Hayotda hamma yaxshi yashashga intiladi. Ammo dunyoning turli mamlakatlarida ayni ko‘rinishdagi mehnat har xil baholanadi. Xususan, AQSh millionlab immigrantlar uchun katta imkoniyatlar mamlakati sifatida ko‘riladi. 2022 yilda boshqa mamlakat fuqarolariga Qo‘shma Shtatlarda qonuniy yashash va ishlash huquqini beruvchi grin-karta lotereyasiga 20 milliondan ko‘proq odam ariza topshirgani ham bejiz emas. Xo‘sh, nima uchun ko‘pchilik aynan Amerikaga ketishni va u yerda ishlashni xohlaydi?

AQShda eng kam ish haqi

2023 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra, Qo‘shma Shtatlarda hukumat tomonidan belgilangan eng kam ish haqi soatiga 7,25 dollarni tashkil etadi. Bu oyiga 1160 dollar, yiliga esa 13 ming 920 dollarga teng. Ammo AQShda minimal ish haqi miqdori barcha shtatlarda ham bir xil emas. Har bir shtat o‘z budjetiga egaligi bois iqtisodiy jihatdan rivojlangan hududlarda eng kam ish haqi miqdori ham boshqalariga qaraganda yuqoriroq. Xususan, bu ko‘rsatkich:

• Kolumbiya okrugida – 16,5 dollar;
• Vashingtonda – 15,74 dollar;
• Kaliforniyada – 15,5 dollar;
• Massachusetsda – 15 dollar;
• Nyu-Yorkda – 14,2 dollar;
• Nyu-Jyersida – 14,13 dollar.

Qiziq jihati, 7,25 dollarlik stavka 2009 yilda o‘rnatilgan. O‘sib borayotgan inflatsiyaga qaramay, o‘sha vaqtdan beri eng kam ish haqi miqdori o‘zgarmagan.

Bir necha yil avval Demokratlar partiyasi minimal stavkani 15 dollargacha oshirish taklifi bilan chiqqan edi. Ammo pandemiya sababli bunday yirik loyihani moliyalashtirish uchun mablag‘ ajratishning imkoni bo‘lmadi.

Amerikada quyidagi mehnat faoliyati bilan shug‘ullanuvchi xodimlar boshqalarga nisbatan kamroq maosh olishadi:

• yarim stavka ishlovchi studentlar;
• enagalar;
• gazeta yetkazib berish kurerlar;
• bog‘bonlar;
• kichik fermer xo‘jaliklarida ishlovchi qishloq xo‘jaligi xodimlari;
• parklar va boshqa jamoat joylarida ishlaydigan mavsumiy ishchilar.

Qo‘shma Shtatlarda o‘rtacha ish haqi

Possovet mamlakatlarida ko‘pchilik bir oy davomida topadigan daromadini hisoblashga odatlangan. Ammo AQShda bu tartib sal boshqacharoq. Bu yerda ishchilar aksariyat holatlarda butun yil davomida topadigan daromadini ko‘rsatishadi. Shu bilan birga, ko‘plab amerikaliklar har hafta maosh oladi. Shunga qaramay, o‘zaro suhbatlarda ular yillik daromadlarini yoki belgilangan soatlik stavkasini aytishni ma’qul ko‘rishadi.

AQSh Federal mehnat statistika byurosining ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yilning fevral oyi yakunlariga ko‘ra, mamlakatdagi o‘rtacha ish haqi soatiga 28,42 dollarni tashkil etgan.

Yillik o‘rtacha ish haqi eng yuqori bo‘lgan shtatlar (2023 yilning yanvar oyi bo‘yicha):

• Massachusets – 87 ming 936 dollar;
• Nyu-York – 87 ming 792 dollar;
• Kaliforniya – 86 ming 592 dollar;
• Vashington – 80 ming 328 dollar;
• Konnektikut – 77 ming 350 dollar.

Qo‘shma Shtatlarda daromad solig‘i qat’iy belgilangan stavkaga ega emas. To‘lovlar odamlarning daromad miqdori va oilaviy ahvoliga bevosita bog‘liq. Minimal soliq stavkasi 10 foiz bo‘lib, yillik daromadi 11 ming dollargacha bo‘lganlar uchun qo‘llanadi. Maksimal stavka – 37 foiz. Yiliga 578 ming dollardan ortiq pul topadiganlar shuncha miqdorda daromad solig‘i to‘lashi kerak. O‘rtacha ish haqi oladigan odamlar esa o‘z daromadining 22 foizi miqdorida soliq to‘laydi.

Eng istiqbolli va talab yuqori bo‘lgan kasblar

US News & World Report AQSh Federal mehnat statistikasi byurosi ma’lumotlarini chuqur o‘rgangan holda Amerikadagi eng istiqbolli kasblar ro‘yxatini e’lon qildi. Reytingga ko‘ra, 2023 yilda Qo‘shma Shtatlardagi eng talabgir 10ta kasb qatoriga quyidagilar kiradi:

1. Dasturiy ta’minot muhandisi – 120 ming 730 dollar (o‘rtacha yillik ish haqi)
2. Amaliyotchi hamshira – 120 ming 680 dollar;
3. Tibbiy xizmatlarni sotish menejyeri – 101 ming 340 dollar;
4. Shifokor yordamchisi – 121 ming 530 dollar;
5. Axborot xavfsizligi tahlilchisi – 102 ming 600 dollar;
6. Fizioterapevt – 95 ming 620 dollar;
7. Moliyaviy menejyer – 131 ming 710 dollar;
8. IT menejyeri – 159 ming 10 dollar;
9. Veb-dasturchi – 77 ming 30 dollar;
10. Stomatolog – 160 ming 370 dollar.

O‘z navbatida, US News & World Report Qo‘shma Shtatlarda eng ko‘p maosh oladigan kasb egalari ro‘yxatini ham tuzib chiqqan:

1. Anesteziolog – 208 ming dollar (o‘rtacha ish haqi);
2. Og‘iz va yuz-jag‘ jarrohi – 208 ming dollar;
3.  Akusher va ginekolog – 208 ming dollar;
4. Jarroh – 208 ming dollar;
5. Ortoped – 208 ming dollar;
6. Shifokor – 208 ming dollar;
7. Psixiatr – 208 ming dollar;
8. Anesteziolog hamshira – 195 ming 610 dollar;
9. Pediatr – 170 ming 480 dollar;
10. Stomatolog – 160 ming 370 dollar;

Yuqoridagi keltirilganidek, AQShda shifokorning maoshi boshqa soha vakillari bilan taqqoslaganda, ancha yuqori hisoblanadi.

Shuningdek, Amerikada o‘qituvchi maoshi mamlakatdagi o‘rtacha ish haqiga teng – yiliga taxminan 52-65 ming dollar atrofida. Bog‘cha tarbiyachilari esa o‘qituvchilarga nisbatan sezilarli darajada kam oylik olishadi – yiliga o‘rtacha 34-44 ming dollar. IT mutaxassislari o‘rtacha 72-97 ming dollar daromad topishsa, muhandislarning oyligi 77-89 ming dollar atrofida.

Qo‘shma Shtatlarda yuk mashinasi haydovchisi maoshi ham yuqori hisoblanadi va yiliga 90 ming dollargacha yetishi mumkin. Bundan tashqari, politsiyachilar maoshi ham ancha baland. Eng kam ish haqi yiliga 80 ming dollardan boshlanadi va unvon oshishi bilan oylik ham deyarli ikki baravar ko‘payishi mumkin.

Tadqiqot markazlarining tahlillariga ko‘ra, Amerikada farovon yashash uchun mamlakatdagi o‘rtacha daromadning 50 foizini zarur yashash xarajatlari uchun (uy-joy, oziq-ovqat), 30 foizini esa qo‘shimcha xarajatlarga (kiyim-kechak, jihozlar, o‘yin-kulgi) sarflash talab etiladi. Qolgan 20 foizini esa jamg‘arib qo‘yish yoki investitsiya qilish mumkin.

AQShdagi eng nufuzli amaldorlar qancha maosh oladi?

AQSh prezidenti Jo Bayden yiliga 400 ming dollar ishlab topadi, bu amaldagi prezidentlar uchun odatiy ko‘rsatkich. Umumiy maoshga 50 ming dollarlik "xarajat nafaqasi" va 100 ming dollarlik sayohat xarajatlari kirmaydi. Prezidentlarning maoshi AQSh tarixida bor-yo‘g‘i besh marta oshirilgan. Eng so‘nggisi Bill Klinton davrida sodir bo‘lgan va Jorj Bush davridan amaliyotga tatbiq qilingan. O‘sha vaqtdan beri Amerika prezidentlari standart – yillik 400 ming dollardan maosh olishadi va ularning oyliklari inflatsiyaga indeksatsiya qilinmaydi.

Taqqoslash uchun, Apple kompaniyasi bosh direktori Tim Kukning 2023 yildagi maoshi Jo Baydennikidan 122 barobarga ko‘proq – 49 mln dollar. E’tiborli jihati Tim Kukka 2022 yilda 99 mln dollar oylik to‘langan va bu miqdor joriy yilda qariyb 40 foizga qisqartirilgan. Umuman olganda esa Apple kompaniyasi yuqori bo‘g‘in rahbarlarining har biri yiliga o‘rtacha 27 mln dollardan maosh oladi.

Shuningdek, AQSh vitse-prezidenti – 230 ming dollar, Vakillar palatasi spikeri – 223 ming dollar, kongressmenlar – 174 ming dollar, AQSh Oliy sudi bosh sudyasi 255 ming dollar yillik daromad topadi.

Oq uy xodimlariga yiliga 0 dollardan 180 ming dollargacha maosh beriladi, aksariyat xodimlarning yillik daromadi 100 ming dollardan oshadi.

24 nafar xodim yillik maksimal ish haqi oladi. Ro‘yxatga Oq uy ma’muriyati rahbari Ron Kleyn, Oq uy matbuot kotibi Karin Jan-Per, ichki siyosat bo‘yicha maslahatchi Syuzan Rays va boshqa ko‘plab huquqiy hamda siyosiy maslahatchilar kiritilgan.

Shuningdek, Oq uyda umuman maosh olmaydigan 16 nafar xodim ishlaydi. Ular orasida Baydenning immigratsiya bo‘yicha katta maslahatchisi Ramzi Kassem va uning iqtisodiy siyosat bo‘yicha maxsus maslahatchisi Jastin Levit ham bor.

Maoshsiz ishlaydiganlarni inobatga olmaganda, Oq uydagi eng kam ish haqi 48 ming dollarni tashkil etib, 12 nafar xodimga shuncha miqdorda pul to‘lanadi.

Ma’lumot uchun, 1995 yildan boshlab Oq uy har yili Kongressga taqdim etadigan hisobotida o‘z xodimlari maoshlarini oshkor qilishi shart qilib qo‘yilgan.

AQShda immigrantlar

Immigrantlarning ish haqi bir qator omillar tufayli bir-biridan tubdan farq qiladi. Bunda eng asosiy jihat – ta’lim darajasiga bog‘liq. Oliy ma’lumotli kishilar ham aksariyat holatlarda qo‘shimcha kurslarni tugatishi talab etiladi. Ayniqsa, tibbiyot xodimlari uchun bu qat’iy talab hisoblanadi.

AQSh Federal statistika byurosining ma’lumotlariga ko‘ra, migrantlarning o‘rtacha oylik daromadi – 5300 dollarni, yillik daromadi esa 64 ming dollarni tashkil qiladi. Bu Amerikaga qonuniy ravishda kelgan, ishlash ruxsatnomasiga ega bo‘lganlar uchun taalluqli.

Qo‘shma Shtatlarga turistik viza bilan kelgan shaxs mamlakatda rasman ishlash huquqiga ega emas. Biroq ko‘plab muhojirlar yillar davomida noqonuniy ishlab keladi. Ba’zi ish beruvchilar mablag‘ tejash maqsadida ularni ishga olishadi va rasmiy ishlash huquqiga ega bo‘lgan chet elliklar yoki amerikaliklarga qaraganda ancha kam maosh to‘lashadi.

Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, Amerikada noqonuniy ravishda ishlayotgan 13 millionga yaqin mehnat muhojiri bor. Ular ko‘pincha xavfli sharoitlarda mehnat qiladi va rasmiy ravishda belgilangan miqdordan ancha kam maosh olishadi.

Doston Ahrorov tayyorladi.