10 yanvardan boshlab, Markaziy Osiyo mamlakatlarida anomal sovuq ob-havo kuzatilmoqda. Xususan, so‘nggi bir necha kun ichida havoning past harorati O‘zbekistondagi sabzavotlar narxlarida o‘z aksini topdi. Bu borada ayniqsa piyoz narxlari keskin oshdi.
EastFruit tahlilchilarining prognozlariga ko‘ra, yaqin kunlarda havo haroratining asta-sekin ko‘tarilishi kutilayotgan bo‘lsa-da, piyoz narxlari qimmatlashishda davom etishi mumkin.
Mutaxassislarning ta’kidlashicha, qish oylarida O‘zbekistonda piyoz o‘z sifatini saqlab qolish uchun maqbul sharoitlarda saqlanmaydi. Moslashtirilgan omborlar nafaqat barqaror havo haroratini saqlab turish uchun uskunalar bilan jihozlanmagan, balki ko‘pincha minimal issiqlik izolyatsiyasiga ham ega emas. Ayrim hollarda piyozning bir qismi yomg‘irdan himoya qilish uchun faqatgina shiypon ostida saqlanadi.
«Kuzatilayotgan sovuq piyoz zaxiralariga katta zarar yetkazdi. Ko‘pgina fermerlar va savdogarlar ham mahsulotining hammasi yoki katta qismi muzlab qolganini tan oladi. Toshkent shahrida 2023 yilning 10 yanvaridan 15 yanvarigacha besh kun davomida havo harorati kunduzi minus 6-13 daraja, kechasi esa minus 8-17 darajagacha pastladi. Bu haroratda piyoz muzlab qoladi. Eritilgandan keyin esa sifati juda tez yomonlashadi. Nazariy jihatdan, butunlay muzlab qolgan piyozni tozalash va muzlagan holda sotish mumkin, ammo buning uchun katta sig‘imli muzlatkichlar va ekstremal sharoitlarda piyozni tozalash uchun katta miqdorda ishchi kuchi kerak», deyiladi EastFruit tahlilida.
Piyoz narxi qanchaga qimmatlashdi?
7 yanvar holatiga ko‘ra, Toshkent shahridagi markaziy dehqon bozorlarida 1 kg piyozning o‘rtacha ulgurji narxi 3500-4000 ming so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 16 yanvar holatiga bu ko‘rsatkich 6000-7200 so‘mgacha yoki qariyb 40 foizgacha qimmatlashgan.
Taqqoslash uchun, o‘tgan yilning mos davrida poytaxt markaziy bozorlarida 1 kg piyozning o‘rtacha ulgurji narxi 1500-1800 so‘m atrofida sotilgan. O‘tgan davr mobaynida mahsulot bahosi 4 barobarga oshgan.
Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, 2022 yilning yanvar-noyabr oylarida O‘zbekistondan 199,5 ming tonna piyoz eksport qilingan. Dekabr oyiga kelib tashqi bozorlarda talab oshgani hisobiga eksport hajmi ham oshgan. Buning ortidan ichki bozorda mahsulot bahosi 9,9 foizga qimmatlashgan.
Ichki bozorda narxlar yuqoriligi uchun 2023 yilning 1 yanvaridan 15 yanvarigacha umuman piyoz eksport qilinmagan. Aksincha, EastFruit tahlilchilarining dastlabki hisob-kitoblariga ko‘ra, bu davrda 3000 tonnadan ortiq piyoz import qilingan, ularning katta qismi Qozog‘istondan.
Qozog‘iston importga cheklovlar joriy qildi
Qozog‘istonning Tashqi savdo siyosati va iqtisodiy tashkilotlardagi ishtiroki bo‘yicha idoralararo komissiyasi 3 oy muddatga piyoz eksportini taqiqlash to‘g‘risida qaror qabul qildi. Bu qaror Qozog‘istondan piyoz ommaviy eksport qilinishining oldini olish va uning narxini mamlakat ichki bozorida barqarorlashtirish bilan izohlangan.
«Boshqa mamlakatlarning Qozog‘iston piyoziga bo‘lgan ajiotaj talabi Osiyo va jahondagi eng yirik piyoz yetishtiruvchilardan biri bo‘lmish Pokistondagi tabiiy ofatlar bilan bog‘liq. Bu mamlakatdagi suv toshqinlari jahon miqyosida, jumladan, respublikamiz bozorida ham piyoz narxi oshishiga olib keldi. Anomal sovuq tufayli Qozog‘istonning janubiy viloyatlarida, shuningdek, O‘zbekistonda ham ushbu mahsulot boy berilishi mazkur vaziyatda qo‘shimcha bosim o‘tkazmoqda. Asosiy piyoz yetishtiruvchilar hozirgi kunda Qozog‘iston piyozini faol ravishda import qilmoqda», deyiladi Qozog‘iston Qishloq xo‘jaligi vazirligi bayonotida.
Narx oshishi davom etadimi?
O‘zbekiston ichki bozorida piyoz tanqisligi juda kam uchraydigan va g‘ayritabiiy hodisa. Ammo bir qancha omillar joriy yilning birinchi choragida piyoz narxining yuqori bo‘lishiga ta’sir o‘tkazishi mumkin.
Birinchidan, piyoz zaxiralarining qisqarishi, bozorda ushbu mahsulot cheklangan sharoitda mamlakatda bahorgi piyozning yangi hosili paydo bo‘lishi uchun hali ancha vaqt bor – taxminan 2–2,5 oy.
Ikkinchidan, anomal sovuq ob-havo O‘zbekistonning janubiy viloyatlaridagi bahorgi piyozning yangi hosiliga qanday ta’sir qilgani hozircha noma’lum. Ehtimol, ertachi bahor piyozi ham sovuqdan jiddiy zarar ko‘rgan bo‘lishi mumkin.
Uchinchidan, Qozog‘iston tomonidan piyoz eksportiga qo‘yilgan to‘liq taqiq. Bu tashqi bozorlardan piyoz import qilish imkoniyatini keskin ravishda cheklaydi, chunki O‘zbekiston piyoz yetishtiruvchi va eksport qiluvchi boshqa mamlakatlarda geografik jihatdan ancha uzoqda joylashgan va import qilish xarajatlari ancha qimmat hisoblanadi.
To‘rtinchidan, o‘tgan yilda yuz bergan tabiiy ofatlar natijasida Pokistonda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining sezilarli qismi nobud bo‘ldi va dunyodagi eng yirik piyoz eksportchilaridan biri bo‘lgan Pokiston import qiluvchi davlatga aylanib qoldi. Buning ortidan ushbu mamlakatga O‘zbekistondan piyoz import qilish keskin ortgan. Bu esa ichki bozorda ushbu mahsulot yuqori narxlarini qo‘llab-quvvatlovchi asosiy omillardan biri hisoblanadi.
Ayni paytda Toshkentdagi savdo rastalarida 1 kg piyoz 10 ming so‘mdan, viloyatlarda esa 8-9 ming so‘m atrofida sotilmoqda.
Doston Ahrorov tayyorladi.
