Ukrainada urushning ikkinchi yili ketmoqda. Qonli harbiy harakatlar cho‘zilib ketgani va adog‘i ko‘rinmayotgani sabablari yaxshi tadqiq etilgan. Ammo urushning ikkinchi yili oxirgisi bo‘lishi mumkinligi haqidagi savolga aniq javob mavjud emas. Agar harbiy harakatlarning hozirgi dinamikasidan kelib chiqilsa, mojaro boshi berk ko‘chaga kirib qolishi va muzlatilishi kerakdek. Ammo, birinchidan, tomonlar yoki tomonlarning biri yuzaga kelgan holatda chiqish yo‘li yo‘qligini anglayotgani fakt emas. Ikkinchidan, vaziyat bir yil ichida keskin o‘zgarishi mumkin. Tomonlarning istalgan birida to‘liq g‘alabaga erishish imkoni bo‘lishi dargumon, lekin ikki tomon ham mojaroni o‘zi uchun muvaffaqiyatli yakunlashga umid qilishi mumkin: ammo Kreml faqat nazariy jihatdan, Ukraina va G‘arb esa — yaxshi asoslarga ega.

Raqiblar o‘zi qanday natijani g‘alaba deb hisoblashi mumkin?

Yodda tutish kerakki, urushning ikki bevosita ishtirokchisidan tashqari, mojaroda G‘arb davlatlari ham muhim rol o‘ynaydi. Ular Ukraina tomonida, lekin urush qanday yakunlanishi mumkinligi (va kerakligi) borasida o‘z tasavvurlariga ega. Va bu tasavvular, aftidan, ukrainlarnikidan farq qiladi.

O‘z navbatida, G‘arbning kuchli qo‘llab-quvvatlovisiz Ukrainaning yaqin yillarda g‘alabaga erishishi mutlaqo imkonsiz - mamlakat o‘zini texnika va o‘q-dorilar bilan ta’minlay olmaydi .

Rossiya

Rossiya armiyasi Kiyev atrofida mag‘lubiyatga uchraguniga qadar, Vladimir Putinning nutqlaridan xulosa qilish mumkin ediki, Kremlni faqat Ukrainaning to‘liq kapitulyatsiyasi (taslim bo‘lishi) qanoatlantirardi. Mart oyi oxirlariga kelib Moskvaning maqsadlari tushunarsiz bo‘lib ketdi.

• Qo‘shin Ukraina poytaxti atrofidan olib ketilishidan 2022 yil kuziga qadar faqat «Donbassni ozod etish» haqida aniq gapirildi, buni RF qurolli kuchlarining Donetsk va Luhansk oblastlari chegaralariga chiqishi sifatida talqin etish mumkin edi.
• Ikkinchi maqsad Zaporijjya va Xerson oblastlari hududida Donbassdan Qrimga olib boruvchi yo‘lakni saqlab qolish hisoblanadi.
• Ukraina janubi-sharqidagi to‘rt oblastni annexia qilish to‘g‘risidagi «referendum»lardan keyin bu hududlarni RF qurolli kuchlari nazoratida saqlab qolish, shubhasiz, urushning asosiy maqsadiga aylangan. Bu hududlardan voz kechish (bu endi RF Konstitutsiyasini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi) urushdagi yaqqol mag‘lubiyat bo‘ladi, Putin esa 2023 yil 21 fevralida parlamentga yo‘llagan murojaatnomasida bunga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligini aytdi. Xavfsizlik kengashi raisi o‘rinbosari Dmitriy Medvedevning aniqlik kiritishicha, «strategik mag‘lubiyat»ga uchramaslik uchun, Rossiya har qanday qurolni, jumladan yadro qurolini ham qo‘llashi mumkin.

To‘g‘ri, hali Kreml Zaporijjya va Xerson oblastlarini qaysi chegaralar doirasida har qanday yo‘l bilan bo‘lsa-da himoya qilishga tayyorligi to‘liq aniq emas — katta ehtimol bilan, Rossiya rahbariyati bu masalaga moslashuvchan yondashishga tayyor. Donbassdagi ikki oblast haqida gap ketganda aytish mumkinki, bu masala bir yil oldin, bosqindan avvalroq o‘z moslashuvchanligini yo‘qotgandi. O‘shanda Moskva qisqa muddatlik mavhumlikdan keyin «xalq respublikalari»ni ular 2014 yilda e’lon qilgan chegaralarda, ya’ni Donetsk va Luhansk oblastlari chegaralarida tan olishini e’lon qilgan.

Aslida bu ma’nodagi «g‘alaba»ga erishish ham (v sluchaye zamorozki konflikta, dunyoda hech kim annexiani tan olmagan holatda mojaroni muzlatib qo‘yish) Kremlning mag‘lubiyatini anglatadi. U o‘zi uchun urushga qadar bo‘lganidan ham yomonroq dunyoga ega bo‘ladi: mamlakat izolyatsiyada, uning farovonligi asosi — Yevropaga energiya resurslari eksporti — qulagan, Rossiya armiyasi o‘z zaifligini ko‘rsatib qo‘ygan, Ukraina G‘arb bilan ham siyosiy, ham harbiy jihatdan yaqinlashgan. Nihoyat, Rossiya chegaralarida o‘ta dushman bo‘lgan davlat bilan muammo hal qilinmay qolgan. Ukrainaning to‘rt oblasti orqali Qrimga yo‘lak ochilishi — bunday siyosiy va iqtisodiy yo‘qotishlar uchun juda kichik kompensatsiya bo‘ladi.

Ammo «yo‘qotishlarni tuzatish» (ya’ni yangi yo‘qotishlardan qochish uchun harbiy harakatlarni to‘xtatish) sifatida bunday «g‘alaba» — nazariy jihatdan Kreml yaqin oylar yoki yillarda umid qilishi mumkin bo‘lgan eng yaxshi ehtimoliy variantdir. Shu bilan birga bunday natijaga erishish yo‘li ham uzoq bo‘lishi mumkin: Rossiya armiyasi ukrain qo‘shinlarini Donbassdan surib chiqishga qodir holatda ekanini ko‘rsatmoqda, ammo bu jarayon juda sekin va ulkan yo‘qotishlar bilan kechomqda, bu esa holdan toygan qo‘shinlar o‘rnini yangi armiya bilan to‘ldirishni talab etadi. Bunday siqib chiqarishning ilk epizodi (2022 yil bahori va yozida Donetsk oblastida Liman shahri, Luhansk oblastida Severodonetsk va Lisichansk egallanishi bilan Luhansk oblastining qariyb butun hududi Rossiya nazoratiga o‘tgandi) bir necha oy o‘tib RF qurolli kuchlari Xarkiv oblasti va Xerson yaqinida mag‘lubiyatga uchrashi bilan yakunlangandi.

Ilgarilash dinamikasi va qayd etilgan yo‘qotishlarga ko‘ra, Donbassda hozir biz guvoh bo‘layotgan yurishning ikkinchi epizodi ham birinchisidan u qadar farq qilmaydi.

«G‘alaba»ning boshqa variantlari Ukraina armiyasining to‘liq mag‘lubiyatini nazarda tutadi. Bu esa faqat Kiyev yoki G‘arb (yoki birdaniga ikkisi) qarshilik ko‘rsatishdan bosh tortgandagina ro‘y berishi mumkin. Ayni paytda Kiyev ham, G‘arb ham urushda g‘alaba qozonishga bel bog‘lagan, garchi ularning bu boradagi tushunchasi farqli bo‘lsa ham.

Kiyev

Rossiya qo‘shini 2022 yil mart oyi oxirida Kiyev oblastidan olib ketilganidan keyin Ukraina hukumati nimani g‘alaba deb qabul qilishini belgilab oldi: bu 1991 yilda xalqaro darajada tan olingan chegaralar doirasida (ya’ni Donbassning butun hududi va Qrim bilan)gi hudud ustidan suverenitet to‘liq tiklanishi bo‘ladi. Qrim borasida avvaliga ikkilanish bor edi —uni kuch bilan qaytarish kerakmi yoki muzokaralar yo‘li bilan (Kreml mag‘lubiyatga uchragan taqdirda ham bu jarayon juda uzoq cho‘zilishi kafolatlangandi). G‘arbning yordami kuchaygan sari Kiyev qat’iy qarorga keldi: Qrim Ukraina armiyasi tomonidan qaytarilishi kerak. Bu maksimalistik pozitsiya Ukraina qurolli kuchlarining jang maydonidagi muvaffaqiyatlari bilan ham (lekin ularning ko‘lami hozircha bunday g‘alabaga oson yo‘lni va’da qilmayapti), G‘arbning qo‘llab-quvvatlovi bilan ham mustahkamlanadi.

Tushunish qiyin emaski, urushning ijobiy yakunini qanday tushunishdagi bunday farq Moskva va Kiyev o‘rtasidagi murosaga kelish to‘g‘risidagi gaplarni ham istisno qiladi.

G‘arb

G‘arb Kiyevning mamlakat hududi ustidan suverenitet to‘liq tiklanishi kerakligi to‘g‘risidagi pozitsiyasiga og‘zaki jihatdan qo‘shiladi. Ammo G‘arb siyosatchilarida bu maqsadga qanday erishish borasida birdamlik yo‘q. Bitta masala bo‘yicha (yaqqol) konsensus mavjud: Putin g‘alaba qozonmasligi kerak; tajovuzkor urushni boshlagani uchun u jazolanishi kerak (boshqa diktatorlarga ibrat bo‘lishi uchun). G‘arbning — birinchi navbatda AQShning — kelajakda dunyodagi o‘rni saqlanib qolinishi shunga bog‘liq.

Putin o‘z avantyurasi uchun hech qanday mukofot olmasligi kerakligi sababli, G‘arbni qoniqtiradigan g‘alabaning minimal sharti Rossiya armiyasi bosqinga qadar mavjud bo‘lgan tutashuv chizig‘i ortiga surib tashlanishi hisoblanadi; Qrim va Donbassning 2022 yilga qadar bosib olingan qismi masalasi «muzokaralar yo‘li» bilan hal qilinishi lozim. Bu maqsadlar AQSh va Buyuk Britaniya rasmiylari tomonidan 2022 yil oxirida — ya’ni Ukraina qurolli kuchlarining kuzgi yurishidan keyin rasman ma’lum qilingan.

Kreml uchun yanada radikal «jazo» G‘arb strategiyasiga (birinchi galda AQShning) zid keladi: Ukrainani qo‘llab-quvvatlovchi davlatlar va siyosatchilar koalitsiyasi urush boshidan buyon o‘zaro keskinlikni nazorat qilishga urinmoqda. AQSh va ittifoqchilarning o‘zi faqatgina Kremlning harakatlariga javoban keskinlik darajasini oshirishi mumkin. Xususan, safarbarlik va Ukrainaning to‘rt oblasti rasman annexia qilinganidan keyin koalitsiya darhol bo‘lmasa ham, Kiyevga harbiy yordam hajmini jiddiy darajada oshirdi va yetkazib beriladigan qurollar nomenklaturasini kengaytirdi.

Ammo G‘arb «eskalatsiya zinapoyasi» bo‘ylab yuqorilashni istamaydi: bu, koalitsiyadagilar fikricha, mojaro nazorat qilib bo‘lmaydigan darajada kuchayib ketishiga olib boradi. Shu bilan birga, aftidan, G‘arb Putin shama qilgan, Medvedev esa ochiqchasiga tahdid qilganidek Rossiya taktik yadro qurolini qo‘llashidan emas, Rossiya rahbariyati to‘liq mag‘lubiyat xavfi ostida mojaroni Ukraina chegaralaridan tashqariga ham olib chiqishidan ko‘proq xavfsiraydi. Variantlardan biri — NATOning Ukraina qurolli kuchlariga ta’minot yetkazib berishda foydalanayotgan Sharqiy Yevropadagi logistik bazalariga zarba berilishi bo‘lishi mumkin. Shuning o‘zi dunyoni yadro urushi yoqasiga olib keladi va G‘arbni Rossiya bilan teng huquqli muzokaralar olib borishga majbur qiladi.

Vashington, aftidan, agar Kiyev ittifoqchilar roziligisiz urushdan oldingi aloqa chizig‘ini kesib o‘tib, Qrim va Donbassning 2022 yildan oldin bosib olingan qismini qaytarishga harakat qilsa, harbiy yordam qisqarishi haqida Ukrainaga ochiq-oydin bildirgan.

Yakunda nima bo‘ladi?

Urush boshlanganidan bir yil o‘tib, barcha ishtirokchilar uchun maqsad doirasi hududlarni nazoratda saqlab qolishgacha qisqarganini ko‘rish mumkin. Kreml, katta ehtimol bilan, Ukrainani davlat sifatida yo‘q qilishdek ambitsiyali maqsadlaridan voz kechishga majbur bo‘lgan (lekin Moskva urushning yangi maqsadlari haqida hamon e’lon qilmayapti). Amalda RF qurolli kuchlariga hatto butun Donbassni egallash kabi «kamtarroq» maqsadga erishish uchun ham kuch va samarali taktika yetishmayapti. Kiyev esa suverenitetini to‘liq tiklash ambitsiyalaridan voz kechmayapti, ammo ayni vaqtda o‘zi harbiy jihatdan qaram bo‘lgan G‘arbning pozitsiyasi tufayli bu ambitsiyani qanoatlantirish imkoniga ega emas. G‘arbning ehtiyotkorligi va sustkashligi shunga olib keladiki, Ukraina qurolli kuchlari hozircha Rossiya so‘nggi bir yil davomida bosib olgan hududlarni ozod qilish uchun ham yetarli resurslarga ega emas.

Bularning bari, bir qarashda, urush tomonlar butkul holdan toyguniga qadar davom etishini va keyingi yilda ham tugamasligini ko‘rsatadi. Va shunga qaramay urush 2024 yil fevraliga qadar yakunlanishi uchun imkoniyat bor.

Yaqin bir yil ichida urush tugashi uchun nima bo‘lishi kerak?

Ukrainada so‘nggi bir necha oyda davom etayotgan vayrongarchilik urushining quyidagicha natijalari bo‘lishi mumkin.

• Raqiblardan biri resurslar taqchilligi tufayli o‘ta kritik (ikkinchisiga nisbatan) vaziyatga tushib qoladi. Ya’ni yoki uning o‘zi resurslarini shu darajada sarflab yuboradiki, qarshilik ko‘rsatish imkonsiz bo‘lib qoladi, yoki ikkinchi tomon shunday resurslar manbasiga ega bo‘ladiki, raqibning zaxiralaridan sezilarli darajada katta ustunlikka erishadi. Ikki holatda ham yutqazayotgan tomon yoki murosa shartlari bo‘yicha sulh tuzishga majbur bo‘ladi yoki harbiy mag‘lubiyatga uchrab, raqib ixtiyorini qabul qiladi.
• Agar ikki tomonda ham urushni davom ettirish uchun resurslar tugab qolsa (yoki ular resurslarni sarflashda davom etish ehtimoliy harbiy muvaffaqiyatni oqlay olmasligini anglab yetishsa), mojaro muzlatiladi.
• Raqiblardan biri resurslarni nisbatan samaraliroq sarflash imkonini beradigan strategiya ishlab chiqadi. Yoki shunday samaradorlik bilan raqib resurslarini yo‘q qilish yo‘lini topadi. U holda bu tomon qirilguncha urushishni to‘xtatib, dushmanini tor-mor etadi.

Frontda ayni vaqtda kuzatilayotgan turg‘unlikdan kelib chiqib aytish mumkinki, hozirda Rossiya va Ukraina ixtiyoridagi resurslar taxminan teng miqdorda va mojaro asta-sekinlik bilan «muzlatish» tomon bormoqda. Ammo tomonlar — resurslar bo‘yicha va siyosiy cheklovlarga qaramay — shu yilning o‘zidayoq raqibni mag‘lub etish imkoniyatiga ega. Bunday imkoniyatlar darajasi turlicha.

Rossiya

Safarbarlik o‘tkazish orqali RF qurolli kuchlari urushning birinchi yiligidagi asosiy muammosidan xalos bo‘ldi — urushning ilk kunidanoq safarbarlik e’lon qilib, birinchi bosqichni yoz o‘rtalariga kelib yakunlagan Ukraina qurolli kuchlari bilan son jihatdan farq qisqartirildi. Ko‘rinib turibdiki, Ukraina qurolli kuchlari endi sentabr va oktyabr oylarida Xarkiv oblasti va Liman hududi uyushtirgani kabi qarshi hujumlar amalga oshirish qiyin bo‘ladi — o‘shanda RF qurolli kuchlarining nisbatan kuchsiz bo‘linmalari joylashgan mudofaaning birinchi chizig‘i yorib o‘tilgach, ukrain qo‘shini o‘nlab kilometr masofaga ilgarilab, deyarli hech qanday qarshilikka uchramasdan, Svatove va Kreminna ostonasiga yetib kelgandi.

Ammo safarbarlikdan so‘ng darhol yangi muammolar yuzaga keldi.

• Urushga qadar shartnoma asosidagi harbiy xizmatchilardan tuzilgan va bir necha oylik urushlarda holdan toygan armiya o‘rniga yaratilgan va safarbar qilinganlar ustunlik qiladigan yangi armiya hali hujumkor harbiy amaliyotlar o‘tkazishga qodir emas. Bu safarbar qilinganlar hisobiga to‘ldirilgan Sharqiy harbiy okrug dengiz piyodalari va motoo‘qchilari brigadalarining fevral va mart oylarida Vuhledarda muvaffaqiyatsizlikka uchrashida ham ko‘rinib qoldi.
• Mudofaada esa safarbar qilinganlarning qismlari o‘zini yaxshiroq namoyon etdi. Ammo, kuz oxiri va qish boshida Svatove va Kreminnadagi umumiy muvaffaqiyatga qaramay, bunday qismlar Ukuraina qurolli kuchlarining nisbatan kuchliroq zarbasiga bardosh berishi shubha ostida (qolaversa, Svatove va Kreminna atrofida ularda ko‘plab muvaffaqiyatsiz janglar ham bo‘lgan).
• RF qurolli kuchlari urush olib borishning asosiy vositasi, 2022 yil bahoridan boshlab yurish qilishda ham, himoyalanishda ham foydalangan vosita — o‘q-dorilarni ayamay sarflab, artilleriya zarbalari berish imkoniyatidan mahrum bo‘lgan. Rossiya tomonida turib jang qilayotganlar, harbiy blogerlar va harbiy muxbirlar tez-tez «snaryad taqchilligi»ni tilga olishadi, bu 2022 yilda o‘q-dorilarni juda faol sarflash, ishlab chiqarish hajmini oshirmaslik va ukrainlar uzoq masofaga harakatlanuvchi raketalari bilan omborlarni nishonga olishi oqibatida yuzaga kelgan. Inqiroz ko‘lami oxirigacha ayon emas (snaryad ishlab chiqarish hajmi va zaxiradagi o‘q-dorilar haqida aniq ma’lumotlar yo‘q). Rossiya artilleriyasi umuman snaryadsiz qolmasligi aniq. Ammo shunisi aniqki, endi Rossiya armiyasi avvalgi kabi kuniga ukrainlarning bir necha minggiga qarshi o‘n minggacha snaryad otib, jang qila olmaydi.
• Artilleriya — Rossiya mudofaasi asosi: u ukrainlarning Xerson oblastidagi yurishini to‘xtatgan va kuzda Svatove atrofida front chizig‘i qulashining oldini olishga yordam bergandi. Ammo artilleriya (va ko‘p miqdorda snaryadlar) rossiyaliklarning yurish qilishi uchun yanada muhimroq. Baxmut atrofida jang qilayotgan ukrain harbiylari orasidagi manbalarga ko‘ra, «Vagner» XHK shturm guruhlari taktikasi aynan artilleriya zarbalari orqali ukrain mudofaasini bostirishga asoslangan. Vuhledar shturmida qatnashgan harbiylar esa yurish muvaffaqiyatsizligiga hujumdan oldin yetarlicha snaryadlar otilmaganini sabab qilib keltirishgan.
• Rossiya kuchlarining to‘liq hujumda harakatlanayotgan bo‘linmasi «Vagner»ning muvaffaqiyatlari faqatgina o‘q-dorilar katta miqdorda sarflanishi bilan bog‘liq emas. Mazkur xususiy harbiy kompaniya boshqa resurslarni ham faollik bilan «sarflamoqda» — bu Ukraina mudofaasini bostirish uchun shturmchi guruhlar sifatida oldinga yo‘llanayotgan shaxsiy tarkibdir. Bu taktikani butun Rossiya armiyasi uchun qo‘llab bo‘lmaydi. Bundan tashqari, vagnerchilar erishgan kamtarona yutuqlar (hatto Baxmut egallansa ham) inson resurslarini bunday ko‘lamda sarflash uchun arzishi shubha ostida.

Rossiya qurolli kuchlari hozirda to‘liq foydalanmayotgan, ammo nazariy jihatdan vaziyatni Rossiya armiyasi foydasiga o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan yagona resurs — bu aviatsiyadir. Rossiya havo-kosmik kuchlari hamon o‘z vaqtida Suriyada o‘z samaradorligini namoyish etgan va o‘rta balandlikdan zarba bera oladigan yuzlab zamonaviy samolyotlarga ega. Ammo ularga qarshi turgan IShID va «Al-Qoida» jangarilari havo hujumidan mudofaa tizimlariga ega emasdi, Ukrainada esa, urushning ilk davridagi barcha harakatlarga qaramay, bunday tizimlar saqlanib qolgan.

2022 yil martidan (ko‘plab samolyotlar urib tushirilishi ortidan) Rossiya aviatsiyasini o‘rta balandlikda qo‘llash deyarli to‘xtatildi, faqat kamdan kam hollarda front chizig‘i ortidan turib zarbalar berildi. Bu esa Ukraina qo‘mondonligiga qo‘shinlar ta’minotini to‘sqinliksiz amalga oshirish va Rossiya qo‘shinlari yorib o‘tishi xavfi yuzaga kelgan uchastkalarga qo‘shimcha kuchlar tashlash imkoniyatini berdi. RF qurolli kuchlari front chizig‘ini yorib o‘tishga qaratilgan hujum amaliyotlari o‘tkaza olmasligi aynan shu bilan bog‘liq.

Kuzda Rossiya qo‘mondonligi Ukraina havo hujumidan mudofaa kuchlarini bostirib ko‘rishga yana bir bor urinib ko‘rdi. Buning uchun general Sergey Surovikin rahbarligidagi yangi qo‘mondonlik Ukraina energetika infratuzilmalarini «strategik bombardimon qilish»ga kirishdi. Bu g‘oya Ukraina kritik darajada muhim obektlarini himoya qilishiga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgandi; havo hujumidan mudofaa kuchlari butun mamlakat hududlari bo‘ylab — front va front bo‘yidagi hududlar zarariga taqsimlanadi. Havo hujumidan mudofaa qurilmalari shusiz ham taqchil bo‘lgan o‘q-dorilarni sarflashga majbur qilinadi. Bundan tashqari, ular ishga tushganida (ya’ni radarlarini yoqqanida) ularga antiradar raketalar bilan hujum qilinishi mumkin edi.

Muvaffaqiyatga erishilganida — ya’ni Ukraina havo hujumidan mudofaa kuchlari resurslari yo‘q qilinganida — bunday strategiya Rossiya aviatsiyasini jang maydoniga qaytargan bo‘lardi. G‘arb bu tahdidga zudlik bilan reaksiya qildi va o‘z havo hujumidan mudofaa komplekslarini yetkazib berdi. Ammo, NATOning o‘zida ham bunday komplekslar taqchil (havo hujumidan mudofaa tizimi funksiyalari aviatsiyaga yuklangan), Rossiya armiyasida urushning bu jabhasida ustun kelish imkoniyati bor edi.

2023 yilga kelib Ukraina infratuzilmalariga zarbalar intensivligi pasaydi. Bu RF qurolli kuchlari bombardimonlarni davom ettirish uchun raketa va dronlar yetishmovchiligini his qila boshlagani yoki harbiy rahbariyat Ukraina havo hujumidan mudofaa tizimlarini safdan chiqarish g‘oyasidan hafsalasi pir bo‘lgani bilan bog‘liqligi aniq emas. General Surovikinning o‘zi «maxsus harbiy amaliyot» (Kremlda urushni rasman shunday atashadi) qo‘mondonligidan qo‘mondon o‘rinbosarligiga tushirildi.

Nima bo‘lganda ham Rossiya armiyasi o‘q-dorilar yetishmovchiligi sharoitida samarali hujum qilishga qodirligini ko‘rsata olmadi. Bu yildagi hujum qilishga urinishlar armiyaga katta ehtimol bilan faqat zarar keltirmoqda: aytarli yutuqlarga erishilmasdan resurslar sarflanishi natijasida u Ukraina qurolli kuchlari yana hujumga o‘tguniga qadar zaiflashib borishi mumkin.

Shu bilan birga, Rossiya hamisha Ukrainanikidan ko‘proq resurslarga ega bo‘ladi. RF qurolli kuchlarining safarbarlik zaxiralari (ya’ni armiyaga chaqirilishi mumkin bo‘lgan fuqarolar miqdori) Ukraina qurolli kuchlari zaxiralaridan bir necha barobar ko‘proqni tashkil etadi. Rossiya armiyasi frontda raqibni tor-mor eta olmagani tufayli, katta ehtimol bilan bu resursga yana ehtiyoj seziladi, bu esa 2023 yil davomida safarbarlikning yangi to‘lqini ro‘y berishi ehtimoli yuqori ekanini anglatadi.

Ammo boshqa resurslar — ta’lim ko‘rgan ofitserlar, zamonaviy texnika va o‘q-dorilar ishlab chiqarish quvvati va nihoyat budjetda pul yetishmasligi tufayli safarbarlik zaxiralaridagi ustunlikning o‘zi Kremlning g‘alabasini kafolatlay olmaydi.

Ukraina va G‘arb

Aftidan, Ukraina qo‘mondonligi 2022 yil yozi va kuzidagi qilgan ishini takrorlamoqchi: keyinroq tayyor zaxira kuchlari bilan hujum qilish uchun Rossiya kuchlarini yurishlar davomida holdan toydirish. Baxmut uchun muhim jangda Ukraina qurolli kuchlari barcha mavjud kuchlardan foydalanmayotgani ham (jangda qatnashayotgan brigadalarning katta qismi to‘liq tarkibda emas; front ichkarisida yangi tuzilmalar tuzilgani haqida gaplar bor) shundan darak beradi.

Bunday strategiya jiddiy tavakkalchilikni o‘z ichiga oladi: o‘tgan yil yozida Ukraina qurolli kuchlari Rossiyaning Donbassdagi yurishi tin olishini kutib turganida Severodonetsk — Lisichansk aglomeratsiyasini, shuningdek Liman shahrini boy berdi. Keyinroq Limanni qaytarib olishning imkoni bo‘ldi, ammo Lisichansk hamon RF qurolli kuchlari nazorati ostida va Baxmutga yurish uchun muhim ichki baza bo‘lib xizmat qilmoqda. Endi esa Ukraina qurolli kuchlari Baxmutning o‘zini ham yo‘qotishi mumkin. Shuningdek, muhim Donetskdan g‘arbdagi ulkan hududlar mudofaasi tayanchi sanaladigan Avdiyivka va Vuhledardagi muhim istehkomlar ham xavf ostida qolmoqda. Ukraina qurolli kuchlari Kremenna atrofidan surib chiqilishi, Oskol va Shimoliy Don yoqasidagi platsdarm (bu Luhansk oblasti ichkarisiga qilinadigan yurish uchun muhim) yo‘qotilishi xavfi ham mavjud.

Ammo agar Ukraina armiyasi urushni turg‘unlikdan olib chiqsa va Zaporijjya oblastida Rossiya qo‘shinlarini mag‘lubiyatga uchratsa, bunday tavakkalchilik o‘zini oqlaydi.

Kuzda Ukraina QK ikkita turlicha amaliyot o‘tkazgandi.

• Avgust oyida Ukraina qo‘shini Dniproning o‘ng sohilida, rossiyaliklarning Xerson va Berislav oralig‘idagi platsdarmiga oldindan anons qilingan yurishni boshladi. Bu yurishning muhim tarkibiy qismi iyul oyida boshlangan, Dnipro orqali o‘tuvchi ko‘priklar va kechuvlar bo‘ylab berilgan zarbalar edi. Ukraina tomoni yurishga tayyorgarlik ko‘rayotganini sir tutmagani tufayli Rossiya qo‘mondonligi ham unga tayyorlana oldi. O‘ng sohilga jangovar desant polklari va brigadalar yuborildi. Yurishning boshidayoq ular Ukrainaning ilg‘or qismlarini to‘xtatdi. Ukraina qurolli kuchlari bo‘linmalari Rossiya artilleriyasi va aviatsiya zarbalariga uchrab, katta yo‘qotishlar berdi. Oktyabr oyida platsdarmning shimoliy qismida nisbatan muvaffaqiyat bilan amalga oshirilgan yurish ham (bu vaqtda Rossiya qo‘shini ta’minotdagi muammolardan aziyat chekayotgandi) artilleriya va minalangan maydonlar orqali to‘xtatildi hamda Ukraina qurolli kuchlari jiddiy yo‘qotishlar berdi. Rossiya qo‘shini butkul tor-mor etilmadi, ammo ko‘zlangan maqsadga erishildi: Rossiya qo‘shinlari bu platsdarmda zarur ta’minotsiz qolishi tobora xavfli tus ola boshladi. Noyabr oyida RF  qurolli kuchlari Dniproning o‘ng sohilini va Xersonni (urush davomida egallangan yagona oblast markazi) tark etdi.
• Xarkiv oblastida esa razvedka frontning zaif uchastkasini aniqladi. Ukraina qurolli kuchlari bu yo‘nalishdagi hujumga mutlaqo maxfiy tayyorgarlik ko‘rishning uddasidan chiqa olmadi. Ammo Xerson atrofida mudofaa bilan mashg‘ul bo‘lgan Rossiya qo‘mondonligi yuzaga kelgan yangi tahdidga qarshi turish uchun boshqa zaxira kuchlarni topa olmadi. Ukraina brigadalari (katta ehtimol bilan, ularning son o‘ndan oshiq edi) Balakliyadan shimolda front chizig‘ini yorib o‘tib, butun yoz davomida Izyum hududidan turib Donbassga yurish qilishga uringan Rossiya guruhining qanotlari bo‘ylab uning ortiga o‘tishga harakat qildi. Qurshovga tushish xavfi ostida qolgan guruh o‘z texnikalarining katta qismini tashlab, Oskol daryosi ortiga chekindi. Rossiya qurolli kuchlarida Oskol va Shimoliy Don bo‘ylariga yetib kelgan Ukraina qo‘shinlarini to‘xtatish uchun yana zaxira kuchlar topilmadi, natijada Ukraina qurolli kuchlari Liman shahrini egalladi va Luhansk oblastining Svatove va Kreminna shaharlari sari harakatlandi. Faqat shundan keyingina frontning bu uchastkasiga rossiyaliklarning katta miqdordagi zaxira kuchlari, jumladan safarbar qilingan va deyarli hech qanday tayyorgarlik ko‘rishga ulgurmagan fuqarolardan shakllantirilgan tuzilmalar yetib kela boshladi.

Ehtimol, Rossiyadagi safarbarlik tufayli Ukraina bu safar frontda zaif uchastkani topishi qiyin bo‘ladi. Ayniqsa bunday uchastka Zaporijjya oblastida bo‘lishi dargumon, bu hududda Rossiya qo‘mondonligi yirik zaxiralarni to‘plagan va beton konstruksiyalar, xandaqlar va minalar vositasida zaxira mudofaa liniyasi ham o‘rnatgan. Zaporijjya oblastidagi hozirgi vaziyat o‘tgan yil kuzida Xarkiv oblastida kuzatilgan vaziyatga emas, avgust oyida Dniproning o‘ng sohilidagi vaziyatga ko‘proq o‘xshaydi: RF qurolli kuchlari mudofaaga yaxshi tayyorlangan, hudud — yalang‘och dashtlardan iborat — bunday sharoitda mudofaalanish qulayroq, Rossiya armiyasi artilleriya va aviatsiyada ustunlikka ega.

Ammo Ukraina armiyasi ham hozirga kelib o‘tgan yil avgustidagidan ko‘ra kuchliroq. G‘arb 2023 yil boshida Kiyevga yuzlab BMP (piyodalarning jangovar mashinalari) va tanklar yetkazib berish bo‘yicha qaror qabul qildi. Va’da qilingan texnikalarning nomenklaturasi va miqdoriga qaraganda, Kiyev o‘zini qo‘llab-quvvatlovchi koalitsiya bilan birgalikda bir necha zarbdor (manyovr qiladigan) tuzilmalar tuzishni rejalashtirilgan. Shu bilan birga — RF qurolli kuchlaridagi «snaryad taqchilligi»ga qaramay — Ukraina tomoni o‘t ochish bo‘yicha tashabbusni qo‘lga kirita olmaydi, demakki, yangi manyovrli kuchlar RF qurolli kuchlarining artilleriyadagi ustunligi sharoitida hujum qilishiga to‘g‘ri keladi.

OAVda yozishlaricha, G‘arbdagi harbiylar Ukraina qurolli kuchlari artilleriyadan sovetlar uslubida (raqib mudofaasini vaqtincha bostirish uchun katta miqdorda o‘q-dori sarflash) foydalanishdan voz kechishi kerak. Ular zarbalar muayyan nishonlar bo‘ylab (yuqori aniqlikdagi boshqariluvchi o‘q-dorilar qo‘llangan holda) yo‘naltirilishi, qo‘shinlar baravar o‘t ochish kuchiga emas, balki NATO armiyasi kabi manyovrlarga tayanishi kerak. Umuman olganda, ularning fikricha, ukrain armiyasi o‘tgan yil kuzida Xerson atrofida u qadar o‘xshamagan harakatni yaxshiroq amalga oshirishi kerak.

Muammo shundaki, NATO armiyalarida hujum paytida nishonlarning katta qismi aviatsiya orqali yo‘q qilinishi ko‘zda tutiladi, Ukraina aviatsiyasi esa Rossiyanikidan artilleriyadagi farqdan ko‘ra ko‘proq farq bilan ortda qoladi. G‘arb Ukrainaga jangovar samolyotlar yetkazib berishga shoshilmayapti — mojaro nazorat qilib bo‘lmaydigan darajada keskinlashishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun.

Ammo Ukrainada yana bir sinovdan o‘tgan strategiya mavjud — Rossiya armiyasi logistikasining zaif tomonlariga zarbalar berish. Zaporijjya frontida bu Qrim bo‘ynidir, u orqali frontni ichkaridagi bazalar, shuningdek Mariupoldagi (bu yerga Rostov oblastidan avtomagistral orqali ta’minot yetkaziladi) omborlar bilan bog‘lovchi yo‘llar o‘tgan. Chongar hududidagi Qrim bo‘yniga (oldingi chiziqdan 120 kilometr masofada) hozircha ukrainlarning reaktiv artilleriyasi yeta olmaydi. Ammo AQSh Kiyevga HIMARS uchun yanada uzoq masofaga harakatlanuvchi raketalar — 160 kilometr radiusdagi nishonlarni urishga qodir Ground-Launched Small Diameter Bomb (GLSDB) o‘q-dorilarini berishga tayyorlanmoqda.

Bundan qanday xulosa qilish mumkin?

Katta ehtimol bilan, Ukraina qurolli kuchlari birlashtirilgan strategiyani qo‘llaydi:

• Rossiya guruhining logistika markazlari va aslaha omborlarini masofadan beriladigan zarbalar orqali zarar yetkazish;
• G‘arb texnikalari bilan qurollangan yangi mexanizatsiyalashgan birlashmalar yordamida chuqur yorib o‘tishlar amalga oshirishga harakat qilish.

Shunga qaramay, g‘arbdagi harbiy ekspertlar fikricha, umuman olganda, Ukraina qurolli kuchlari yurish qilishi kuzdagiga qaraganda qiyinroq bo‘ladi. Ammo, agar Kiyev va uni qo‘llovchi koalitsiya Kreml yangi safarbarlik to‘lqini uchun resurslar — texnika va o‘q-dorilar g‘amlab olishini kutishni istamasa, bu hujum amalga oshirilishi zarur. Aks holda G‘arb juda qo‘rqqan mojaroning nazoratsiz avj olishi xavfi saqlangan holda urush yanada uzoqroqqa cho‘zilishi mumkin.

Ukraina qurolli kuchlarining vazifasini G‘arb Ukrainaga yordam ko‘rsatishda yanada jasoratli yondashish orqali yengillashtirishi mumkin — masalan, imkon qadar qisqa fursatda jangovar samolyotlar berish (lekin nima bo‘lganda ham, uchuvchilarni o‘qitish ko‘p vaqt talab etishi tufayli bunday yordam bahorgi yoki yozgi yurish uchun vaqtida yetib kelmaydi). Urushning ikkinchi yilida uning bevosita ishtirokchilari qanchalik oldinga siljishi va bir-biriga qanday shartlar qo‘yishi G‘arb davlatlarining qat’iyatiga bog‘liq bo‘ladi.