Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti Turkiyadagi zilzilaning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri borasidagi tahlil natijalarini e’lon qildi.
Tabiiy ofatdan zarar ko‘rgan hududlarning iqtisodiy salohiyati
Zilzilalardan eng ko‘p jabr ko‘rgan o‘nta viloyatning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 9,3 foizni tashkil qiladi. 2022 yilda ushbu viloyatlarning Turkiya eksportidagi umumiy ulushi 8,5 foizni, importdagi ulushi 6,7 foizni tashkil etdi. Bu hudud mamlakatning muhim sanoat va savdo markazi hisoblanadi.
- Qahramonmarash yiliga 359 ming tonna kalava va 138 million metr to‘qilgan mato, 122 ming tonna trikotaj mato va 22,7 million dona kiyim-kechak ishlab chiqaradi va shu bilan u Turkiyada umumiy ip ishlab chiqarishning 27 foizini va to‘qimachilik mahsulotlarining 8 foizini ta’minlaydi.
- Gaziantep mamlakatning yirik savdo markazi bo‘lib, 2022 yilda sement, to‘qimachilik, yog‘ochni qayta ishlash, metallurgiya va mashinasozlik sanoati mahsulotlari hisobiga mamlakat eksportida uning ulushi 4,5 foizni (11,2 milliard dollar) tashkil etgan.
- Adiyamanda yiliga 10 million barreldan ortiq neft qazib olinadi va bu Turkiyaning umumiy xom neft ishlab chiqarishida deyarli 70% ni tashkil etadi.
Shuningdek, zilzila markaziga yaqin joylashgan hududlardan tashqari, mamlakatning boshqa hududlariga ham katta iqtisodiy zarar yetishi kutilmoqda.
Zilzila oqibatlarining O‘zbekistonga ta’siri
Birinchi ta’sir yo‘nalishi – pul o‘tkazmalari. 2017-2021 yillarda mehnat muhojirlari Turkiyadan O‘zbekistonga yiliga o‘rtacha 200 mln dollar jo‘natgan. Zilzila sababli davlat xarajatlari va inflatsiya keskin oshishi mehnat muhojirlari daromadiga ta’sir qilishi va bu mamlakatdan pul o‘tkazmalari oqimini kamaytirishi mumkin.
Ikkinchi ta’sir yo‘nalishi – o‘zaro savdo. Turkiya – O‘zbekistonning to‘rtinchi eng katta savdo hamkori hisoblanadi. 2022 yilda Turkiyaga 1,5 mlrd dollarlik mahsulot sotib, 1,7 mlrd dollarlik mahsulot sotib olganmiz. Tahlilchilarga ko‘ra, zilzila hududlaridagi keng ko‘lamli rekonstruksiya loyihalari O‘zbekistonning mis, rux, plastmassa, alyuminiy, shuningdek, oziq-ovqat mahsulotlariga talabni oshirishi mumkin.
To‘qimachilik sanoati markazlaridan biri bo‘lgan Qahramonmarash zilziladan katta talafot ko‘rgani sababli Turkiyaga ip-kalava eksporti kamayishi ehtimoli bor.
O‘zbekistonlik tadbirkorlar Turkiyadan katta miqdorda rang beruvchi pigment va gazlamalar sotib oladi. Agar bu mahsulotlar yetishmay qolsa, O‘zbekistonda to‘qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Ma’lumot uchun, Turkiyaning O‘zbekiston tashqi savdosidagi ulushi 6,4 foizni tashkil etadi va u O‘zbekistonning tashqi savdo hamkorlari orasida to‘rtinchi o‘rinni egallaydi.
Uchinchi ta’sir yo‘nalishi – investitsiyalar. Oxirgi 3 yilda Turkiyadan O‘zbekistonga kiritilgan sarmoya hajmi ikki barobar ortgan. 2021 yil yakuniga ko‘ra, 1,2 milliard AQSh dollarini tashkil etgan. Bugungi kunda O‘zbekistonda turkiyalik investorlar bilan hamkorlikda tashkil etilgan 1900 dan ortiq korxona faoliyat yuritmoqda. Birgina 2021 yilda turk kapitali ishtirokida 407 ta kompaniya tashkil etildi.
Tabiiy ofatdan keyin kapital oqimi pasayishi va bu O‘zbekistondagi investitsiyaviy loyihalarni kechiktirishi mumkin.
Umuman olganda, The Thomson Reuters Trust Principles taklif qilgan ssenariydan kelib chiqilsa, Turkiya iqtisodiyoti o‘sishi sekinlashishi O‘zbekistondagi iqtisodiy o‘sishning 0,03 foizdan 0,1 foizgacha pasayishiga olib kelishi mumkin.
Madina Ochilova tayyorladi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Nuriddin Nursaidov.
