Men 2017 yil 17 mart kuni Kun.uz sahifasida Shahnoza To‘raxo‘jayeva degan adabiyotshunos olimamizning «Lotin yoki kirill - qay biri ma'qul?» nomli maqolasini o‘qib, menda o‘z fikrimni bildirish g‘oyasi paydo bo‘ldi. Men tilchi yoki adabiyotshunos emasman, mutaxassisligim iqtisodchi, lekin maqolani o‘qib juda hayratlandim. Agar mana shunday adabiyotshunos olimlarimizdan uch-to‘rttasi shunaqangi kayfiyatda, ikkilanib, chorasiz qolgan insonday lotin alifbosiga fikr bildirsalar, tamom, lotin alifbosining taqdiri hal bo‘ladi qo‘yadi. Kirill alifbosi o‘z mavqeyini saqlab qoladi va hamma lotin alifbosini unutadi.
Hurmatli olimamiz Shahnoza To‘raxo‘jayeva juda dolzarb muammoni ko‘targan. Maqolani o‘qib, lotin alifbosi jonkuyarlari borligiga xursand bo‘lasiz. Haqiqatan ham lotin alifbosiga o‘tish muddati cho‘zilib ketdi, lekin bu degani yaxshi boshlangan savob ishni yo‘qqa chiqarish degani emas, balki qo‘llab-quvvatlashimiz, lotin alifbosini hayotimizga to‘liq kirib borishiga erishishimiz lozim.
Hurmatli olimamiz Shahnoza To‘raxo‘jayeva maqolani oxirida kirillga qaytsak-chi, deb 1993 yildan beri litsey, kollej va oliygohlarda o‘qiyotgan yosh avlodni xohish-istaklarini inobatga olmagan. Nazarimda, bu ham noto‘g‘ri yo‘l emas. Muvaffaqiyatsiz kechayotgan lotinlashtirish jarayoni bu ish avval boshdan to‘g‘ri bo‘lganmidi, degan savolni keltirib chiqarishi tabiiy. Xo‘sh, kirill alifbosiga qaytsak, nima bo‘ladi? Shunday qilsak, biz tariximizni, ulkan ilmiy va adabiy merosimizni, xususan, tom–tom kitoblar, arxivlardagi gazeta-jurnallar, tarixiy hujjatlarga jo bo‘lgan katta ma'lumotlar ummonini saqlab qolamiz.
Hatto internet sarhadlarida ham kirill alifbosi o‘z o‘rnini egalladi, avvalgi texnik muammolar o‘z yechimini topdi. Biz kompyuter texnologiyalariga yaqin bo‘lamiz deb alifbomizni lotinchalashtirguncha, texnalogiyalarning o‘zi kirill alifbosiga yaqinlashib oldi. Qolaversa, lotin alifbosini majburan singdirishga urinsak, ko‘pchilik rus tilida yozishga va o‘qishga o‘tib ketishi mumkin. Axir hozir farzandini rus maktablariga berish urfda–ku. Ana shu aks natijani ham nazarda tutishimiz kerak. Bu – kirillning bizga beradigan imtiyozlari. Faqat bir muammo yuzaga keladi: shu paytgacha lotin alifbosida o‘rganib kelgan avlod-chi? U endi savodsiz bo‘lib qoladimi? Asosli hadik.
Lekin yoshlarni o‘rgatish katta avlodni o‘rgatishdan osonroq, deb oson yo‘lni tanlamoqchilar. Menimcha, olimamiz O‘zbekiston aholisining juda ozchiligini tashkil etadigan va ruslashishga xohish-istaklari kuchli bo‘lgan insonlar manfaatini ko‘zlab shunday maqola yozgan bo‘lsalar kerak. O‘z farzandlarini rus maktablariga berish oldin ham bo‘lgan, hozir ham mavjud.
Bu bizga hech qanday muammo keltirmaydi. Ota-onasi o‘zbek bo‘lib o‘zbekcha gaplasha olmaydigan zamonaviy o‘zbeklarni nazarda tutganlar menimcha. Har qanday millat oldin ona tilini mukammal bilishi, har bir millatni o‘z alifbosi bo‘lishi shart.
Bizni xursand qiladigan holat shuki, yigirma to‘rt yil davomida lotin alifbosida ta'lim olgan yoshlar kirill alifbosida ham erkin o‘qib, yoza oladilar. Biz kelajakni o‘ylashimiz kerak. Jahon hamjamiyatiga shunday shiddat bilan kirib borayotgan yosh, mustaqil va qudratli davlatning o‘z lotin alifbosi bo‘lishi shart.
Davlat ramzlari bo‘lmish bayroq, gerb, madhiya qanchalik zarur bo‘lsa, alifbo ham shunchalik muhim o‘rin tutadi. Bizga qo‘shni davlatlar ham kirillga qaytamiz, deb bong urishmayapti. O‘zlarida oldin mavjud bo‘lmagan harflarni muomaladan chiqarish uchun harakat qilishmoqda. Yigirma besh yil davomida shunday ulkan ishlar qilgan o‘zbek xalqi bu muammoni ham ijobiy hal qiladi. Sababi biz to‘g‘ri yo‘ldamiz.
Hammamiz uchun hurmatli va qadrli davlat arbobi, mustaqilligimiz me'mori Islom Abdig‘aniyevich Karimov lotin alifbosini muomalaga kiritishdan oldin shaxsan o‘zlari televideniyeda chiqish qilib, biz nima uchun lotin alifbosiga o‘tishimiz kerakligini, bu juda tarixiy ahamiyatga ega ekanligini, agar farzandlarimiz lotin alifbosini mukammal bilsalar jahon tillarini o‘rganishlari ham oson bo‘lishini, misol uchun ingliz tilini o‘rganish, lotin alifbosini bilganlar uchun oson ekanligini qayta-qayta ta'kidlagan edilar.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning ko‘rsatmasi asosida o‘zbek tili va adabiyoti universiteti qoshida tuzilgan ishchi guruh mavjud ahvolni o‘rganib, lotin alifbosini hayotga tezroq tadbiq etish uchun muddatini aniq belgilab beradi, deb umid qilamiz. Lotin alifbosiga o‘tish muddati aniq bo‘lsa, bu alifboni bilmaganlar ham uni tezroq o‘rganish choralarini ko‘rishadi, albatta.
Hotamxon Luqmonov
