangi yil konfetidek sovg‘a bo‘lgan.
«Urushning uch oyi mobaynida men faqat samolyotlarni urib tushira boshladim. Bu biz Mariupol frontida turganimizda Donetsk, Xarkiv, biroz Zaporijjya yo‘nalishlarida sodir bo‘ldi. Biz u yerlarda ularning yangi Su-35, Su-34 va Su-30 samolyotlarini qulatdik», — degan Oleksandr.
«Katta» zenit raketalardan zarba yeyishdan qochib, rossiyalik uchuvchilar u qadar yuqori bo‘lmagan balandliklarda parvoz qila boshlashgan va Ukrainaga urushgacha g‘arb davlatlari tomonidan yetkazib berilgan ko‘p sonli ko‘chma zenit komplekslari zonasiga tushib qolishgan. Past balandliklarda uchish manyovr uchun, shuningdek raketa nishonga aniq tekkanda parashyutdan foydalanish uchun deyarli imkoniyat qoldirmaydi.
Biroq, Ukraina aviatsiyasi ham xuddi shunday vaziyatda — ular uchun Rossiya frontoldi havo hujumiga qarshi mudofaa tizimi juda xavfli raqib bo‘ldi. Ochiq ma’lumotlarga qaraganda, urush boshlanganidan buyon Ukraina 61 ta samolyotidan ayrilgan, ularning teng yarmi HHM tizimlari yordamida urib tushirilgan.
Ukraina aviatsiyasi muvaffaqiyatsizliklarini uchoqlar va tajribali uchuvchilar yetishmasligi bilan bog‘lamaslik kerak — Rossiya HHM tizimlari ukrain uchuvchilariga o‘z nazorati ostidagi hududlar osmonini yopish uchun yetarli tarzda samarali faoliyat ko‘rsatmoqda.
Buning hayron qolarli joyi yo‘q, chunki har ikki armiya ildizi sovet qurolli kuchlariga borib taqaladi va ularda havo hujumidan mudofaa asosi aynan yer usti komplekslari bo‘lgan.
«Kech sovet Havo hujumidan mudofa (HHM) tizimlari eshelonlangan tizimini to‘laqonli sindirish hech kim tomonidan uddalanmagan vazifa, Rossiya esa hech qachon prinsip jihatidan o‘ziga qarshi o‘zi urushga tayyorlanmagan — Rossiya va Ukraina HHM tizimlari aka-uka, shunchaki Rossiya tizimlarining katta qismi yangilanishga ulgurgan, biroq rivojlanishning eski mantig‘ida qolib ketgan», — degan BBC’ga nomini oshkor etmagan harbiy ekspert.
G‘arbda havo hujumidan mudofaani tashkillashtirishda aviatsiyaga ko‘p e’tibor qaratilgan, u Rossiyaning havodan siquviga qarshi turishga, yer usti komplekslari bilan jihozlangan havo hujumidan mudofaa tizimini yorib o‘tishga o‘rgatilgan.
Endi, urush boshlanganidan bir yil o‘tgach, Ukraina ham, Rossiya ham o‘z osmonini samaraliroq himoya qilishni o‘rganib olishdi. Garchi Rossiyaning qanotli raketalari va dronlari hamon mo‘ljalga aniq yetib borayotgan, Ukraina pilotsiz uchar qurilmalari HHM tizimidan «tuynuk» topib, Rossiya ichkarisigacha uchib kirayotgan bo‘lsa-da, uchuvchi bilan boshqariladigan samolyotlar vositasida bu ishni qilish juda qiyin.
Yer usti HHM tizimini yorib o‘tish tajribasi tomonlarning ikkisida ham yo‘q. Rossiya uchun bunday operatsiya katta yo‘qotishlar bilan kechadi. Ammo rahbarlari g‘arb qiruvchi samolyotlari yetkazilishi uchun oyoq tirab turgan Ukraina bunday operatsiyani rejalashtirib amalga oshira oladimi?
Havodan operatsiya
Ukrainadagi urushda aviatsiyadan qay tariqa foydalanilayotgani so‘nggi o‘n yilliklarda bo‘lib o‘tgan urushlarda kuzatganimizdan tubdan farq qiladi. Murakkab, qimmatbaho va yuqori samaradorlikka ega vosita gaubitsa va minomyotlar bilan bab-baravar ishlatilmoqda.
Aviatsiyaning asosiy vazifalaridan biri — jang maydonida qo‘shinlarni qo‘llab-quvvatlash va artilerriya o‘q-dorilarining iqtisod qilinishiga yordam berish. F-16 7,7 tonna qurol-yarog‘ eltishi mumkin, MiG-29 esa uch tonna. Bu holda qiruvchi uchoq uchuvchisi yerdagi artilleriyachiga nisbatan o‘z qurollarini katta aniqlik va samaradorlik bilan ishlata oladi.
Ukraina urushi tezgina artilleriya urushiga aylanib ketdi va u o‘z navbatida «snaryad taqchilligi»ni keltirib chiqardi — rus qo‘shinlari ham, ukrainlar ham snaryad yetishmovchiligi bilan to‘qnash kelishdi. Bu Rossiya qo‘shinlari «sudraluvchi» bosqinlar uyushtirishga intilib, Ukraina mudofaasini sekin-asta siquvga olayotgan shu kunlarda yanada yaqqolroq namoyon bo‘lmoqda.
Biroq, tomonlardan biri qat’iyat bilan hujumga o‘tsa «snaryad taqchilligi» yanada muammoga aylanadi — dushmanning mudofaasini dastlabki bosqichda juda ko‘p snaryad talab qiladigan yopirilma artilleriya zarbalari bilan yorib o‘tish kerak bo‘ladi.
Ularni qisman aviatsiya bombalari bilan almashtirish mumkin. Biroq, havodan hujum uyushtirishni qo‘llash uchun faqat yer ustidagi nishonlarnigina mo‘ljalga olishni taqozo etmaydigan to‘laqonli keng miqyosli havo operatsiya o‘tkazish kerak bo‘ladi.
Qiruvchi-bombardimonchi uchoqlar dushmanning tayanch punktlari, hujum qilayotgan qo‘shinlarni neytrallashtirish uchun kelayotgan zaxiralar kolonnasi, shtablar, aloqa tugunlarini yo‘q qila olishi uchun aviatsiyaning harbiy harakatini ta’minlash kerak bo‘ladi.
Buning uchun ikkita alohida operatsiyalar o‘tkazilishi kerak — dushman nazorat qilayotgan hudud uzra havo kengliklarini egallash va uning HHM tizimini yo‘q qilish. Aks holda, qiruvchi uchoqlarning zarbaviy guruhi mo‘ljalga yetib bora olmaydi, uni tutuvchi samolyotlar va yer ustidagi zenit raketa komplekslari urib tushiradi.
Bu masalalarning har biri — yer tomon zarba berish, havo jangi va HHMni so‘ndirish — juda murakkab va uchuvchilar tarkibining alohida tayyorgarlik ko‘rishini taqozo etadi.
Birgina havo jangining o‘zida turlicha nishonlarga duch kelish mumkin — alohida taktik usullarni qo‘llash kerak bo‘lgan manyovrli qiruvchi samolyotlar, uzoqni ura oladigan raketalar va alohida taktika lozim bo‘lgan uchar radarlar, dushmanning shturmchi va bombardimonchi uchoqlari — bu nishonlarning har biriga qarshi kurashish uchun alohida tayyorgarlik va ko‘nikmalar zarur.
HHM tizimini yengib o‘tish — yanada murakkab vazifa bo‘lib, turli vazifalarni bajarayotgan bir necha uchoqlar guruhining yuqori koordinatsiyasini talab qiladi: kimdir o‘ziga dushman diqqatini jalb qiladi, ikkinchisi radioelektron kurashga kirishadi, yana bir boshqasi raketa komplekslari va radarlarni yo‘q qiladi.
Bu alohida operatsiyalarning barchasi yana bir katta operatsiyaga birlashtirilganda, u yanada murakkab tashkilotchilik, boshqaruv, pilotlar tayyorgarligi, qo‘mondonlik tarkibi, nihoyat, bu operatsiyalarni rejalashtiruvchi shtablarni taqozo etadi.
Bunga aviatsiya harakatlarini yer ustidagi kuchlar bilan koordinatsiya qilish zaruriyatini ham qo‘shing, buni nafaqat oldindan repetitsiya qilish kerak, shuningdek improvizatsiyaga tayyorlik, doimo o‘zgarib turuvchi holatda ishlash talab qilinadi. Bundan tashqari, yer usti personali, logistika va boshqalarning tayyorgarligi ham muhim.
G‘arbda aviatsiyada jangovar harakatlarning ikkita asosiy ssenariysi ko‘riladi — havo makoniga kirish uchun to‘sqinlik qilish va havoda hukmronlikni qo‘lga kiritish. Soddaroq aytganda, mudofaa va hujum.
Ukraina QK harbiy havo kuchlari dushman samolyotlari uchun osmonni yopa olishga qodirligini namoyish etdi. Lekin osmonda ham yerdagidek hujum qilishdan ko‘ra mudofaaga o‘tish osonroq. Agar Ukrainaning birinchi mudofaa ssenariysi muvaffaqiyatli ish bergan bo‘lsa, bu hozircha ular ikkinchi ssenariyni ham eplay olishidan dalolat bermaydi.
Bu xulosalar Rossiya aviatsiyasi uchun ham to‘g‘ri keladi, lekin ular afzalroq vaziyatda: Rossiyada zamonaviy qiruvchi samolyotlar, havo radarlari, aerodrom infratuzilmasi bor. Bundan tashqari, ular Rossiyada ishlab chiqarilgan samolyotlardan foydalanishadi, ularni ta’mirlab, jangovar holatda ushlab turish osonroq.
Rossiya uchuvchilariga bunday operatsiyalarni o‘tkazish uchun tajriba yetishmayotgan bo‘lishi ehtimolli. Tajribani biror joydan olib bo‘lmaydi — Suriyadagi jangovar parvozlar HHM tizimlari yo‘q joylarda amalga oshirilgan, Ukrainadagi urush esa frontoldi nishonlariga taktik zarba berish darajasida olib borilmoqda.
Rossiyalik harbiy ekspertlardan birining qayd etishicha, yana bir katta muammo tajribali harbiy boshliqlar yetishmasligi: «Amalda bunday jangovar harakatlar olib borish yondashuvi mas’uliyatni o‘z zimmasiga olib, bir nechta dadil tashkiliy qarorlar seriyasini qabul qilishni taqozo etadi. RF HKK boshqaruv tizimida bunga mos insonlar bor-yo‘qligi ochiq qolmoqda. Texnik vositalar esa yetarli».
Vositalar
Havo operatsiyasini o‘tkazish uchun tegishli qurol-yarog‘lar va texnikalar zarur. Zamonaviy qiruvchi samolyotlar — aslida zarur resurslarning kichik bir qismi.
Masalan, zamonaviy havo jangini boshqarishda uzoq masofadagi radiolokatsion aniqlovchi qurilma (AWACS)ga ega samolyotlar qatnashadi. Ularni ko‘pincha uchar radarlar deb atashadi, ular nafaqat havo kengliklarini kuzatadi, balki harbiy samolyotlar harakatini koordinatsiya qiluvchi qo‘mondonlik punkti bo‘lib ham xizmat qiladi.
Bunday qo‘mondonlik punkti bo‘lmish uchoq real vaqtda havo kengliklaridangi holatni havo operatsiyalari qo‘mondonlik markaziga uzatib turadi, usiz jangni boshqarish juda qiyin.
Bunday samolyotlar Rossiyada bor, ulardan biriga fevral oyida Belarusda dron yordamida hujum qilindi — harbiy aerodromdagi ko‘plab samolyotlar ichidan dron operatori aynan uni tanlagani ham bejiz emas.
Ukraina QK samolyotlari mamlakat hududiga uchib kirmaydigan, Polsha va Ruminiyada navbatchilik qilayotgan Boeing E-3 Sentry AWACS’laridan axborot olishi mumkin. Biroq E-3 radarining amal qilish masofasi 375,5 kilometrga teng. Ruminiya chegarasidan Xerson oblastidagi eng yaqin front chizig‘igacha masofa 280 km chiqadi. Havo janglari NATOga a’zo davlat chegarasidan uzoqroqda o‘tsa nima bo‘ladi?
AWACS’ning ta’sir qilish masofasi — shartli kattalik. Kattaroq samolyotlarni u uzoqdan tanib oladi, kichiklarini yaqinroqdan. Unga radiolokatsion signal uzatuvchilar yerdagi va uchar radarlar yaxshiroq ko‘rinadi. Lekin havo jangini to‘laqonli boshqarish uchun yaqinroqda uchishi kerak.
Zamonaviy havo jangi turli qiruvchi samolyotlar guruhining o‘ta murakkab kombinatsiyasidan iborat bo‘ladi. Birovlari jang qilsa, boshqasi zarur paytda hujumga o‘tadi, shuningdek «pistirmadan hujum» taktikasi bor: bunda samolyotlar yer bo‘ylab, radarlarga unchalik ko‘rinmaydigan tarzda parvoz qilishadi.
Bu taktik murakkab kombinatsiya qo‘mondonlik punktidan turib boshqariladi va radarlar uning «ko‘zi» hisoblanadi. Ular havo jangi bo‘layotgan hududga qancha yaqin va qanchalik balandda bo‘lsa shuncha yaxshi.
Ukrainaning bisotida esa uchar radar yo‘q.
G‘arbning ikkilanishlari
Kiyev hozircha G‘arb davlatlaridan qiruvchi samolyotlar yetkazib berish iltimosi bo‘yicha qat’iyan rad javobini olgani yo‘q, bu masala muhokama etilmoqda.
Xorijiy uchoqlar Ukraina uchun nechog‘lik foydali bo‘lishi to‘g‘risidagi muloqotlar nafaqat maxfiy majlislar va uchrashularda, shuningdek maxsus harbiy matbuot va ekspertlik hamjamiyatida ham bo‘lib o‘tmoqda.
Keng tarqalgan nuqtayi nazarlardan biri quyidagicha: Ukrainaga zamonaviy qiruvchi samolyotlar yetkazib berilmasligi kerak, diqqat-eʼtiborni operativ uzoqlikdagi nishonlarni ura olishi mumkin bo‘lgan uzoq masofali raketalarga qaratish kerak. Masalan, urish masofasi 150 km bo‘lgan GLSDB yoki 300 km.ga ucha oladigan MGM-140 ATACMS raketalariga.
Bunday nuqtayi nazar tarafdorlaridan biri AQSh Senatining qurolli kuchlar bo‘yicha qo‘mitasi rahbari Jyek Rid. Fevral oyi boshida AQSh havo-kosmik assotsiatsiyasi tomonidan chop etiladigan Air & Space Forces nashrida Ukrainaga F-16 samolyotlarini yetkazib berish borasidagi munozaraga nisbatan uning fikrlari berildi.
Ridning so‘zlariga ko‘ra, ukrain uchuvchilari Rossiya HHM tizimi tomonidan xavf tufayli o‘zlarida mavjud bo‘lgan eski sovet samolyotlaridan ham 100 foizga foydalana olishmaydi.
«Ular mo‘ljalga yetib borguncha daraxtlar balandligida uchib yurishibdi, bomba tashlashdan avval xavfsizroq balandlikka ko‘tarilishadi. Ular shunaqa qilib bir necha uchuvchilarini yo‘qotishdi», — degan senator.
«Bu holatga F-16 nima ustunlik qo‘sha olishi mumkin? Sizlar uning uzoqqa ucha olishi, baland ucha olishi va boshqa ustunliklaridan baribir foydalana olmaysizlar, chunki havo kengliklari bunga yo‘l qo‘ymadi», — deb hisoblaydi Jyek Rid. U Ukrainaga ATACMS raketalari berilishi tarafdori.
Bu g‘oyaning boshqa bir tarafdori — harbiy ekspert, o‘tmishda harbiy uchuvchi bo‘lgan Maksimilian Bremer internetdagi Defense News nashrida maqola e’lon qilib, unda «Ukrainaning havoda ustunlikka erishish uchun qilgan har qanday harakati qimmatga tushuvchi xato bo‘lishi»ni ta’kidlagan.
«Buning o‘rniga, Ukraina o‘zining havo hududlariga kirishga to‘siqinlik qilishdek muvaffaqiyatli strategiyasiga sodiq qolishi kerak, Ukrainani qo‘llayotgan xalqaro koalitsiya esa ularga HHM tizimlari va o‘q-dorilar yetkazishni kanda qilmasligi kerak», — deb hisoblaydi u. Bremerning so‘zlariga ko‘ra, G‘arb Ukrainaga hozirgidan ko‘proq HHM tizimlari yetkazib bermog‘i kerak.
«Imkoniyatlari chegarasida»
Biroq, Kiyevdagilarning fikri boshqacha. Ukraina rahbariyati G‘arbga Ukraina QKga qiruvchi samolyotlar kerakligini eslatishdan charchamayapti. Buning uchun Kiyevda o‘zining dalillari bor.
Birinchidan, Ukraina eski sovet MiG-29 va Su-27 uchoqlaridan foydalanmoqda va ularning resurslari yetib kelgan.
«Bugun biz o‘zimizda mavjud samolyotlar bilan ularga qarshi teppa-teng jang olib borolmaymiz. Bu sovet texnikasi ham ma’naviy, ham jismoniy eskirgan. Biz bu texnikalarni ishlab chiqaruvchisi ham emasmiz. O‘z-o‘zidan tushunarliki, bu texnikalar o‘z imkoniyatlari chegarasida ishlamoqda. Uchuvchilar uchoqlardan siqib olish mumkin bo‘lgan imkoniyatlarning barchasini ishga solmoqda», — degan BBC’ga Ukraina QK havo kuchlari rasmiy vakili Yuriy Ignat.
Ukraina havo hujumidan mudofaa tizimining Rossiya samolyotlarini front chizig‘iga yaqinlashishga yo‘l qo‘ymayotgan taktikasi nafaqat yer usti tizimlaridan, shuningdek zenit raketa komplekslari bilan hamkorlikda ishlovchi aviatsiyadan ham foydalanishni qamrab oladi. Ukraina samolyotlarining resursi ado bo‘lganida, Rossiya qiruvchi va bombardimonchi samolyotlariga Ukraina HHM tizimlarini yengib o‘tishi osonlashadi.
Ignatning so‘zlariga ko‘ra, g‘arb qiruvchi samolyotlari Rossiya armiyasi Ukraina hududini o‘qqa tutayotgan qanotli raketalar va dronlarni samarali tutib olishda ham asqotadi.
Bundan tashqari, g‘arb qiruvchi uchoqlari, xususan, F-16 zamonaviy qurollarni ham olib yuroladi. Masalan, AGM-88 HARM aksilradiolokatsion raketalarga ega qiruvchi samolyotlar Rossiya operatorlarini radarlarni o‘chirishga majbur qiladi, bu esa yer usti nishonlariga qiynalmasdan zarba berish imkonini yaratadi.
Agar Ukraina F-16 samolyotlarini olsa, ular 160 km.ga uchuvchi AIM-120 AMRAAM raketadan ham foydalanishlari imkonli bo‘ladi. Amerika qiruvchi samolyotlarining so‘nggi modifikatsiyalari zamonaviy raqamli o‘t ochish tizimlari, kuchli radarga va dushmanni olisdan turib nishonga olish imkoniyatiga ega.
F-16 korreksiyalanadigan aviabombalardan foydalanayotgan Rossiya samolyotlariga qarshi kurashishi mumkin. Bunday bombalar HHM tizimi zonasiga kirmasdan, nishonga bir necha o‘n kilometr qolganda ishga tushiriladi. Rossiya Su-35 qiruvchi samolyotlari Sumi oblastidagi nishonlarga qarshi shunday aviabombalarni ishga tushirishgan.
Nihoyat, F-16 turli tuman bomba va raketalarni, jumladan, dengiz bombalarini ham olib yurishi, Rossiya HHM tizimlari faoliyat zonasiga kirmasdan, o‘zini xavf ostiga qo‘ymasdan ishlashi mumkin.
Ukraina tomonini qiruvchi samolyotlar berish foydasiga keltirgan dalillari bo‘lsa ham, ularda havo jangida qat’iyan burilish yasash haqida gap bormayapti. Ukraina QK chindanam ham Rossiyaning eng yangi Su-30 va Su-35 samolyotlariga qarshi eski va oddiyroq MiG-29lar bilan samarali qarshilik qilmoqda.
Yangi samolyotlar Ukraina aviatsiyasini taktik darajasda yanada samarali qiladi, mamlakat HHM tizimini kuchaytiradi, lekin Ukraina QK havo kuchlari qo‘mondonligida qat’iy reydlar va yopirilma operatsiyalar o‘tkazish niyati bormi?
Ukraina havo kuchlari bombardimonchi uchoqlar va uchar radarlarni urib tushira oladimi, Rossiya kemalari va Qora dengiz floti sohilidagi bazalarga zarba bera oladimi, Ukraina hujum qilayotgan joyga tortib kelinayotgan Rossiya zaxira qo‘shinlari oldidagi ko‘priklarni vayron qila oladimi?
Uchuvchilar qayerdan olinadi?
Yopirilma operatsiyalar nafaqat ko‘plab qiruvchi samolyotlar, dadil rejalar va shtablarning puxta tayyorgarligini, shuningdek, ko‘p sonli tayyorlangan uchuvchilarni ham talab qiladi.
Garchi matbuotda xorijda allaqachon Ukraina Qurolli kuchlari parvoz tarkibi tayyorgarlik o‘tayotgani haqidagi xabarlar paydo bo‘layotgan esa-da, Ukraina QK vakillari hozircha uchuvchilar tayyorlanmayotganini aytishmoqda.
Ukraina QK aviatsiya qo‘mondoni, general Sergiy Golubsov Times nashriga aytishicha, yaqinda AQShdan F-16 samolyotini boshqarish imkoniyati sinovdan o‘tkazilgan ikki ukrain uchuvchisi qaytib kelgan.
«Ular uch hafta mobaynida u yerda F-16 trenajyorida ikki uchuvchi birgalikda uchib, qurol-yarog‘lardan foydalanishni o‘rganishdi. Natijalar yomon emas: ukrain uchuvchilari F-16 samolyotlarida parvoz qilish va qurol-yarog‘ tizimidan foydalanishni yarim yilga qolmasdan o‘rganishi mumkin», — deya undan iqtibos keltiradi nashr.
Uning so‘zlariga ko‘ra, Ukraina QK «bir necha o‘n» uchuvchidan iborat guruhni tanlab olgan, ular o‘rganish uchun AQShga jo‘nab ketishga tayyor.
U shuningdek, parvoz tarkibidan bo‘lmagan havo kuchlari mutaxassislari allaqachon o‘qiyotganini ham ta’kidlagan: «Ukraina harbiy xizmatchilarini tayyorlash butun Yevropa bo‘ylab davom etmoqda. O‘n minglab askarlar Ispaniya, Fransiya, Italiya, Buyuk Britaniya va Germaniyada o‘qishmoqda. Ularning aksariyati HHK harbiy xizmatchilari, xususan, HMM tizimini boshqarishga o‘qitilayotganlar, ular orasida HHK jangovar boshqaruv ofitserlari ham bor, ular yerdan turib aviatsiya harakatini boshqaradi».
Qiruvchi samolyotlar parvozini ta’minlash uchun kerak bo‘ladigan bunday mutaxassislar soni uchuvchilardan ham ko‘proq bo‘lishi kerak. Rus ekspertlaridan birining so‘zlariga ko‘ra, 200 ta samolyot uchun «bir necha ming texnika va uskunalarini tushunadigan taxminan 10 ming nafar kishi kerak bo‘ladi».
Avvalroq Ukraina matbuoti Yuriy Ignatning bu boradagi so‘zlarini keltirgan edi. Unga ko‘ra, Ukraina osmonini to‘laqonli himoya qilish uchun «qiruvchi samolyotlarning 5 ta brigadasi kerak». Ukrain jurnalistlarining hisoblashlaricha, bu 180 tagacha samolyotlarni anglatadi. Biroq, spiker Ukraina bu samolyotlarni yaqin orada qo‘lga kiritishni mo‘ljallayotgani haqida hech narsa demagan.
Biroq, Ukraina g‘arb samolyotlarini keltirgan taqdirda ham unga tajribali uchuvchilar yetishmaydi. Agar jangovar tajribaga ega uchuvchilar bu samolyotlarga ko‘chirib o‘tqazilganida ham, yangi tipdagi uchoqni boshqarishni o‘rganish qiyin, u bilan jang qilish yanada murakkab.
Ukrain va jahon matbuotida aynan F-16 samolyotlarida jang qilish tajribasiga ega bo‘lgan xorijlik ko‘ngilli uchuvchilarni jalb qilish imkoniyati muhokama qilib bo‘lingan.
Ignat ham bunday imkoniyat borligini inkor etmayapti. «Nega foydalanmaslik kerak? Ham uchuvchilar, ham texnik personalni jalb qilishimiz mumkin. Fikrimcha, ular ezgulik va yorug‘lik tomonda turib jang qilish istagini bildirishsa, bu o‘rnatilgan tartibda amalga oshiriladi, bu muammo emas», — degan u BBC’ga.
Biroq Ukraina g‘arbda tayyorlangan qancha uchuvchini qabul qilib olishi va bu qachon ro‘y berishi aniq emas. Bu axborot shu qadar maxfiylashtirilganki, ochiq manbalar asosida Ukrainada yaqin orada o‘nlab jang qilishga qodir uchuvchilar paydo bo‘lishini ham, buning aksi ro‘y berishini ham inkor etib bo‘lmaydi.
Boz ustiga, Ukraina Qurolli kuchlari qo‘mondonligi o‘zining mutlaqo kutilmagan rejalari bilan dushmanni boshi berk ko‘chaga qamab qo‘ya olishiga kuzatuvchilarni ko‘niktirib bo‘lgan.
