Iyun – O‘zbekistonda g‘alla o‘rib olinadigan payt. Don masalasiga mas’ullar bu yil O‘zbekistonda har yilgidanda ko‘proq g‘alla hosili kutilayotganini aytishadi. Ammo bugun qaysi bir xonadonga yoki novvoyxonaga bormang, u yerda pishirilayotgan nonlarning asosiy qismi qozoq unidan yoki hech bo‘lmaganda, qozoq uniga o‘zbek unini qo‘shish orqali tayyorlanayotganiga guvoh bo‘lasiz.
Savol tug‘iladi: nima uchun o‘zbekistonliklar non va boshqa turli pishiriqlar uchun uchun qozoq unini afzal ko‘rishadi? Qozoq uni sifat borasida o‘zbek unidan nimasi bilan ustunroq?
Kun.uz muxbiri shu va boshqa savollar bilan Qishloq xo‘jaligi vazirligi boshqarma boshlig‘i o‘rinbosari Abdulla Mansurovga yuzlandi.
— Abdulla aka, siz ishlaydigan boshqarma vazirlikda qanday vazifani bajaradi?
— Boshqarmamiz nomi – G‘allachilik va dukkakli don ekinlari boshqarmasi. Bu boshqarma boshoqli va dukkakli donli ekinlarini respublika bo‘yicha jamlashtirish, navlarni tanlash, joylashtirish bo‘yicha ishlarni olib boradi. Bu ekinlarning vegetatsiya, o‘suv davrida monitoringini olib boramiz. Ya’ni sug‘orish, o‘g‘itlash…
— Nega o‘zbek uni sifat borasida qozoq unidan ortda qolmoqda?
— Xalqaro standartlar bo‘yicha bug‘doy doni 5 ta sinfga bo‘linadi. Birinchidan – uchinchi sinfgacha bo‘lgan donlar oziq-ovqat, non yoki konditer mahsulotlarini pishirish uchun mo‘ljallangan. To‘rtinchi va beshinchi sinf donlari esa ko‘proq chorvaga ozuqa sifatida berish uchun yetishtiriladi. Demak, dunyodagi asosiy maydonlarda birinchi va ikkinchi sinf bug‘doylari yetishtirilmaydi, ularni o‘stirish uchun o‘ziga yarasha sharoit kerak, o‘ziga yarasha tuproq, iqlim sharoiti talab etiladi. Shuning uchun dunyoda asosan uchinchi sinf bug‘doylari yetishtiriladi va yeyiladi.
Nafaqat O‘zbekiston va Qozog‘istonda, balki Yevropa va Amerika davlatlarida ham uchinchi sinf bug‘doyidan non qilib yeyiladi. Uchinchi, to‘rtinchi yoki birinchi sinf bug‘doylarining farqi, o‘sha siz aytgandek, kleykovinada farq qiladi.
Bu miqdorning foizlarda o‘lchanadigan ko‘rsatkichlari bor. Masalan, 23 foizdan 27 foizgacha bo‘lgan kleykovina uchinchi sinf bug‘doyiga to‘g‘ri keladi. Qozog‘istonda ham uchinchi sinf bug‘doylarining kleykovinasi 27 foiz bo‘lsa, bizning o‘zbek bug‘doyining yopishqoqligi 27 foizni beradi.
Kleykovina sifatida biroz farq bo‘ladi. Indikator deformatsiya kleykovina deydi, ya’ni xamir qilgandan keyin kleykovinaning qaytarish ko‘rsatkichi. Qozog‘istonnikida bu yuqoriroq bo‘ladi, biznikida esa sal kamroq. Shuning uchun ularning xamirida shishish biroz farqli bo‘ladi.
Bu ko‘rsatkichlar nima sabab yuqori? Qozog‘istonda g‘alla ko‘proq lalmi yerlarda yetishtiriladi. Ha, sug‘oriladigan yerlarda dunyo bo‘yicha ko‘p yillik tajribalar ham bor, ko‘p yillik natijalarda ham sug‘oriladigan yerlarda yetishtiriladigan bug‘doy lalmi yerlarda yetishtirilganiga nisbatan sifati bir muncha pastroq bo‘ladi. Bu – dunyo amaliyotidagi narsa.
O‘zbekiston sharoitida 3 ta ilmiy-tadqiqot instituti bor, bular 1997 yilda ochilgan va hozirgacha ishlab kelayotgan Andijondagi Don va dukkakli ekinlar ilmiy-tadqiqot instituti, Qashqadaryoda Janubiy dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti va Jizzaxda Lalmikor dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti. Bu uchala institutlar ham bug‘doyning sifati, ertapisharligi va respublika bo‘yicha turli hududlarga mos keladigan navlarini yaratish bilan shug‘ullanadi.
Bugungi kunda shu 3 ta institutning sohada ko‘plab yutuqlari bor. Ular hozirgacha davlatga 50dan ortiq yangi navlarni topshirishdi.
Intervyuni to‘liq holda yuqoridagi video orqali tomosha qilishingiz mumkin.
Ilyos Safarov suhbatlashdi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Abdusalim Abduvohidov.
