Америкада яккаҳукмронлик: демократлар шунчалик заифми?

Доналд Трамп АҚШ президенти лавозимига қайтганига тўрт ой бўлди. Республикачи бу вақт ичида шунчалик кўп ўзгаришлар қилдики, Американи тўрт ой эмас, тўрт йилдан бери Трамп бошқараётгандек.

Шу қисқа вақт ичида тухум америкаликлар учун «камёб егулик»ка айланди. Илон Маскни дунёдаги энг бой одамга айлантирган Tesla салонлари ёқилиб, савдоси тушиб кетди. Америка амалда иттифоқчиларидан юз ўгирди. Трампнинг божлари сабаб доллар чоп этиладиган давлатда одамлар нарх-наво ошишидан хавотирга тушиб қолишди. Ва шунча ишларга қарамай, Америкада ҳеч ким Трампга қаршилик қила олмаяпти, Конгресс худди тўрт йиллик таътилга чиқиб кетгандай.

Трамп ўтган йил ноябрда қанчалик катта ғалабага эришгани шу кунларда сезиляпти. Ахир энди нафақат президентлик, балки Конгресснинг икки палатаси ҳам республикачилар қўлида. Ишонинг, Трамп келаси 4 йил давомида Оқ уй раҳбари сифатида хоҳлаган ишини қилади ва унга ҳеч ким қаршилик қила олмайди. Хоҳласа, иттифоқчиси Маскнинг Tesla брендини Оқ уйнинг ҳовлисида реклама қилиб беради, хоҳласа, ўзи жорий қилган «бож ўйини»дан 2,5 миллиард доллар ишлаган дўстини Оқ уйга таклиф қилиб, мақтанади.

Шу ўринда Америка сиёсатидан сал-пал хабари бор одамда бир савол пайдо бўлади: ахир демократия отаси экани билан катта кетадиган Америкада иккита партия бўларди шекилли, қани нариги мухолиф партия, улар ҳеч нима қилолмайдими? Яъни Америкада ҳукуматга мухолиф партия дом-дараксиз бўлиб кетганини сезиш учун сиёсатчи бўлиш шарт эмас. Шу ўринда ҳеч иккиланмай айтсак бўлади: дунёдаги энг қудратли давлат Америкада сиёсий инқироз кузатилмоқда. Бўлаётган ишларни бошқача ном билан атаб бўлмайди.

Америка сиёсатига шунчалик ортиқча баҳо берилган эканки, бугун бу давлатда ҳеч қандай тийиб турувчи куч, ҳеч қандай босиб ўтиб бўлмайдиган демократик қадрият йўқлигини кўряпмиз. Сайловни ют ва истаганингни қил, мана шунақа принцип амалда.

Байден қаерда?

Америкада охирги йилларда бир партия бошқасидан бу қадар катта устунликка эга бўлмаганди. Доналд Трамп сайловда ютқазганидан кейин демократлар мамлакат сиёсий ҳаётидан бутунлай чиқиб кетгандек, чунки улар ҳар икки палатада ўзларидан кўп бўлган республикачилар билан курашда ҳеч нима қилолмаяпти.

Шу ўринда кўпчиликда савол пайдо бўлади: Жо Байден қаерда? Кечагача президент бўлган одам амалда партиянинг энг қудратли вакили бўлиши, мағлубиятдан кейин тарафдорларини олға бошлаши керак эмасми? Балки айнан етакчи йўқлиги учун демократлар тушкунликка тушиб қолгандир?

Чиндан Байден Трампнинг инаугурация маросимидан кейин кўринмай кетди. Биз Байден нималар билан банд эканини билиш учун унинг саҳифалари ва Америка нашрларини титкилаб кўрдик.

Бродвейда «Отелло»ни кўргани борди

Байден президентликдан кетганидан кейин илк марта 23 март куни Ню Йоркнинг Бродвейида жойлашган «Этел Баримор» театрида «Отелло» спектаклини кўргани борди. Байден кечада смокингда кўриниш берди, спектакл тугагач театр ижодкорлари билан суратга тушди. Унга хотини Жил Байден ҳамроҳлик қилди.

Байден бежизга шунча йўл босиб бу скептаклга бормаганини ҳам айтиш керак. Ахир бу чинакам сенсацион мюзикл эди: Отелло ролини Дензел Вашингтон, сотқин Яго ролини Жек Жиллинҳол ўйнади. Чипталар ўртача минг доллардан сотилиб, касса йиғими бўйича рекорд ўрнатилди. Байден кечанинг асосий меҳмони бўлди. Саҳна сўнгида Вашингтон ва Жилленҳол собиқ президентни мақтаб гапиришди. Театрга ташриф ҳақида ўз саҳигасига пост жойлаган Жилл Байден унга «Учрашув вақти» деган матн илова қилди. Афтидан Байденлар чинакам қарилик гаштини сурмоқда.

Байден қайтишга уриняптими?

Америка нашрларида ёзилишича, Байден Демократик партия етакчилари билан учрашиб, Трампга қарши туриш учун яна катта саҳнага қайтишга, партия учун маблағ йиғишга тайёрлигини айтган. Масалан, NBC News «Bidens want back in», яъни «Байденлар қайтмоқчи» сарлавҳали мақола эълон қилди. Унда айтилишича, демократлар янги ривожланиш йўлини қидираётган бир вақтда Байденлар ўз ёрдамларини таклиф қилган.

Байден демократ лидерларга партия учун маблағ йиғиб йўқотилган обрўни қайтаришга уринмоқчилигини айтган. Бироқ демократларга Байден номзоди унчалик маъқул келмаган, улар тарафдорларини илҳомлаштириш учун янги ёш лидер изламоқда.

NBC News мустақил ўтказган сўровга кўра, Демократик партия рейтинги 27 фоизгача тушиб кетган. Бу 1990 йилдан буён қайд этилган энг паст кўрсаткич. Доналд Трамп собиқ президент Байден катта сиёсатга қайтиши мумкинлиги ҳақида саволга жавоб бераркан бундай хурсанд бўлишини айтди заҳарханда билан. Яъни Трамп Байден қайтгани билан нима ҳам қиларди, деган гўё.

Байден ҳозир мемуар ёзишга тайёрланаётган, бу борада Тони Блинкен ва Жейк Салливан каби ўз маъмуриятидаги юқори мартабали мулозимлар билан маслаҳатлашаётган экан. Байден кўпчилик одамлар олдида кўриниш бермаётган бўлса-да, Делевер ва Вашингтон орасида тез-тез қатнаб учрашувлар ўтказмоқда.

Ҳозирча демократлар келаси сайловда янги лидерлари ким бўлишини аниқлаб олгани йўқ. Афтидан, демократлар катта қайтиш амалга ошириш учун фурсат кутяпти. Айтайлик, Трамп маъмурияти бирор жиддий муаммога учрашини. Партиянинг янги юзи демократик штатлардан бирортасининг мэри бўлиши мумкин. Балки Камала Ҳаррисга яна бир бор имкон беришар. Балки Мишел Обама ниҳоят катта сиёсатга кириб келар. Буни кейинроқ билиб олармиз. Ҳозирча Америкада республикачилар мутлақ ҳукмронлиги давом этади.

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.
Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.