Shu yilning 2-12 oktabr kunlari BMTning din va e'tiqod erkinligi bo‘yicha maxsus ma'ruzachisi Ahmad Shahid O‘zbekiston hukumati taklifi bilan respublikaga tashrif buyurib, qator viloyat va shaharlarda bo‘lgan, hukumat rasmiylari, turli jamoat tashkilotlari, NTT vakillari hamda oddiy fuqarolar bilan uchrashgan edi. U o‘z tashrifi yakuniga doir dastlabki xulosalarida O‘zbekistonda din va e'tiqod erkinliklarini ta'minlashdagi yutuq va kamchiliklarni e'lon qildi.
Uning hisobotidan dastlabki qismlari avvalgi xabarlarimizda berilgan edi.
Din va e'tiqod erkinligi bo‘yicha maxsus ma'ruzachining dastlabki xulosalari e'lon qilindi
Mazkur hisobot davomida O‘zbekistonning «Vijdon erkinliigi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida» qonuniga doir fikrlari va xulosalarini bildirgan. Qonunga ko‘ra, diniy tashkilot yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lib, Adliya vazirligida ro‘yxatdan o‘tganidan so‘ng, o‘z faoliyatini boshlashi mumkinligi belgilangan. Hujjat diniy ta'lim muassasalari Adliya vazirligida tegishli ro‘yxatdan o‘tib, belgilangan litsenziyani olgach faoliyat yuritishga ruxsat olishini qayd etadi. Bundan tashqari, diniy ta'lim beruvchi shaxs diniy ta'limga ega bo‘lishi va o‘z faoliyatini faqat diniy boshqarma, markaz ruxsati bilan amalga oshirishi mumkinligi ta'kidlangan.
Bu holatlar har qanday din yoki e'tiqod amallarini yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tmasdan jamiyatda bajarishni noqonuniy qilib qo‘yadi. Ammo, ko‘plab diniy guruhlar ro‘yxatdan o‘tish uchun ayrim talablarni bajara olmaydi. Masalan, respublika darajasida ro‘yxatdan o‘tish uchun mamlakatning kamida 8 ta viloyatida vakolatxonasi bo‘lishi yoki kamida 100 nafar a'zosi nomidan ariza topshirish kabi shartlarni bajara olmaydi. Bundan tashqari, murojaat qiluvchi Din ishlari bo‘yicha qo‘mita va mahalla qo‘mitalarining roziligini ham olishi kerak. Shu bilan diniy kamchilik guruhlari ro‘yxatdan o‘tishda qiyinchiliklarga duch kelmoqda va oqibatda ularning jamiyatdagi faoliyati jinoiy javobgarlikka tortilmoqda.
Xalqaro qonunchilik me'yorlariga muvofiq, o‘z diniy ishonchi yoki e'tiqodini yakka tartibda yoki jamoatchilik qarshisida oshkor qilishi yoxud xufyona saqlash huquqi uni davlat miqyosida tan olishdan kelib chiqmaydi. Balki u shaxsning ajralmas huquqi bo‘lib, davlat tomonidan e'tirof etilishi shart hisoblanmaydi. Ammo O‘zbekistonda ro‘yxatdan o‘tish shunday jarayonki, u o‘z uyidan tashqarida bo‘lgan joylarda din yoki e'tiqod amallarini bajarish huquqini ta'minlaydi. Aslida ro‘yxatdaan o‘tish jarayoni va u bilan bog‘liq jarayonlar diniy guruh faoliyatini sertifikatlashtirilgan xonalarda cheklash, ushbu din faoliyatini tekshirish bilan uning ichki ishlarini boshqarishga urinishdek ko‘rinadi.
Prozelitizm va missionerlik
Qonun prozelitizm va biror dinga targ‘ib qilishni taqiqlaydi. Mazkur qonunbuzarlikni sodir etgan shaxs 3 yilgacha ozodlikdan mahrum etilishi mumkin. Davlat voyaga yetmaganlarni diniy tashkilotlarga ularning ota-onalarining ruxsatisiz jalb etishni taqiqlaydi. Hukumatning aniq qarashiga ko‘ra, qonun shaxsning o‘z istagi bilan biror dinga e'tiqod qilishini taqiqlamaydi, biroq qonun turli diniy jamoalar o‘rtasida keskinlik yuz berishiga yo‘l qo‘ymaslikni talab qiladi. Bundan tashqari, qonun har qanday diniy ustunlik haqida bayonotlar berish yoki boshqa ijtimoiy mojarolarga olib kelishi mumkin bo‘lgan «odobsiz muomala qilish»ni man qiladi, deb yozadi Ahmad Shahid.
Maxsus ma'ruzasining so‘zlariga ko‘ra, hukumat vakillari va boshqa suhbatdoshlar aksar musulmon aholi o‘rtasida diniy ibodatlarini ado qilishda ijtimoiy bosim borligini tan olishgan. Ayni vaqtda boshqa diniy guruhlar bunday bosimni his qilmasliklarini aytishgan. Shu bilan birga Islomdan boshqa dinga o‘tganlarni dafn qilish borasida turli qiyinchiliklarga duch kelish holatlari kuzatiladi.
Prozelitizm bilan jiddiyroq shug‘ullanuvchi diniy guruhlar odatda jiddiy ijtimoiy nazoratga uchraydi.
Din ishlari bo‘yicha qo‘mitaning tavsiya etishicha, dinni boshqa shaxslarga ro‘yxatdan o‘tgan diniy muassasalardan tashqarida ta'lim berish taqiqlangan.
