25 mart kuni «Rossiya 24» telekanalida Vladimir Putinning «Moskva. Kreml. Putin» ko‘rsatuvi muallifi, Butunrossiya davlat teleradiokompaniyasi (VGTRK) muxbiri Pavel Zarubinga bergan intervyusi namoyish etildi. Ushbu suhbatda Rossiya Federatsiyasi prezidenti birinchi marta Rossiya rahbariyatining Ukrainaga G‘arb qurollarining keng ko‘lamli yetkazib berilishiga javob qaytarish rejalarini batafsil izohladi. Kremlning eng shov-shuvli qadami Belarus hududiga taktik yadro qurolini joylashtirish qarori bo‘ldi. Putinning so‘zlariga ko‘ra, Belarus harbiy-havo kuchlarining o‘nta samolyoti allaqachon ushbu turdagi qurollardan foydalanishga tayyor.
Bundan tashqari, Rossiya Federatsiyasi qo‘shni davlatga taktik yadro qurollari tashishi bo‘lishi mumkin bo‘lgan «Iskandar» majmualarini ham topshirdi va 1 iyulga qadar Belarusda taktik yadro qurollarini saqlovchi ombor qurilishini yakunlashni rejalashtirmoqda.
G‘arb qarama-qarshilikni kuchaytiruvchi bu qadamga hozircha bosiqlik bilan munosabatda bo‘lmoqda: AQSh rasmiylari ma’lum qilishicha, Vashington «o‘z yadroviy kuchlarini joylashtirishni o‘zgartirish uchun hech qanday sabab ko‘rmayapti, shuningdek, Rossiyaning yadro qurolidan foydalanishga tayyorligini ko‘rsatuvchi biron belgini ham payqamayapti».
«Meduza» nashri Putin nima uchun Belarusga taktik yadro qurolini joylashtirishga qaror qilgani, Vashington va uning ittifoqchilaridan javob qadamni kutish mumkinligi va taktik yadro quroli mavjudligi Belarusning maqomini qanday o‘zgartirishi bo‘yicha Rossiya yadro siyosati bo‘yicha ekspert, Kanadaning Kvins universiteti qoshidagi Xalqaro va mudofaa siyosati markazi tadqiqotchisi Maksim Starchak bilan suhbatlashdi.
— Sizningcha, Vladimir Putin nima uchun Belarusga taktik yadro qurolini joylashtirishga qaror qildi?
— Menimcha, bu AQSh e’tiborini jalb qilishga navbatdagi urinish, ya’ni qarama-qarshilikni kuchaytirish, keskinlashtirish orqali, Moskva fikricha, AQSh uchun muhim bo‘lgan va ularni muzokaralar stoliga o‘tirishga majbur qiladigan narsalarni o‘rtaga qo‘yish. START-3’ning (AQSh va Rossiya Federatsiyasi o‘rtasida strategik hujum qurollarini yanada qisqartirish va cheklash chora-tadbirlari to‘g‘risidagi uchinchi shartnoma) to‘xtatilishi ham shu maqsaddagi harakat edi. Moskva buni AQSh uchun muhim voqea deb biladi. Va START-3’ga qaytish sharti sifatida Moskva AQShning Ukrainaga nisbatan siyosatini o‘zgartirish talabini qo‘ydi.
Moskva Belarus yordamida yana bir kartani tashlab, Belarusdagi taktik yadro qurollari AQShni Ukrainadagi Rossiya bosqinchiligini tan olishga va muzokaralar stoliga o‘tirishga majbur qilishiga umid qilmoqda. Aks holda AQSh uchun juda muhim bo‘lgan yadroviy muammolarni hal qilishning boshqa iloji qoldirilmaydi.
— Vashingtonning, tashqaridan qaraganda, vaziyatni keskinlashtirishga urinishiga xotirjamlik bilan munosabatda bo‘lishi nimadan dalolat beradi?
— AQShning reaksiyasi, ular Putinning o‘yinlarini o‘ynamoqchi emasligini ko‘rsatmoqda. Xuddi 2022 yil fevral oyida strategik kuchlarning jangovar tayyorgarligi oshirilganidan keyin bo‘lgani kabi. Putin AQShning e’tiborini tortish uchun Ukraina urushiga yadro omilini olib keladi, lekin bundan hech narsa chiqmaydi.
Menimcha, bu to‘g‘ri siyosat. AQSh javob bermayapti va o‘z yadroviy kuchlarining tayyorgarligini o‘zgartirishni rejalashtirmayapti. Ya’ni ular Moskvaning o‘yiniga qo‘shilishni rad qildi. Demak, bu urushda yadro omili hali shakllanmagan. Ikkinchi Karib dengizi inqirozi haqida gap yo‘q.
— Ya’ni G‘arb davlatlaridan hech qanday javob kutmaslik kerakmi? Putinning qarori Yevropadagi kuchlar muvozanatini o‘zgartiradimi?
— Katta ehtimol bilan yo‘q, chunki Belarusga taktik yadro qurollari joylashtirilishi mumkinligi mutaxassislar uchun yangilik emas. 2022 yil fevral oyida mamlakat Konstitutsiyasiga o‘zgartirishlar kiritildi, unga ko‘ra Belarus neytral va yadroviy kuchdan voz kechgan davlat bo‘lishni to‘xtatdi. Iyun oyida Putin Belarusga «Iskandar» raketa tizimlari va yadroviy missiyalarni bajarish uchun modernizatsiya qilingan Su-25 samolyotlarini yuborishga tayyorligini ma’lum qildi.
Yil oxiriga kelib, bu masalalar hal qilindi. Bundan tashqari, Belarus Rossiyadan allaqachon S-400 zenit-raketa komplekslarining ikkita divizionini olgan. Shuningdek, Moskva Su-30SM qiruvchi samolyotlari va «Protivnik-Ge» radarlarini ham Minsk ixtiyoriga o‘tkazdi — ya’ni Belarusda qurollar, xususan, yadroviy qurollar joylashtiriluvchi xavfsiz zona yaratish uchun barcha narsa bor.
Shunday qilib, yadro quroli Belarusda paydo bo‘lishi haqidagi tushuncha o‘tgan yiliyoq paydo bo‘lgandi. Kecha buni rasman tasdiqlashdi.
Polyaklar yoki boshqa kimdir Rossiyaning Belarusga taktik yadroviy qurollarni joylashtirishiga javoban AQSh va G‘arbning yadroviy davlatlariga o‘z hududlariga yadro qurolini joylashtirishni taklif qilishi mumkin. Ammo AQSh va NATOning bu tarzda javob qaytarishi dargumon. O‘tgan yili ham bu borada muzokaralar o‘tkazildi, lekin ular muzokara darajasida qolib ketdi.
— Uning hududida taktik yadro qurolining mavjudligi Belarusni yadroviy davlatga aylantiradimi?
— Birinchidan, shuni tushunish kerakki, dunyoda yangi yadro qurollari paydo bo‘lmaydi, ular shunchaki Rossiyadan Belarusga ko‘chiriladi. Hozircha gap Moskva qurollarni qanday ko‘chirishida: yadro kallaklari tashuvchilardan alohida saqlanadi, tashuvchilar esa yadroviy qurolsiz mavjud.
Aftidan, Rossiya Belarusga yetkazib berilgan yadro qurollari ustidan nazoratni saqlab qoladi va Belarusda Rossiya mudofaa vazirligining 12-bosh boshqarmasining to‘liq nazorati ostida bo‘lgan yadro kallaklari uchun maxsus ombor yaratadi. Ya’ni yadro qurollarni tarqatmaslik rejimi rasman buzilmaydi. Belarus yadroviy davlatga aylanmaydi.
— Belarusga taktik yadro qurolini joylashtirish qarori Rossiyaning yadro siyosatida yana nimalarni o‘zgartiradi?
— Endilikda Putinning umuman mantiqsiz qarorlar qabul qilayotganini aniq aytish mumkin. Mart oyida Xitoy rahbari Si Jinpingning Moskvaga tashrifi yakunlari bo‘yicha deklaratsiya imzolandi, unda yadro qurolini milliy chegaralardan tashqariga joylashtirmaslikning ahamiyati, AQShning Yevropada taktik yadro qurolini saqlab qolishi va NATO ittifoqchilarining bu masalaga integratsiyalashuvi Moskva va Pekin tanlagan yo‘lga teskari yo‘l ekani ta’kidlandi.
Va oradan bir necha kun o‘tib, Putin shu haqda qaror chiqarmoqda. Hozircha shunisi aniqki, Putin o‘zini yadroviy qurollarni tarqatmaslik rejimi himoyachisi degan ma’naviy «kuziri»dan mahrum qildi va buning evaziga hech narsa ololmadi.
