Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan «Iste’mol bozorlarida narxlar barqarorligini ta’minlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi farmon imzolangandi.

Farmon bilan 2024 yil 1 yanvarga qadar O‘zbekiston hududiga olib kirishda bojxona bojining nol stavkasi qo‘llanadigan tovarlar ro‘yxati tasdiqlandi. Jumladan:

• yogurt; paxta, ivigan sut yoki qaymoq, qatiq;
• pishloq va tvoroglar;
• yangi yoki quritilgan xurmo (finik), anjir, ananas, avokado, guava, mango va mangostin yoki garsiniya;
• yangi olma, nok va behi;
• bug‘doy yoki javdardan tashqari g‘alla donidan un;
• kakao tarkibli shokolad va boshqa tayyor oziq-ovqat mahsulotlari.

28 mart kuni Milliy media markazida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti matbuot kotibi Sherzod Asadovning OAV vakillari uchun brifingi bo‘lib o‘tdi.

Tadbirda Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi direktori Obid Hakimov ko‘rilayotgan chora-tadbirlar ichki bozordagi narxlarga qanday ta’sir qilishi haqida fikr bildirdi.

«Ma’lumki, 23 mart kuni prezident 32 turdagi oziq-ovqat importiga bojxona bojining nol stavkasini qo‘llash to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Go‘sht, pishloq, makaron, olma kabi mahsulotlar kundalik hayotimizda juda ham ko‘p iste’mol qilinadi. Birgina 2022 yilda respublikamizga qariyb 900 million dollarlik mahsulot import qilindi. Ushbu mahsulotlar uchun 500 milliard so‘mdan ortiq bojxona bojlari to‘langan», — dedi Obid Hakimov.

Markaz direktorining so‘zlariga ko‘ra, iste’mol tovarlarining ayrim turlari bo‘yicha bojxona bojlarini nollashtirish ikkita yo‘nalish bo‘yicha o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

 «Birinchidan, bojxona bojlari pasayganda import qilinadigan mahsulotlar arzonlashadi va natijada ushbu mahsulotlarning iste’moli oshadi. Buni savdoni hosil qilish effekti deb aytamiz.

Ikkinchidan, bir mamlakatdan import qilinayotgan mahsulot qimmatroq bo‘lgani uchun savdo yo‘nalishi ham o‘zgaradi. Ya’ni import geografiyasi o‘zgaradi. Biz baholashimizni ushbu chora-tadbirlar ikkita effekt bo‘yicha iste’molchilarga qanday ta’sir qilishiga asoslanib o‘tkazdik».

Obid Hakimovning qo‘shimcha qilishicha, ushbu turdagi iste’mol tovarlariga bojxona bojlarining nol stavkaga tushirilishi aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini maqsadli qo‘llab-quvvatlaydi va kam ta’minlangan uy xo‘jaliklari tomonidan iste’molni rag‘batlantirish imkonini beradi.

«Misol uchun, birgina uy xo‘jaliklar kesimida tahlil qiladigan bo‘lsak, ushbu oziq-ovqatlarga kam yoki o‘rta daromadli uy xo‘jaliklari daromadlarining katta qismi sarflayotganini kuzatish mumkin. Jumladan, bular makaron, tuxum, sariyog‘, go‘sht, pishloq, olma va boshqalar. Importning o‘sishi natijasida aholining iste’moli oshishi kutilmoqda va ushbu turdagi mahsulotlar uchun import narxlari 1 foizdan ortiqroq pasayadi»,– deya tushuntirdi ekspert.

Makroiqtisodiy ta’siri

Yuqoridagi qarorning iqtisodiy ta’siri ITIM ekspertlari tomonidan ham o‘rganildi. Markaz axborot xizmati tahlil natijalarini Kun.uz’ga ma’lum qildi.

Qayd etilishicha, bojxona to‘lovlari stavkalarini nolga tushirishning makroiqtisodiy ta’siri markaz tomonidan go‘sht va sut mahsulotlari, mevalar, yong‘oqlar, don mahsulotlari, un mahsulotlari, konservalar, shokolad, suv, to‘qimachilik mahsulotlarining ayrim turlari uchun umumiy muvozanat modeli asosida hisoblab chiqilgan.

Yana bir muhim jihat shundaki, Erkin savdo zonasi to‘g‘risidagi bitimga muvofiq MDH davlatlaridan olib kirilayotgan tovarlarga import bojxona to‘lovlari kiritilmaydi. Transport va logistika zanjirlarining buzilishi, asosiy yetkazib beruvchi mamlakatlarda, ishlab chiqarishning to‘xtab qolishi tufayli O‘zbekiston MDHga a’zo bo‘lmagan uchinchi mamlakatlardan import hajmini oshirgan. Bu, o‘z navbatida, ichki bozorda mahsulot tannarxining oshishiga olib keladi.

Tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, 2022 yilda bojxona bojining nol stavkasi qo‘llanishi belgilangan mahsulotlarning 57 foizi MDH davlatlaridan bojsiz olib kelingan, qolgan 43 foiz import qilinayotgan iste’mol tovarlariga bojxona boji stavkalari qo‘llangan.

Hisob-kitoblarga ko‘ra, bojxona bojining pasaytirilishi ushbu mahsulotlar importining o‘rtacha 6,7 foizga oshishiga olib keladi.

Importning eng katta o‘sishi quyidagi tovarlar guruhlari uchun kutilmoqda:

• go‘sht va go‘shtli oziq-ovqat submahsulotlari; 
• sovitilgan yoki muzlatilgan mevalar; 
• olma, nok, behi va boshqa yangi mevalar;
• yong‘oq;
• qandolat mahsulotlari;
• shokolad;
• makaron;
• pishloq mahsulotlari.

Shu bilan birga, ushbu mahsulotlar uchun ichki bozorda import narxlari 1,16 foizga pasayishi kutilmoqda.

ITIM mutaxassislari tahlillariga ko‘ra, bojxona boji stavkalarini nolga tenglashtirish aholidan 600 mlrd so‘m miqdorida qo‘shimcha mablag‘larni tejash imkonini beradi, bu esa iqtisodiyotdagi ichki talabning 0,45 foizga o‘sishini rag‘batlantiradi va iqtisodiy o‘sishga oshiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.

Import oqimlariga ta’siri

Markaz ekspertlari prognozlariga ko‘ra, Rossiya, Moldova, Qozog‘iston, Belarus va Ukrainadan oziq-ovqat importi kamayishi kutilmoqda. Shu bilan birga, Yevropa Ittifoqidan import ko‘payadi.

Yevropa Ittifoqi mamlakatlari orasida importning eng katta o‘sishi Polsha, Fransiya va Italiya hissasiga to‘g‘ri keladi. Savdoga eng ko‘p ijobiy ta’siri ko‘rsatadigan boshqa mamlakatlar Turkiya, Xitoy va Hindistondir.